Tożsamość czynu w kontekście bezwzględnej przyczyny odwoławczej
Zastosowanie przepisu art. 439 § 1 pkt 8 KPK zależy od tożsamości czynu przypisanego określonemu sprawcy w konkretnej sprawie z czynem, co do którego postępowanie zostało już prawomocnie zakończone. Istota zakazu podwójnej karalności jest wynikiem zasady, w myśl której co do jednego czynu, stanowiącego zarazem to samo przestępstwo, może być wydane tylko jedno merytoryczne rozstrzygnięcie.
Tematyka: tożsamość czynu, bezwzględna przyczyna odwoławcza, zakaz podwójnej karalności
Zastosowanie przepisu art. 439 § 1 pkt 8 KPK zależy od tożsamości czynu przypisanego określonemu sprawcy w konkretnej sprawie z czynem, co do którego postępowanie zostało już prawomocnie zakończone. Istota zakazu podwójnej karalności jest wynikiem zasady, w myśl której co do jednego czynu, stanowiącego zarazem to samo przestępstwo, może być wydane tylko jedno merytoryczne rozstrzygnięcie.
Zastosowanie przepisu art. 439 § 1 pkt 8 KPK zależy od tożsamości czynu przypisanego określonemu sprawcy w konkretnej sprawie z czynem, co do którego postępowanie zostało już prawomocnie zakończone. Istota zakazu podwójnej karalności jest natomiast wynikiem zasady, w myśl której co do jednego czynu, stanowiącego zarazem to samo przestępstwo, może być wydane tylko jedno merytoryczne rozstrzygnięcie. Opis stanu faktycznego P.A.N. subsydiarnym aktem oskarżenia został oskarżony, o to, że w okresie od 30.10.2009 r. do 31.10.2012 r. w G., W. i innych miejscowościach, działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podjął szereg zachowań polegających m.in. na podawaniu do publicznej wiadomości niezgodnych ze stanem faktycznym informacji dotyczących aktualnej sytuacji finansowej oraz perspektyw dalszego rozwoju spółki S.S.A., czym doprowadził pokrzywdzonego M.B. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w wysokości 299 883,40 zł., tj. o popełnienie czynu z art. 286 § 1 KK w zb. z art. 294 § 1 KK w zw. z art. 12 KK. Wyrokiem Sądu Okręgowego w O. z 30.11.2018 r., II K 142/17, P.A.N. został uznany winnym popełnienia zarzucanego mu czynu, za który została mu wymierzona kara 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, Sąd Apelacyjny w B. wyrokiem z 8.4.2019 r., II AKa 28/19, zmienił wyrok Sądu I instancji w te sposób, że kwalifikację prawną przypisanego czynu i podstawę skazania uzupełnił o przepis art. 4 § 1 KK, w pozostałym zakresie zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy. Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł obrońca P.A.N., który zaskarżając to orzeczenie w całości podniósł zarzuty obrazy przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 286 § 1 KK, a także rażącego naruszenia prawa procesowego, tj. art. 433 § 2 KPK. Ponadto obrońca zarzucił obrazę art. 11 § 1 i 2 KK, przez ponowne przypisanie tego samego czynu i w konsekwencji kolejne skazanie P.A.N., co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 8 KPK. Skarżący wniósł o uchylenie w całości orzeczeń Sądów obu instancji i umorzenie postępowania wobec skazanego na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 KPK. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego, uchylił zaskarżony wyrok oraz zmieniony wyrok Sądu Okręgowego w O. i na podstawie art. 17 § 1 pkt 7 KPK postępowanie karne wobec P.A.N. umorzył. