Definicja przestępstwa

Polski Kodeks karny wprowadził tzw. pięcioelementową strukturę przestępstwa, która definiuje zachowanie sprawcy jako czyn bezprawny, karalny, karygodny oraz zawiniony. Publikacja omawia wyrok Sądu Rejonowego oraz Sądu Okręgowego dotyczący oskarżonego J.D. w sprawie posiadania broni palnej oraz użycia podrobionego prawa jazdy, a także kasację i decyzję Sądu Najwyższego. Analizuje się stopień społecznej szkodliwości czynów oraz uzasadnienie SN w kontekście prawno-karnej oceny zachowania oskarżonego.

Tematyka: Kodeks karny, przestępstwo, Sąd Najwyższy, broni palnej, podrobione prawo jazdy, kasacja, społeczna szkodliwość

Polski Kodeks karny wprowadził tzw. pięcioelementową strukturę przestępstwa, którym jest zachowanie
sprawcy, stanowiące czyn, uznany za bezprawny, karalny, karygodny oraz zawiniony.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w W., wyrokiem z 10.4.2019 r., II K 227/17,
, uznał oskarżonego J.D. za winnego tego, że: na
terenie Republiki Federalnej Niemiec i w Świecku posiadał bez wymaganego zezwolenia broń palną w postaci 5
sztuk karabinków maszynowych, co stanowiło przestępstwo z art. 263 § 2 KK, za które wymierzył mu karę 8 miesięcy
pozbawienia wolności.
Tym samych wyrokiem, za użycie podczas kontroli granicznej jako autentycznego podrobionego angielskiego prawa
jazdy, tj. przestępstwo z art. 270 § 1 KK i przy przyjęciu, że czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi, o którym
mowa w art. 270 § 2a KK, Sąd wymierzył mu karę 4 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 85 § 1 i 2 KK
oraz art. 86 § 1 KK Sąd wymierzył oskarżonemu karę łączną 10 miesięcy pozbawienia wolności.
Powyższy wyrok zaskarżony został w całości apelacją obrońcy oskarżonego, który zarzucił obrazę przepisów prawa
procesowego, a mianowicie art. 167 § 1 KPK w zw. z art. 193 § 1 KPK oraz art. 7 KPK, a także przepisów prawa
materialnego, tj. art. 263 § 2 KK w zw. z art. 30 KK, w zw. z art. 3 i art. 11 pkt 6 i 9 ustawy z 21.5.1999 r. o broni
i amunicji (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 955; dalej: BrońAmunU)
Skarżący wniósł o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji i uniewinnienie oskarżonego. Wyrokiem z 16.10.2019 r.,
XVII Ka 974/19, Sąd Okręgowy w Poznaniu utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.
Wyrok Sądu odwoławczego zaskarżony został w całości kasacją obrońcy oskarżonego, który zarzucił mu rażącą
obrazę prawa procesowego, a mianowicie: art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK; art. 170 § 1 KPK i art. 193 § 1
KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK; art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 270 § 1 KK i art. 270 § 2a KK.
Ponadto skarżący podniósł zarzut rażącej niewspółmierności kar wymierzonych oskarżonemu w stosunku do stopnia
społecznej szkodliwości czynów oraz winy skazanego.
W konkluzji kasacji obrońca wniósł o uchylenie wyroku Sądu odwoławczego oraz wyroku Sądu pierwszej instancji
i uniewinnienie skazanego od obu zarzucanych mu czynów bądź – alternatywnie – o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę, uchylił wyroki Sądów obu instancji w części
dotyczącej oskarżonego J.D. i na podstawie art. 17 § 1 pkt 3 KPK umorzył postępowanie karne o zarzucane mu
czyny.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się o tyle zasadna, że jej wniesienie musiało skutkować uchyleniem
zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu pierwszej instancji i umorzeniem postępowania. Choć skarżący podniósł
szereg uchybień, dotyczących zarówno prawa procesowego, jak i prawa materialnego, to jednak nie rzutowały one
w sposób zasadniczy na kształt rozstrzygnięcia SN. Dla uwzględnienia kasacji kluczowe znaczenie miały
okoliczności uwzględnione przez Sąd Najwyższy z urzędu i to do nich odnieść się należało w pierwszej kolejności.
W cenie SN oba popełnione przez oskarżonego czyny cechowały się znikomym stopniem społecznej szkodliwości,
co – biorąc pod uwagę treść art. 1 § 2 KK – musiało skutkować zaprzeczeniem jego przestępności.
Jakkolwiek Sąd Najwyższy, bazując na ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę rozstrzygnięć sądów obu
instancji, których kontrola nie należy do przedmiotu postępowania kasacyjnego, nie podziela zapatrywań skarżącego
i uznaje, że oskarżony formalnie zrealizował znamiona typów opisanych w art. 263 § 2 KK oraz art. 270 KK, to
ustalenia te świadczą jedynie o karalności jego zachowań, w żadnej mierze nie przesądzając o spełnieniu przesłanki
karygodności. W ocenie Sądu Najwyższego przypisane oskarżonemu zachowania nie spełniały kryterium
karygodności, jako cechujące się znikomym stopniem społecznej szkodliwości, określanym z wykorzystaniem
kryteriów z art. 115 § 2 KK. Kasacja obrońcy – w przeciwieństwie do apelacji, trafnie akcentującej tę kwestię –
w ogóle pominęła ten aspekt oceny zachowania oskarżonego, koncentrując się na wymiarze kary i formułując
niedopuszczalny w postępowaniu kasacyjnym zarzut rażącej niewspółmierności kary. Zaprezentowana przy tej okazji
argumentacja, odnosząca się w istocie do wadliwej oceny stopnia społecznej szkodliwości, zasługiwała jednak na

