Sądy pokoju od 2022 r.

Tematyka: sądy pokoju, sądownictwo, nowe sądy, ustawodawca, sędziowie pokoju, jurysdykcja, finansowanie, kandydaci na sędziów, kampania informacyjna

Projektem poselskim wniesionym 2.7.2021 r. przez grupę posłów Koalicji Polskiej zaproponowano
ustanowienie we wszystkich powiatach, miastach na prawach powiatów oraz dzielnicach gminy Warszawa –
sądów pokoju. Sądy te rozstrzygałyby spory mniejszej wagi orzekając w pierwszej instancji.
• Mając na względzie trójszczeblową strukturę sądownictwa ugruntowaną w Konstytucji RP, zaproponowano, by
sądy pokoju stanowiły czwarty (obok sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych) segment sądownictwa
powszechnego w Polsce.
• Sądy wspomogły sądy rejonowe przejmując część spraw należących do ich właściwości – zniwelowałyby w ten
sposób występujące przeciążanie i wpłynęły na szybsze procedowanie.
• Nowe sądy miałyby się zamknąć w liczbie 480.
• Planowane wejście w życie ustawy przewiduje się na 1.1.2022 r.
Sądy pokoju w modelu europejskim
System sądów pokoju powszechnie występuje w krajach Europy Zachodniej o silnie zakorzenionych tradycjach
demokratycznych – polski ustawodawca zainspirowany dorobkiem europejskim zdecydował się implikować na polski
grunt tożsame rozwiązania. Remedium dla przeciążonego wymiaru sprawiedliwości miałyby stanowić sądy, które
wzorem sąsiedniej praktyki rozpoznawałyby sprawy o niższym ciężarze gatunkowym stanowiąc kluczowe wsparcie
dla sądów rejonowych. Idea takiego ukształtowania wymiaru sprawiedliwości nie jest nowatorską – w Wielkiej Brytanii
sędziowie pokoju są wybierani przez lokalne komitety doradcze, którzy wchodzą w skład orzekający sądów pokoju
wraz z członkami społeczności lokalnych. W Szwajcarii sądy te działają na zasadzie sądów pojednawczych, w Belgii
natomiast, powołane w każdym z kantonów sądowych, będąc najbliżej społeczeństwa stoją na straży praw i wolności
obywateli w sprawach mniejszej wagi. Analogiczny koncept realizowany jest we Włoszech – sędziowie wchodzący
w ich struktury organizacyjne są sędziami honorowymi (niezawodowymi) rozpoznając sprawy cywilne i karne
o mniejszym kalibrze, czy w Portugalii rozstrzygając spory cywilne, których wartość nie przekracza 15 000 EUR.
Powoływanie sędziów
O ile ilość kandydatów na stanowisko sędziego pokoju nie byłaby reglamentowana ustawą, o tyle wielkość etatów
sędziów pokoju, określona przez ministra sprawiedliwości po uzyskaniu opinii prezesów sądów okręgowych oraz
prezesów sądów rejonowych, stanowiłaby odniesienie do liczby mieszańców danego powiatu (miasta na prawach
powiatu). Proponuje się, by jeden sędzia pokoju przypadał na 40 000 mieszkańców powiatu.
Obecny projekt ustawy wprowadza novum, forsując tryb wyłaniania sędziów w wyborach powszechnych.
Uwzględniwszy partycypację społeczeństwa, system ten miałby przyczynić się do realnego wpływu obywateli na
władzę. Powoływanie sędziów następowałaby zatem w oparciu o obecną procedurę konstytucyjną tj. przez
Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa na czas nieoznaczony – niemniej wybór sędziego pokoju
spośród kandydatów odbywałby się już poprzez głosowanie obywateli w wyborach mających miejsce wraz
z wyborami do jednostek uchwałodawczych samorządu terytorialnego (powiatów) oraz dzielnic gminy Warszawa.
Wynagrodzenie
Okoliczność, że sądy pokoju miałyby wchodzić w poczet sądownictwa powszechnego władnego do rozstrzygania
spraw w I instancji stanowi, zdaniem projektodawcy, dostateczną przesłankę do zrównania wynagrodzeń nowo
powoływanych sędziów pokoju z uposażeniami sędziów sądu rejonowego, tym bardziej zważywszy na funkcjonalne
powiązania obu tych organów wymiaru sprawiedliwości.
Stawkę zasadniczą sędziego określono by jako równowartość iloczynu wynikającego z pomnożenia kwoty bazowej tj.
przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt
2 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz.
291) przez stosowany mnożnik wynikający z załącznika do projektowanej ustawy. Kryterium zaś różnicującym
wysokość uposażenia sędziów zajmujących równorzędne stanowiska sędziowskie byłby staż pracy.
Organizacja
Siedzibą sądu pokoju byłby sąd rejonowy, a w razie jego braku w danej miejscowości – siedziba zostałaby
ustanowiona w starostwie powiatowym. W gminie zaś Warszawa sądy pokoju stacjonowałyby tam, gdzie sąd

