Metodyka orzekania środka w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym

Orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym może być jedynie uzasadnione konkretnymi przesłankami, jak wynika z analizy treści art. 93a § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 93c pkt 4 KK. W niniejszej publikacji omówione zostały przypadki, w których sąd może orzec ten środek zabezpieczający oraz procedury postępowania przy jego stosowaniu. Przeanalizowano także kwestię rażących naruszeń prawa procesowego, które mogą wpłynąć na ostateczne decyzje sądów. Całość stanowi cenny materiał dla praktyków prawa karnego i osób zainteresowanych problematyką środków zabezpieczających.

Tematyka: orzeczenie, środek zabezpieczający, zakład psychiatryczny, postępowanie wykonawcze, naruszenie prawa procesowego, Sąd Najwyższy, kasacja, orzecznictwo, przepisy prawne

Orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym może być jedynie uzasadnione konkretnymi przesłankami, jak wynika z analizy treści art. 93a § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 93c pkt 4 KK. W niniejszej publikacji omówione zostały przypadki, w których sąd może orzec ten środek zabezpieczający oraz procedury postępowania przy jego stosowaniu. Przeanalizowano także kwestię rażących naruszeń prawa procesowego, które mogą wpłynąć na ostateczne decyzje sądów. Całość stanowi cenny materiał dla praktyków prawa karnego i osób zainteresowanych problematyką środków zabezpieczających.

Orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym następuje wyłącznie
przy wyrokowaniu, natomiast o pozostałych środkach zabezpieczających tj. wymienionych w art. 93a § 1 pkt
1–3 KK sąd może orzec również na etapie postępowania wykonawczego.
Opis stanu faktycznego
Dyrektor Zakładu Karnego w B., w związku ze zbliżającym się końcem kary M.R. skazanego wyrokiem Sądu
Rejonowego w B. z 10.6.2014 r., za przestępstwa z art. 197 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK na karę 6 lat pozbawienia
wolności, 28.2.2019 r., skierował do Sądu Rejonowego w B., na podstawie art. 199b § 1 KKW, wniosek
o zastosowanie wobec niego środka zabezpieczającego w postaci elektronicznej kontroli miejsca pobytu i terapii
uzależnień w celu zapobieżenia ponownemu popełnieniu przez niego czynu zabronionego.
Po przeprowadzeniu stosownego postępowania Sąd Rejonowy w B., postanowieniem z 26.6.2019 r., na podstawie
art. 93a § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 93c pkt 4 KK, w zw. z art. 93b § 1 KK, orzekł jednak wobec niego surowszy środek
zabezpieczający tj. środek w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym.
Postanowienie to zaskarżone zostało osobiście przez skazanego M.R.
Zażalenie wywiódł również jego obrońca, wnosząc o uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania.
Zarzucił w nim naruszenie art. 93b § 3 KK, przez wydanie postanowienia o zastosowaniu wobec M.R. środka
zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, który nie uwzględnia wyników i postępów, jakie
odniósł w dotychczasowych terapiach, a także obrazę przepisów procesowego prawa karnego, mianowicie art. 4
KPK, art. 5 § 2 KPK, art. 7 KPK, art. 167 KPK i art. 410 KPK.
Postanowieniem z 12.9.2019 r. Sąd Okręgowy w B. nie uwzględnił jednak obu zażaleń utrzymując zaskarżone
postanowienie w mocy.
Kasację od tego postanowienia, na korzyść M.R., wywiódł Prokurator Generalny zarzucając: rażące i mające istotny
wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 1 KPK w zw. z art.
440 KPK polegające na zaniechaniu rozpoznania zażalenia skazanego M.R. oraz jego obrońcy poza granicami
zaskarżenia i stawianych zarzutów, w konsekwencji czego nastąpiło utrzymanie w mocy orzeczenia Sądu
Rejonowego w B., wydanego z rażącym i mającym istotny wpływ na jego treść naruszeniem przepisów prawa
karnego materialnego, to znaczy dyspozycji art. 93d § 4 KK i art. 93g § 3 KK w zw. z art. 93c pkt 3 KK, polegającym
na orzeczeniu wobec M.R. środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, dopiero na
etapie postępowania wykonawczego w sytuacji, gdy orzeczenie takiego środka możliwe jest jedynie w wyroku,
a także orzeczenie wskazanego środka zabezpieczającego w sytuacji, gdy przypisanego mu czynu z art. 197 § 1 KK
w zw. z art. 64 § 2 KK skazany nie dopuścił się w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, przy czym
wskazane uchybienia powodowały jego rażącą niesprawiedliwość.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i umorzenie postępowania w przedmiocie
orzeczenia o środkach zabezpieczających.
Sąd Najwyższy w sprawie M.R., wobec którego orzeczono, na podstawie art. 93a § 1 pkt 4 KK w zw. z art. 93c pkt 4
KK i w zw. z art. 93b § 1 KK, środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, po rozpoznaniu
14.5.2021 r., w Izbie Karnej, na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK, kasacji, wniesionej przez Prokuratora
Generalnego od postanowienia Sądu Okręgowego w B. z 12.9.2019 r., utrzymującego w mocy postanowienie Sądu
Rejonowego w B. z 26.6.2019 r., uchylił zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu
Rejonowego w B. i umorzył postępowanie w przedmiocie orzeczenia o środkach zabezpieczających.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna.
Argumentacja przedstawiona w kasacji Prokuratora Generalnego dla uzasadnienia wskazanego wyżej zarzutu
zasługuje na całkowitą aprobatę Sądu Najwyższego, co sprawia, że dla wyjaśnienia przyczyn uznania tej kasacji za
oczywiście zasadną w zasadzie wystarczy odwołanie się do tejże argumentacji.
Podkreślić jedynie należało, co nie podlega jakiejkolwiek dyskusji, że to Sąd orzeka pobyt w zakładzie
psychiatrycznym i tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 93b § 5 KK) zaś Kodeks karny w art. 93g, ściśle określa



