Warunki uniemożliwiające uchylenie orzeczenia przez sąd kasacyjny

Art. 537a KPK zabrania sądowi kasacyjnemu uchylenia orzeczenia z powodu niespełnienia wymogów uzasadnienia. Publikacja dotyczy sprawy Ł.S., oskarżonego o przestępstwo skarbowe związanego z podatkiem VAT-7. Po rozpatrzeniu kasacji, Sąd Najwyższy uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN analizuje błędy w uzasadnieniu wyroków sądowych oraz konieczność rzetelnego rozważenia zarzutów i okoliczności sprawy.

Tematyka: art. 537a KPK, przestępstwo skarbowe, VAT-7, Sąd Najwyższy, uzasadnienie wyroku, kasacja, orzeczenie sądowe

Art. 537a KPK zabrania sądowi kasacyjnemu uchylenia orzeczenia z tego powodu, że jego uzasadnienie nie
spełnia wymogów określonych w art. 457 § 3 KPK.
Opis stanu faktycznego
Ł.S. został oskarżony o to, że jako dyrektor finansowy i główny księgowy I-R. tj. osoba odpowiedzialna za sprawy
gospodarcze w szczególności finansowe Spółki, w deklaracjach dla podatku od towarów i usług wg ustawowego
wzoru VAT-7 za m-ce 1, 2 i 3.2014 r., podał nieprawdziwe dane w zakresie wysokości podatku naliczonego
obniżającego podatek należny przez niedokonanie korekty odliczonej kwoty podatku wynikającej z nieuregulowanych
faktur dokumentujących dostawę towarów lub świadczenie usług, czym naruszył przepis art. 89b ust. 1 ustawy
z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685; dalek: VATU), w wyniku czego uszczuplił
podatek od towarów i usług na łączną kwotę 60 981 zł, tj. o przestępstwo skarbowe z art. 56 § 2 KKS w zw. z art. 56
§ 1 KKS i art. 6 § 2 KKS oraz z art. 9 § 3 KKS.
Sąd Rejonowy w R. wyrokiem z 27.2.2019 r., X K 1013/15, na podstawie art. 41 § 1 KKS i art. 113 § 1 KKS w zw.
z art. 66 § 1 KK i art. 67 § 1 KK warunkowo umorzył postępowanie karnoskarbowe o czyn zarzucany Ł.S. na okres
próby 3 lat. Na podstawie art. 41 § 2 KKS orzekł wobec Ł.S. obowiązek uiszczenia w całości na rzecz Skarbu
Państwa uszczuplonego podatku w kwocie 60 981 zł w terminie 3 lat od uprawomocnienia się wyroku.
Apelacje od wyroku wnieśli oskarżony oraz jego obrońca, które w treści są tożsame; ponieważ w obu zadeklarowano
zaskarżenie wyroku w całości, wskutek obrazy przepisów postępowania, mającej istotny wpływ na treść orzeczenia,
a mianowicie: art. 7 KPK; art. 410 KPK w zw. z art. 7 KPK, w zw. z art. 5 § 2 KPK, w zw. z art. 4 KPK; art. 167 KPK;
art. 424 KPK w zw. z art. 410 KPK; a także błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
będący konsekwencją naruszenia przepisów postępowania.
Podnosząc powyższe, obrońca oraz oskarżony wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku przez uniewinnienie
oskarżonego od zarzucanego mu czynu.
Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z 28.11.2019 r., III Ka 794/19, zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że
uniewinnił oskarżonego Ł.S. od zarzutu popełnienia czynu z art. 56 § 2 KKS w zw. z art. 56 § 1 KKS i art. 6 § 2 KKS
w zw. z art. 9 § 3 KKS.
Kasację od tego wyroku wniósł oskarżyciel publiczny – Naczelnik Urzędu Skarbowego w R., zaskarżając go w całości
na niekorzyść oskarżonego. Zarzucił rażące naruszenie przepisów prawa karnego procesowego mające istotny
wpływ na treść zapadłego wyroku, do czego doszło w wyniku obrazy: art. 7 KPK, art. 410 KPK, art. 424 § 1 pkt 1
KPK; art. 457 § 3 KPK.
Podnosząc te zarzuty, autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez oskarżyciela publicznego, uchylił zaskarżony wyrok
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasację należało uznać za zasadną, jakkolwiek sposób zredagowania zarzutów nasuwa
uwagi krytyczne.
W sytuacji, gdy w następstwie odmiennych ocen, wniosków i ustaleń Sąd odwoławczy zasadniczo zmienił wyrok
Sądu meriti, skarżący mógł wskazać na naruszenie przepisów mających, co do zasady, zastosowanie
w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, wszakże treść zarzutu pierwszego nie uzasadnia twierdzenia, iż zaistniało
naruszenie art. 424 § 1 KPK, określającego wymogi, jakie powinno spełniać uzasadnienie wyroku sądu I instancji.
Z kolei podniesienie w zarzucie drugim naruszenia art. 457 § 3 KPK, dotyczącego uzasadnienia wyroku sądu II
instancji, zdaje się wskazywać, że skarżący nie jest zdecydowany, jaki charakter: pierwszoinstancyjny, czy
drugoinstancyjny powinno mieć uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego. Najwyraźniej też nie uwzględnił, że –
niezależnie od tego, iż uzasadnienie wyroku jest sporządzane po jego wydaniu, co czyni problematycznym
twierdzenie, że wadliwość uzasadnienia mogła mieć wpływ, i to istotny, na treść wyroku – art. 537a KPK zabrania
sądowi kasacyjnemu uchylenia orzeczenia z tego powodu, że jego uzasadnienie nie spełnia wymogów określonych
w art. 457 § 3 KPK. Jednak treść i tego zarzutu odbiega od treści przepisu wskazanego jako naruszony, bowiem nie
ma w nim mowy, że Sąd odwoławczy nie podał, czym się kierował wydając wyrok oraz dlaczego zarzuty i wnioski