częściowe uwzględnienie. Konsekwencją wskazywanego w kasacji błędu nie było wymierzenie kary nadmiernie
surowej, ale uznanie za przestępstwa czynów, które w ogóle nie cechowały się karygodnością.
Odnosząc się do pierwszego z przypisanych oskarżonemu czynów, zakwalifikowanego jako przestępstwo
nielegalnego posiadania broni z art. 263 § 2 KK, należało wskazać, że rację ma skarżący podnosząc niewłaściwą
ocenę czynu oskarżonego z punktu widzenia kryteriów określonych w art. 115 § 2 KK. Nie ulega wątpliwości, że
oskarżony świadomie przewoził przez granicę broń palną, prowadząc pojazd powierzony mu przez J.P. (drugiego
z oskarżonych, którego sytuacja, z uwagi na przyjętą podstawę odpowiedzialności, nie jest tożsama z sytuacją J.D.).
Oskarżony działał zatem z zamiarem, ze świadomością konieczności realizacji znamion zarzucanego mu czynu
zabronionego. Sąd pierwszej instancji poczynił tu prawidłowe ustalenia faktyczne, które zasadnie zostały
zaaprobowane przez Sąd odwoławczy. W tym zakresie zarzut dotyczący wadliwej kontroli instancyjnej jest chybiony.
Zachowanie oskarżonego stanowiło realizację znamion ustawowych przypisanego mu przestępstwa, także na
płaszczyźnie podmiotowej.
Stopień społecznej szkodliwości
Jeśli uwzględnić specyficzny sposób jego popełnienia, to cechował się on anormalnie niskim stopniem społecznej
szkodliwości. W ocenie Sądu Najwyższego stopień ten był znikomy. Oskarżony przewoził broń na polecenie swojego
pracodawcy, z którym był w bezpośrednim kontakcie telefonicznym i który posiadał pozwolenie na posiadanie owej
broni. Do wejścia we władztwo nad bronią doszło w sposób nietypowy – pracodawca przesiadł się do innego
samochodu, który zakupił w Niemczech przy okazji wyjazdu. Rola oskarżonego sprowadzała się zatem wyłącznie do
przejechania określonego odcinka drogi pojazdem, w którym znajdowała się cudza broń palna. Sądy obu instancji
powinny ocenić powyższe okoliczności z perspektywy przesłanek opisanych w art. 1 § 2 KK i art. 115 § 2 KK, czego
jednak nie zrobiły.
Pierwsze kryterium oceny społecznej szkodliwości, odnosi się do rodzaju zaatakowanego dobra prawnego. Czyn
stypizowany w art. 263 KK został umieszczony w rozdziale zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko porządkowi
publicznemu”, a przedmiotem jego ochrony jest bezpieczeństwo publiczne i indywidualne związane z nielegalnym
wytwarzaniem lub posiadaniem broni bądź też z obchodzeniem się z nią. Ustawodawca wprowadził ścisłą
reglamentację w zakresie posiadania broni, ponieważ umożliwia ona kontrolę nad tym, jakie osoby posiadają
urządzenia służące w istocie do zabijania i mogące stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego
i bezpieczeństwa poszczególnych osób. Jeśli spojrzymy z tej perspektywy na czyn oskarżonego, to okaże się, że
w tym przypadku zagrożenie dla chronionego dobra prawnego miało charakter wyłącznie hipotetyczny. Oskarżony
nie ukrywał broni przed funkcjonariuszami dokonującymi kontroli, zaś przebywający w tym samym miejscu i czasie