rejonowy właściwy dla danej dzielnicy. Analogicznie, dla dzielnic, które nie posiadają budynku swojego sądu
rejonowego, siedzibę sądu pokoju wydzielono by w ich urzędach. Finansowanie nowych sądów dokonywane byłoby
z budżetu państwa w części przekazanej corocznie na finansowanie sądownictwa powszechnego.
Właściwość
Do właściwości sądów pokoju należałyby sprawy z zakresu prawa cywilnego, prawa karnego oraz wykroczenia –
najprostsze biorąc pod uwagę ich charakter, wartość przedmiotu sporu czy też granicę ustawowego zagrożenia karą.
W związku z zaproponowanym katalogiem określającym kategorię spraw podlegających jurysdykcji sądów pokoju,
zmianie uległaby właściwość rzeczowa sądów rejonowych. Z zakresu spraw sądów dotychczas najniższego,
trójstopniowego podziału sądownictwa powszechnego w kraju, wraz w z wejściem w życie ustawy, zostałyby
wyłączone: sprawy o prawa majątkowe, świadczenie, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł;
dotyczące roszczeń z rękojmi lub gwarancji – których wartość przedmiotu umowy nie przekracza kwoty dwóch
tysięcy złotych; spory z powództwa najemcy lokalu mieszkalnego przeciwko wynajmującemu; obejmujące spory
sąsiedzkie o tzw. immisje; z czynów niedozwolonych, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 10 000 zł,
a dochodzone przez powoda roszczenie nie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej; a także
o naruszenie posiadania – do wartości sporu nieprzekraczającej 10 000 zł; o wydanie własności i o ochronę
własności (kwotą dywersyfikującą właściwość byłaby suma opiewająca na 10 000 zł) oraz sprawy karne
rozpoznawane przez sądy, które są zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do
roku.
Sądy rejonowe wciąż pełniąc funkcję sądu I instancji w sprawach, które nie zostałyby zastrzeżone dla właściwości
sądu pokoju (a także, jak dotąd, ustawowo zastrzeżonych w pierwszej instancji dla sądów okręgowych) stałyby się
ponadto sądem odwoławczym od rozstrzygnięć podejmowanych przez sądy pokoju im podlegające.
Kandydaci na sędziów pokoju
Kandydaci na sędziów pokoju nie będą uprawnieni do prowadzenia kampanii wyborczej – w przypadku wyboru,
a następnie powołania do pełnienia urzędu. Przewiduje się dopuszczenie jedynie możliwości prowadzenia kampanii
informacyjnej, na podstawie której obywatele uzyskaliby podstawową informację identyfikacją osobę ubiegającą się
o posadę sędziego. Model ten przypominać miałby obecną praktykę adwokatów czy radców prawnych informujących
o wykonywanej przez nich działalności.
Kandydaci na sędziów pokoju mają spełniać wymogi analogiczne, jak kandydaci na sędziów sądu rejonowego.
W tym zakresie proponuje się jednak modyfikację polegającą na określeniu wyższej granicy wieku tj. 35 lat. W ocenie
projektodawcy jest to wiek zapewniający równowagę pomiędzy sprawnością działania a doświadczeniem życiowym
warunkującym rzetelne sprawowanie urzędu.

Kandydaci na sędziów pokoju nie będą uprawnieni do prowadzenia kampanii wyborczej. Przewiduje się dopuszczenie jedynie możliwości prowadzenia kampanii informacyjnej, na podstawie której obywatele uzyskaliby podstawową informację identyfikującą osobę ubiegającą się o posadę sędziego. Model ten przypominać miałby obecną praktykę adwokatów czy radców prawnych informujących o wykonywanej przez nich działalności.