apelacji obrońcy uznał za zasadne. Decydujące jest jednak to, że w kasacji trafnie podniesiono niedostatki oceny
dowodów przeprowadzonej przez Sąd ad quem oraz pominięcie niektórych z nich.
Jak wynika z poczynionych w sprawie ustaleń, w firmie Instal-Rem do wyliczenia zobowiązań podatkowych
posługiwano się programem komputerowym o nazwie System Symfonia. Na początku 2014 r. program ten miał
aktualizację co do wyliczenia wszystkich ciążących na firmie podatków (PIT-4, PIT-11, CIT-8, VAT-UE), z wyjątkiem
podatku VAT-7, co sprawiło, że program ten nie sygnalizował przeterminowanych zobowiązań determinujących
dokonywanie stosownych korekt w zakresie tego podatku. Sąd Rejonowy ustalił, że Ł.S., prokurent spółki Instal-Rem
i zarazem dyrektor finansowy oraz główny księgowy, miał tego świadomość, co skutkowało uznaniem, iż wyczerpał
znamiona zarzuconego mu przestępstwa skarbowego. Sąd nie wyartykułował tego klarownie, wypada jednak przyjąć,
że uznał, iż oskarżony działał z zamiarem ewentualnym popełnienia tego przestępstwa, na co m.in. wskazuje
zaakcentowanie, że umyślność w działaniu sprawcy przestępstwa skarbowego z art. 56 KKS może wystąpić w obu
postaciach zamiaru (pogląd ten jest prawidłowy). Z kolei Sąd ad quem wskazał, że „charakterystyczny” dla strony
podmiotowej tego przestępstwa jest zamiar bezpośredni, co nie daje jasności czy zaaprobował, czy podważył
wspomniany pogląd Sądu Rejonowego.
Niekorzystne dla oskarżonego domniemanie nie może być dowodem
Zasadniczym powodem uniewinnienia oskarżonego było uznanie przez Sąd II instancji, iż Sąd Rejonowy „oparł się
na nieuprawnionym domniemaniu, że skoro oskarżony był księgowym, posiadał wiedzę o zakupywanych programach
wykorzystywanych w spółce, a zatem miał świadomość braku aktualizacji oprogramowania. Tymczasem w prawie
i procesie karnym wywodzenie niekorzystnych dla oskarżonego domniemań jest nieuprawnionym sposobem
dowodzenia. Z materiału dowodowego (…) bezsprzecznie wynika, że wszystkie inne zobowiązania podatkowe (PIT-
4, CIT-8, PIT-11, VAT-UE), były wyliczane poprawnie, nie były też kwestionowane przez organy podatkowe.
Z wyjaśnień oskarżonego Ł.S. nie można też wyciągnąć wniosku o jego wiedzy i świadomości w czasie objętym
zarzutem posługiwania się oprogramowaniem niezaktualizowanym. Wręcz przeciwnie, dopiero w czasie ujawnienia
nieprawidłowości podczas kontroli, ujawnił przyczynę dokonania niewłaściwych korekt. W czasie czynu oskarżony nie
miał świadomości, że wykorzystywany w pracy spółki System Symfonia nie został zaktualizowany, zatem nieścisłości
w zakresie podatku VAT-7 nie były zamierzone. Dopiero po złożeniu korekty, na wezwanie organu podatkowego,
oskarżony ujawnił przyczynę złożenia wcześniejszej błędnej deklaracji w odniesieniu do podatku VAT-7. Wyciąganie
zaś dalszych wniosków z powoływania się przez oskarżonego na trudną sytuację finansową spółki jako
