Warunek usprawiedliwienia nieobecności na rozprawie

Tematyka: art. 117 § 2a KPK, usprawiedliwienie niestawiennictwa, zaświadczenie lekarza sądowego, postępowanie odwoławcze, Sąd Najwyższy

Art. 117 § 2a KPK wprowadził ograniczenie, w myśl którego usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu
choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których
obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do
wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się
na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza
sądowego.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 27.9.2019 r. Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku, w sprawie II K 351/18, uznał S.S. za winnego
popełnienia: czynu z art. 279 § 1 KK, za który wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności; czynu z art. 244 KK
w zw. z art. 64 § 1 KK, za który wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności; czynu z art. 62 ust. 1 ustawy
z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2050; dalej: NarkU), za który wymierzył mu
grzywnę w wysokości 50 stawek dziennych ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 10 złotych; czynu
z art. 178b KK, za który wymierzył mu karę 3 miesięcy pozbawienia wolności; czynu z art. 178a § 1 i 4 KK w zw. z art.
64 § 1 KK, za który wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności. Sąd Rejonowy połączył kary jednostkowe
pozbawienia wolności i wymierzył karę łączną 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Po rozpoznaniu apelacji S.S. i jego obrońcy, Sąd Okręgowy w Gdańsku wyrokiem z 21.8.2020 r., V Ka 245/20,
utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Od powyższego wyroku kasację złożył obrońca skazanego, zarzucając mu rażące naruszenie przepisów
postępowania, mające istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 117 § 2 i 2a KPK w zw. z art.
91 ustawy z 16.4.2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-
CoV-2 (t.j. Dz.U. z 2021 r. 737; dalej: InstrWsparSARSCoV2U), w zw. z art. 450 § 3 KPK.
W oparciu o tak sformułowany zarzut obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego
w Gdańsku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi II instancji.
W odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Rejonowej Gdańsk-Oliwa w Gdańsku wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Okręgowego w Gdańsku z i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwiło jej uwzględnienie na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Na wstępie należało wskazać, że warunek „oczywistej zasadności” kasacji, o którym mowa w art. 535 § 5 KPK, jest
spełniony, jeżeli uchybienia zaistniałe w treści zaskarżonego wyroku, bądź w trakcie procedowania, nie budzą
wątpliwości i są tak ewidentne, że nie wymagają ani prowadzenia skomplikowanej wykładni prawa, ani też
rozstrzygania spornych w doktrynie lub orzecznictwie problemów prawnych, których wyjaśnieniu służyć musiałoby
przeprowadzenie w tej kwestii rozważań w toku rozprawy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 15.12.2000 r., II KKN
142/98,
; wyrok Sądu Najwyższego z 26.1.2001 r., IV KKN 578/00,
).
Taka sytuacja wystąpiła w niniejszej sprawie. Oczywiście zasadny okazał się zarzut kasacji, który wskazuje na
rażące naruszenie art. 117 § 2 i 2a KPK w zw. z art. 91 InstrWsparSARSCoV2U, w zw. z art. 450 § 3 KPK, które
doprowadziło do przeprowadzenia rozprawy odwoławczej pod nieobecność obrońcy skazanego. Należy wskazać, że
obrońca należycie usprawiedliwił swoje niestawiennictwo na rozprawie odwoławczej, co powinno skutkować
nieprzeprowadzeniem czynności 21.8.2020 r.
Udział strony w czynnościach
W art. 117 § 2 KPK wyrażono ogólną zasadę, że czynności nie przeprowadza się, jeżeli osoba uprawniona nie
stawiła się, a brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że
niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn, a także wtedy, gdy
osoba ta usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie czynności bez jej obecności,
chyba że ustawa stanowi inaczej. Jednocześnie art. 117 § 2a KPK wprowadził ograniczenie, w myśl którego
usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych

uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności,
będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego
niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego
przez lekarza sądowego. Celem wskazanego przepisu jest stwierdzanie niezdolności do udziału w rozprawie przez
podmioty cieszące się zaufaniem organów procesowych, tak aby wyeliminować celowe przewlekanie procesu przez
osoby uprawnione do uczestnictwa w czynnościach. Z tego powodu należy uznać, że podmiot ubiegający się
o zmianę terminu czynności procesowej z powodu choroby musi dysponować stosownym dokumentem.
Niestawiennictwo w czasie COVID-19
Wymóg określony w art. 117 § 2a KPK doznaje istotnych ograniczeń w związku ze stanem epidemii. W myśl art. 91
InstrWsparSARSCoV2U, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu
COVID-19 usprawiedliwienie niestawiennictwa przed sądem z powodu choroby nie wymaga przedstawienia
zaświadczenia lekarza sądowego, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy o lekarzu sądowym z 15.6.2007 r. (Dz.U. Nr
123, poz. 849; dalej: LekSądU). Przepis ten wszedł w życie w 18.4.2020 r., a więc obowiązywał w dacie rozprawy
odwoławczej w niniejszej sprawie.
Jedynie dla porządku należy wskazać, że od 20.3.2020 r. do odwołania na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
ogłoszono stan epidemii w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2.
Przepis art. 91 InstrWsparSARSCoV2U nie tworzy stanu dowolności usprawiedliwiania nieobecności na
rozprawie. Przepis ten tylko i wyłącznie czasowo usuwa najdalej idący wymóg, tj. konieczność przedłożenia
zaświadczenia wystawionego przez lekarza sądowego. W żaden sposób nie niweluje obowiązku, aby
usprawiedliwienie nieobecności było „należyte” w rozumieniu art. 117 § 2 KPK. Trzeba przypomnieć, że prawidłowe
usprawiedliwienie niestawiennictwa w rozumieniu art. 117 § 2 KPK to takie, które wskazuje na okoliczności
rzeczywiście uniemożliwiające stronie stawienie się na rozprawę, udokumentowane w sposób niebudzący
wątpliwości co do zaistnienia tych okoliczności (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25.4.2013 r., II KK 360/12).
Przekładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że adw. B.W. przedłożył wniosek
o zmianę terminu rozprawy, w której chce uczestniczyć, a który został umotywowany stanem zdrowia. Do wniosku
zostało załączone zaświadczenie lekarskie o niezdolności do pracy w okresie od 19.8.2020 r. do 26.8.2020 r.
Wniosek wraz z załącznikiem został przesłany do sądu faxem w 20.8.2020 r. oraz złożony w biurze podawczym Sądu
Okręgowego w Gdańsku 21.8.2020 r. o godz. 840. Wskazany w zaświadczeniu okres niezdolności do pracy, tj. 8 dni,
a także fakt, że 21.8.2020 r., po powzięciu informacji o przeprowadzeniu rozprawy odwoławczej dalsze, pilne
czynności podjął adw. A.P., zobowiązując się do przedłożenia dokumentu substytucji we wskazanym przez siebie
kilkudniowym terminie, sugeruje, że adw. B.W. był w dniu rozprawy odwoławczej rzeczywiście niezdolny do pracy
i stawiennictwa na rozprawie. Jednocześnie przedkładając zaświadczenie lekarskie zrealizował wymóg należytego
usprawiedliwienia nieobecności, wynikający w realiach sprawy z art. 117 § 2 KPK w zw. z art. 91
InstrWsparSARSCoV2U.
Sąd Najwyższy dostrzegł, że na rozprawie w dniu 3 lipca 2020 r. przewodniczący pouczył uczestników postępowania,
że Sąd uzna nieobecność którejkolwiek ze stron za usprawiedliwioną tylko, jeżeli zostanie przedłożone
zaświadczenie od lekarza sądowego. Wydaje się, że motywem takiego pouczenia była chęć przeciwdziałania
obstrukcji procesowej, której możliwość dostrzeżono w związku z wcześniejszymi wnioskami o zmianę terminu
rozprawy odwoławczej. Niemniej, tego typu pouczenie w żaden sposób nie uchyla regulacji ustawowych. Gdyby
w postępowaniu miały zastosowanie wyłącznie przepisy art. 117 KPK, takie pouczenie mogłoby być skutecznym
środkiem dyscyplinowania uczestników postępowania, oddając kodeksowe wymogi usprawiedliwienia nieobecności.
Jednakże w sytuacji, gdy pod uwagę należy wziąć także przepis szczególny, art. 91 InstrWsparSARSCoV2U, takie
pouczenie nie może wywoływać skutków wbrew rozwiązaniom przyjętym w ustawie, tj. nie może narzucać
surowszych kryteriów usprawiedliwienia nieobecności niż uczynił to ustawodawca.
Zasadność zarzutu kasacyjnego przesądził o konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz
Warto wskazać, że Sąd Najwyższy konsekwentnie prezentował w swoim orzecznictwie słuszne twierdzenie, że art.
117 § 2a KPK nie ma charakteru bezwzględnego. Zwrócono uwagę, że przepis art. 117 § 2a KPK, do którego istoty
należy dyscyplinowanie stron procesu w celu zapobieżenia wykorzystywaniu przez nie powodów zdrowotnych do
stosowania swoistej taktyki procesowej o znamionach obstrukcji, nie upoważnia do wyeliminowania strony
z aktywnego udziału przez nią w procesie i nie powinien być stosowany bezwzględnie, bez próby wniknięcia
w rzeczywiste powody braku takiego usprawiedliwienia, spełniającego wszystkie formalne wymogi. Brak formalnego
zaświadczenia lekarskiego o niezdolności do stawiennictwa może być usprawiedliwiony okolicznościami losowymi
(choroba o charakterze nagłym, przebywanie za granicą itp.). W takiej sytuacji art. 117 § 2a KPK nie może mieć
pierwszeństwa i wyłączać – na zasadzie procesowego lex specialis – stosowania art. 117 § 2 KPK, który nie pozwala

na przeprowadzanie czynności bez udziału strony z powodu ujawnionych innych, wyjątkowych przyczyn jej
niestawiennictwa (wyrok Sądu Najwyższego z 24.10.2018 r., V KK 483/18,
).

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.5.2021 r., III KK 121/21.

Zasadność zarzutu kasacyjnego przesądziła o konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Wyrok Sądu Najwyższego z 18.5.2021 r., III KK 121/21.