przypadki, w których Sąd może orzec środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym.
Z treści tego ostatniego przepisu wynika, że Sąd orzeka ten środek zabezpieczający jedynie skazując (co przecież
może nastąpić tylko w wyroku) sprawcę przestępstw popełnionych w warunkach określonych w art. 93g § 2 i § 3 KK
lub umarzając postępowanie wobec sprawcy, co do którego umorzono postępowanie z powodu niepoczytalności.
Zważywszy ponadto na treść art. 93d KK (w powiązaniu z art. 199a § 1 KKW stanowiącym, że w postępowaniu
wykonawczym Sąd, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji jest właściwy do orzekania w przedmiocie środków
zabezpieczających, ale na zasadach określonych w przepisach Kodeksu karnego regulujących ich stosowanie)
należało stwierdzić, że orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym
następuje wyłącznie przy wyrokowaniu, natomiast o pozostałych środkach zabezpieczających, a mianowicie
wymienionych w art. 93a § 1 pkt 1–3 KK Sąd może orzec również na etapie postępowania wykonawczego.
W uzasadnieniu kasacji odwołano się do aktualnego piśmiennictwa prawniczego, w którym odnaleźć można
przykładowo następujący pogląd, który należy uznać za trafny:
„Właściwość sądu określona w art. 199 § 1 KKW dotyczy stosowania w postępowaniu wykonawczym wszystkich
środków, przewidzianych w art. 93a § 1 KK, z wyjątkiem pobytu w zakładzie psychiatrycznym” (zob. K. Postulski,
Komentarz do art. 199a Kodeksu karnego wykonawczego, LEX 2017). Ponadto trafnie wskazano na intencje
ustawodawcy przykładowo w odniesieniu do sprawców przestępstw określonych w art. 197 § 3 pkt 2 lub 3 KK
wskazując, że z uzasadnienia projektu ustawy z 20.2.2015 r. wynika, iż „Art. 93g § 3 KK stanowi odpowiednik
obecnej regulacji zawartej w art. 95a § 1 i 2 KK, przy czym projekt wprowadza tu pewne modyfikacje. W wypadku
osób wykazujących zaburzenia preferencji seksualnych, które popełniły przestępstwo określone w art. 197 § 3 pkt 2
lub 3 KK, projektodawca zrezygnował z obowiązku orzekania albo zakładu zamkniętego, albo leczenia
ambulatoryjnego w wyroku skazującym. Sąd, skazując sprawcę, będzie mógł orzec pobyt w zakładzie zamkniętym,
jeżeli uzna to za konieczne, natomiast leczenie ambulatoryjne będzie mogło zostać orzeczone w postępowaniu
wykonawczym, o ile będą to uzasadniać wyniki psychoterapii, prowadzonej obligatoryjnie w zakładzie karnym na
podstawie art. 93f § 5 KK. Ponadto w myśl projektowanych przepisów nie będzie możliwe dokonanie zmiany środka
polegającego na leczeniu ambulatoryjnym na środek w postaci pobytu w zakładzie zamkniętym. Pobyt w zakładzie
zamkniętym będzie można orzec wyłącznie w wyroku” (uzasadnienie rządowego projektu ustawy z 20.2.2015 r.
o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, VII kadencja, druk sejm, nr 2393).
W wyroku Sądu Rejonowego w B. z 10.6.2014 r., skazującym M.R. za przestępstwa z art. 197 § 1 KK w zw. z art. 64
§ 2 KK na karę 6 lat pozbawienia wolności nie został orzeczony środek zabezpieczający w postaci pobytu