niewiarygodne tłumaczenie nieuiszczenia należności podatkowych w kontekście realizacji znamion przypisanego
czynu zabronionego, było dowolne i sprzeczne z dyspozycją art. 7 KPK i wynikającymi z jego treści zasad oceny
dowodów”.
Wywód ten z kilku powodów nasuwa zastrzeżenia. Przed wytknięciem Sądowi meriti, że czyniąc ustalenia faktyczne
oparł się na nieuprawnionym domniemaniu, iż oskarżony miał wiedzę o zakupywanych programach
wykorzystywanych w spółce, a zatem miał świadomość braku aktualizacji oprogramowania stosowanego w pionie
finansowym Sąd Okręgowy powinien rozważyć, czy zasady prawidłowego rozumowania oraz doświadczenie
życiowe, o których mowa w art. 7 KPK, sprzeciwiają się uznaniu, że osoba będąca dyrektorem finansowym
i głównym księgowym danego przedsiębiorstwa, ma pełną wiedzę o wszystkich sprawach w nadzorowanym
obszarze, w tym na temat narzędzi, łącznie z programami komputerowymi, którymi posługuje się pion finansowo-
księgowy tego przedsiębiorstwa. W dalszej kolejności, przed stanowczym stwierdzeniem, że w czasie czynu
oskarżony nie miał świadomości, iż wykorzystywany w pracy spółki Instal-Rem program System Symfonia nie został
zaktualizowany, Sąd powinien ustalić, kto w 2013-2014 r. zajmował się w spółce sprawami związanymi z zakupem
i funkcjonowaniem, w tym aktualizowaniem wspomnianego programu, a jeżeli nie był to oskarżony, czy osoba
odpowiedzialna konsultowała z nim te kwestie oraz dlaczego zaktualizowano program w zakresie wyliczania czterech
podatków, z pominięciem podatku VAT-7. Bez tego powyższe stwierdzenie nosi cechę dowolności. Rację miał zatem
skarżący, że Sąd pominął niewątpliwie istotne dla sprawy wyjaśnienia Ł.S. złożone w postępowaniu
przygotowawczym.
W tym stanie rzeczy należało uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę oskarżonego Ł.S. Sądowi Okręgowemu
w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Komentarz
Nie ma wątpliwości, że decyzja Sądu Najwyższego w określonym zakresie była niezbędna. Uzyskanie słusznego
rozstrzygnięcia wymaga rzetelnego rozważenia zarzutów zawartych w apelacjach wniesionych przez oskarżonego
i jego obrońcę oraz uwzględnienia poczynionych wyżej uwag w odniesieniu do konieczności oparcia się na
wszystkich ujawnionych w sprawie okolicznościach. Jedynie najwyższa staranność może doprowadzić do poznania
prawdy materialnej, umożliwiającej udzielenie kategorycznej odpowiedzi na pytanie, czy oskarżony istotnie był
świadomy, że program komputerowy System Symfonia nie był w całości aktualizowany, co w rzeczy samej rodziło
niebezpieczeństwo nieprawidłowego wyliczenia jednego z podatków.

Wyrok SN z 15.6.2021 r., IV KK 137/21

Wyrok Sądu Najwyższego stanowi istotne przypomnienie o konieczności staranności w rozpatrywaniu apelacji oraz dokładnego rozważenia wszystkich okoliczności. Decyzja SN w sprawie Ł.S. podkreśla znaczenie prawidłowego uzasadnienia orzeczeń sądowych i konieczność uwzględnienia faktów materialnych w procesie sądowym.