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego rację ma skarżący, o ile podnosi istnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 8 KPK, której skutkiem było zapadłe w niniejszej sprawie rozstrzygniecie, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych w kasacji zarzutów. Obrońca w kasacji nie podniósł wprawdzie zarzutu tej rangi, lecz uczynił to dopiero w piśmie z 29.3.2021 r., zatytułowanym „uzupełnienie kasacji obrońcy oskarżonego z 18.6.2019 r.”, jednak okoliczność ta nie ma znaczenia, w związku z wynikającym z art. 536 KPK nakazem rozpoznania zaskarżonej kasacją sprawy przez Sąd Najwyższy w zakresie szerszym, właśnie w sytuacji wystąpienia jednej z przyczyn określonych w art. 439 KPK. Skuteczne podniesienie okoliczności tej kategorii mogło mieć zatem miejsce nie tylko w samej kasacji, ale również w toku postępowania kasacyjnego, aż do wydania orzeczenia przez Sąd Najwyższy. Jeden czyn, jedno przestępstwo Należało odnotować, że określony w prawie procesowym zakaz prowadzenia postępowania wobec osoby, co do której w kwestii tego samego czynu zapadło już prawomocne rozstrzygnięcie (art. 17 § 1 pkt 7 KPK), jest pochodną materialnoprawnej zasady wynikającej z art. 11 § 1 KK, według której ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. W jej konsekwencji można zasadnie wywodzić przede wszystkim o tym, że ten sam czyn nie może stanowić wielu przestępstw, a tym samym, że nie może wobec tego czynu toczyć się wiele postępowań, w kwestii których możliwe byłoby wydanie np. wielu rozstrzygnięć skazujących. Wychodząc więc z założenia, że zachowanie człowieka to pewne continuum przechodzące nieustannie z jednej fazy w następną, stwierdzić należy, że polem szczegółowej weryfikacji prowadzącym do ustalenia przestępstwa powinna być całościowa i zewnętrzna, realnie istniejąca aktywność człowieka, mająca określoną ciągłość i swój porządek. Możliwość natomiast wielorakiego wartościowania danego czynu będącego fragmentem całości zachowania człowieka, nie powoduje wielości przestępstw, gdyż wielość skutków takiej aktywności nie daje podstaw do przyjęcia wielości czynów zabronionych. Podstawowym kryterium jedności czynu jest więc wyodrębnienie zintegrowanego zespołu aktywności sprawcy, który powinien stanowić jedno zdarzenie z punktu widzenia postronnego obserwatora. Jeżeli w ocenie osoby trzeciej, zachowanie sprawcy przedstawia się jako jeden, ten sam czyn, to tej jedności nie można rozbijać na mniejsze elementy. Zawarta w art. 11 § 1 KK zasada stoi zatem na przeszkodzie mnożeniu bytów przestępczych tylko na tej podstawie, że popełniony przez sprawcę czyn można zakwalifikować z więcej niż jednego przepisu ustawy karnej. Zastosowanie odmiennych kwalifikacji prawnych nie stanowi bowiem powodu wykluczającego tożsamość czynu, także wówczas gdy dotyczy on tej samej osoby i tego samego zdarzenia faktycznego. Ustawodawca sytuację tę uregulował w art. 11 § 2 KK stanowiąc, że ocena tego samego zachowania sprawcy może być różnorodna, niemniej jest to podstawa do kumulatywnej kwalifikacji prawnej jednego czynu, nie zaś do stwierdzenia, że z powodu różnorodności oceny prawnej tego samego zachowania, sprawcę można pociągnąć do odpowiedzialności za kilka czynów. Zachowanie będące zewnętrznym przejawem jednego impulsu woli stanowi tylko jeden czyn, niezależnie od liczby skutków tego zachowania oraz liczby naruszonych przez nie norm. Innymi słowy, bez względu na to ile typów przestępstw będzie zawierać się w czynie, stanowić on może tylko jedno przestępstwo (zob. np. wyrok SN z 6,6.2003 r., III KKN 349/01, ). O liczbie popełnionych przez sprawcę czynów zabronionych nie decyduje liczba naruszonych przez niego prawnokarnych norm sankcjonowanych, lecz liczba jego rzeczywistych, naruszających owe normy zachowań. Podsumowując, o jedności czynu, jako jednego impulsu woli, decydują elementy podmiotowo-przedmiotowe określonego zachowania, a więc tożsamość podmiotu, realizowanego zamiaru, jak również zwartość czasowa i sytuacyjna określonego zachowania, wyrażająca się np. w tożsamości czynności wykonawczej. Jeżeli zatem tożsamy wycinek zachowania człowieka, który narusza dwie albo więcej norm, jest jednym czynem, przepis art. 11 § 1 KK przesądza o granicach podstawy normatywnej odpowiedzialności karnej sprawcy wskazując, iż odpowie on za jedno przestępstwo. Tym samym tylko konstatacja przeciwna będąca wynikiem