w zakładzie psychiatrycznym, co zamknęło drogę do jego orzeczenia w trybie przewidzianym przepisami Kodeksu
karnego regulującymi instytucję „środków zabezpieczających”. Oczywistym jest więc, że Sąd Rejonowy w B. wydając
26.6.2019 r. postanowienie o internacji M.R. dopiero na etapie postępowania wykonawczego, uczynił to bez
podstawy prawnej, a zatem nie będąc do tego uprawnionym w myśl obowiązujących przepisów.
Poza tym, co równie istotne, trafnie zauważono w kasacji, że orzeczenie o pobycie M.R. w szpitalu psychiatrycznym,
w związku ze skazaniem go za popełnienie czynu określonego w art. 197 § 1 KK mogłoby nastąpić, w myśl
dyspozycji art. 93g § 3 KK w zw. z art. 93c pkt 3 KK tylko w sytuacji, gdyby istniały przesłanki do ustalenia, że
zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, iż popełni on przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności
seksualnej, ale w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. Tymczasem w opinii sądowo – seksuologicznej
pozyskanej w toku postępowania przygotowawczego, a także w opiniach pozyskanych już na etapie postępowania
wykonawczego, biegli konsekwentnie wykluczali zaburzenia preferencji seksualnych u skazanego (co skądinąd
wyraźnie wynika z treści uzasadnienia postanowienia Sądu pierwszej instancji i na co wskazywał w swoim zażaleniu
osobistym – co umknęło niestety uwadze Sądu odwoławczego – sam skazany). Tym samym nie było podstaw
faktycznych do ustalenia, iż zachodzi prawdopodobieństwo popełnienia przez niego w przyszłości przestępstwa
przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych a zatem i do
orzeczenia wobec M.R. najsurowszego środka zapobiegawczego.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że decyzja Sądu Najwyższego jest słuszna. Sąd
Okręgowy w B., procedujący wskutek zażalenia skazanego i jego obrońcy, nie dostrzegł braku podstaw do
zastosowania środka zapobiegawczego w postaci umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym i przez utrzymanie
w mocy niesprawiedliwego orzeczenia rażąco naruszył obowiązki wynikające z dyspozycji art. 433 § 1 KPK i art. 440
KPK. Z tych względów, uznając kasację Prokuratora Generalnego za oczywiście zasadną, Sąd Najwyższy,
procedując w trybie określonym w art. 535 § 5 KPK, orzekł uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz utrzymanego
w mocy postanowienia Sądu Rejonowego w B. i w konsekwencji umorzył postępowanie w przedmiocie orzeczenia
o środkach zabezpieczających, uznając jego dalsze prowadzenie za bezcelowe.

Postanowienie SN z 14.5.2021 r., III KK 104/21, 
.







Decyzja Sądu Najwyższego w sprawie M.R. stanowi istotne przypomnienie o konieczności rzetelnego stosowania przepisów dotyczących orzekania o środkach zabezpieczających. Uzasadnienie kasacji oraz uzasadnienie wyroku SN ukazują precyzję wymagań prawnych w tym obszarze. Poprzez anulowanie nieprawidłowych decyzji niższych sądów, Sąd Najwyższy podkreślił znaczenie zgodności z prawem przy stosowaniu środków zapobiegawczych.