J.P. przedstawił odpowiednią dokumentację. Broń została okazana, wiadomo było, że jej dysponent właściwie cały
czas sprawował nad nią kontrolę, pozostając w kontakcie z oskarżonym. Jakkolwiek doszło tu do formalnego
naruszenia zakazu, to trudno dopatrzeć się tu wymagającego reakcji karnej ataku na dobro prawne. Fakt, że obaj
mężczyźni przekraczali granicę w tym samym czasie przemawia za uznaniem, że jedynym celem oskarżonego było
przewiezienie broni do miejsca, w którym mogła ona być legalnie składowana.
Jakkolwiek oskarżony popełnił zarzucany mu czyn z zamiarem bezpośrednim, to w jego przypadku zamiar ów
wywiedziony został ze świadomości konieczności. Co więcej, atypowa była jego motywacja. W istocie realizował on
polecenie służbowe swojego przełożonego posiadającego pozwolenie na posiadanie broni, działał na jego rzecz
i w jego imieniu.
Przechodząc do zarzutu odnoszącego się do drugiego z przypisanych oskarżonemu czynów, realizującego znamiona
przestępstwa z art. 270 § 1 KK należy stwierdzić, że poza wszelką wątpliwością pozostaje fakt skserowania przez
oskarżonego dokumentu prawa jazdy i posłużenia się nim jako autentycznym. W tym zakresie podniesiony przez
skarżącego zarzut nie mógł być skuteczny. Choć skarżący odwołuje się w nim do naruszenia prawa materialnego, to
przedmiotu opisanego w nim uchybienia nie stanowi niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 270 § 1 KK, lecz
dokonanie błędnych – zdaniem obrońcy oskarżonego – ustaleń faktycznych co do realizacji znamion strony
podmiotowej czynu zarzucanego oskarżonemu. Z uwagi na zakres kontroli kasacyjnej, Sąd Najwyższy nie może
podzielić argumentów obrony, kwestionujących działanie oskarżonego w warunkach umyślności.
Mając na względzie powyższą argumentację Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok
Sądu pierwszej instancji, zaś postępowanie w sprawie umorzył, zgodnie z treścią art. 17 § 1 pkt 3 KPK.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy bezdyskusyjnie jawi się twierdzenie, że Sąd Najwyższy podjął słuszną decyzję. Mając
na względzie dogłębną analizę stwierdzonych faktów należało uznać, że zarówno waga naruszonych przez sprawcę
obowiązków, jak i sposób oraz okoliczności popełnienia czynów przemawiają za jego znikomą społeczną
szkodliwością. W zaistniałej sytuacji nie doszło ze strony oskarżonego do realnego narażenia kogokolwiek na szkodę
w rozumieniu dyspozycji art. 263 KK. Na oskarżonym nie ciążyły żadne szczególne obowiązki, wynikające
z kwalifikacji czynu. Uznać należało, że również czyn z art. 270 § 1 KK cechował się znikomym stopniem społecznej

szkodliwości.

Wyrok SN z 8.6.2021 r., V KK 131/20.,

Sąd Najwyższy uchylił wyroki Sądów obu instancji w części dotyczącej oskarżonego J.D. i umorzył postępowanie karne. Decyzja SN opierała się na niskim stopniu społecznej szkodliwości czynów oraz błędnej ocenie karygodności zachowania oskarżonego. Wyrok SN potwierdził słuszność uznania, że oskarżony nie popełnił przestępstw.