oceny zachowania sprawcy lub jego fragmentu, o braku owej jedności czynu, uprawniałaby dopiero twierdzenie, że przepis ten nie miałby zastosowania, gdyż zachowanie sprawcy stanowiłoby dwa odmienne od siebie czyny. W rozpoznawanej sprawie, analiza załączonych akt i wydanych wobec P.A.N. orzeczeń prowadzi do jednoznacznego wniosku, że przed wydaniem zaskarżonego wyroku, którym doszło do skazania za przestępstwo z art. 286 § 1 KK w zb. z art. 294 § 1 KK w zw. z art. 12 KK, co do tego samego czynu skazanego zostały już wydane prawomocne wyroki skazujące. Doszło wprawdzie do zatarcia skazania wobec P.A.N. (art. 107 § 4a KK), jednak nie może to stanowić przeszkody do ustalenia istnienia pewnych faktów procesowych, doniosłych dla kwestii aktualnie rozważanej odpowiedzialności karnej. O ile bowiem skutkiem skazania jest uznanie go za niebyłe (art. 106 KK), co oznacza niemożność wywodzenia z tego skazania negatywnych wobec skazanego konsekwencji prawnokarnych, to zatarcie skazania nie oznacza wyeliminowania tego faktu jako pewnej historycznej zaszłości, a w rezultacie nie może stanowić przeszkody dla oceny istnienia negatywnej przesłanki procesu, określonej w art. 17 § 1 pkt 7 KPK. Czyn zarzucany mu subsydiarnym aktem oskarżenia w sprawie z 30.11.2018 r., II K 142/17, Sądu Okręgowego w O., a następnie przypisany przez ten Sąd, choć miał być popełniony w okresie dłuższym, a także obejmował także inne elementy, to jednak zważywszy na przytoczone zachowanie – czynność wykonawczą P.A.N., musi być oceniony jako ten sam, względem którego zostały już wydane wyroki skazujące. Modus operandi tego sprawcy każdorazowo polegał na wprowadzeniu w błąd co do intratności transakcji zakupu akcji i poziomu ryzyka związanego z inwestycją przez podawanie do publicznej wiadomości i indywidualnie potencjalnym kontrahentom niezgodnych ze stanem faktycznym informacji dotyczących aktualnej sytuacji finansowej i perspektyw rozwoju S.S.A. Prawomocne osądzenie sprawcy za fragment danego czynu, a więc procesowa ocena określonego stanu faktycznego obejmującego dane zachowanie, nie wywołuje skutku materialnoprawnego co do tego zachowania w tym sensie, by dokonywała swego rodzaju modyfikacji, podziału tego zachowania na dwa lub więcej czynów w rozumieniu art. 11 § 1 KK. Ontologicznie jeden czyn pozostaje tym samym czynem niezależnie od tego, czy zapadło co do niego rozstrzygnięcie procesowe, a także niezależnie od jego treści. Jeżeli zatem z powodu określonej treści zarzutu postawionego w danym postępowaniu karnym, a zarazem treści materiału dowodowego, dochodzi co skazania obejmującego tylko część zachowania sprawcy, skazanie to musi być postrzegane jako stanowiące ocenę prawną całości czynu, na który to zachowanie się składa. Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezdyskusyjne twierdzenie, że wydanie wyroku skazującego, mimo że postępowanie karne w zakresie tego samego czynu popełnionego przez P.A.N. zostało już prawomocnie zakończone, jest uchybieniem stanowiącym bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia (art. 439 § 1 pkt 8 KPK). Tego niestety nie stwierdzono w toku kontroli odwoławczej. Niezbędne stało się więc uchylenie wyroku Sądu odwoławczego, a także wyroku Sądu I instancji oraz umorzenie postępowania karnego. Wyrok Sądu Najwyższego z 16.6.2021 r., I KK 39/19
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezdyskusyjne twierdzenie, że wydanie wyroku skazującego, mimo że postępowanie karne w zakresie tego samego czynu popełnionego przez P.A.N. zostało już prawomocnie zakończone, jest uchybieniem stanowiącym bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia (art. 439 § 1 pkt 8 KPK). Tego niestety nie stwierdzono w toku kontroli odwoławczej. Niezbędne stało się więc uchylenie wyroku Sądu odwoławczego, a także wyroku Sądu I instancji oraz umorzenie postępowania karnego.