Podstawa orzekania przez jednego sędziego w postępowaniu odwoławczym
Rozpoznanie sprawy w postępowaniu odwoławczym w składzie jednego sędziego jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, albo gdy sprawa toczyła się z oskarżenia prywatnego. Publikacja omawia konkretny przypadek, gdzie sąd odwoławczy orzekł w składzie jednego sędziego, co skutkowało uchybieniem w postępowaniu. Analizuje także ustalenia faktyczne oraz przepisy KPK dotyczące orzekania przez jednego sędziego w postępowaniu odwoławczym.
Tematyka: postępowanie odwoławcze, jednoosobowy skład sędziowski, uchybienie procesowe, Sąd Najwyższy, śledztwo, błędy proceduralne, orzekanie przez trzech sędziów
Rozpoznanie sprawy w postępowaniu odwoławczym w składzie jednego sędziego jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, albo gdy sprawa toczyła się z oskarżenia prywatnego. Publikacja omawia konkretny przypadek, gdzie sąd odwoławczy orzekł w składzie jednego sędziego, co skutkowało uchybieniem w postępowaniu. Analizuje także ustalenia faktyczne oraz przepisy KPK dotyczące orzekania przez jednego sędziego w postępowaniu odwoławczym.
Rozpoznanie sprawy w postępowaniu odwoławczym w składzie jednego sędziego jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, albo gdy sprawa toczyła się z oskarżenia prywatnego, a ponadto, w odniesieniu do obu tych sytuacji, gdy w sądzie pierwszej instancji orzekał jeden sędzia (art. 449 § 2 KPK). Opis stanu faktycznego Wyrokiem z 3.12.2019 r., II K 773/197, Sąd Rejonowy w K. oskarżoną M.K. uznał za winną popełnienia czynu zarzucanego z art. 212 § 1 KK w zw. z art. 12 KK i wymierzył jej karę grzywny w wysokości 300 stawek dziennych przy określeniu jednej stawki dziennej na kwotę 10 zł. Ponadto orzekł od oskarżonej na rzecz oskarżyciela posiłkowego J.S. nawiązkę w wysokości 2000 zł. Apelację od wyroku złożył obrońca oskarżonej i podnosząc w niej szereg zarzutów obrazy prawa procesowego, a także zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 5.3.2021 r., IV Ka 384/20, uchylił powyższy wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania. Od tego wyroku skargę wniósł pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego i zaskarżając wyrok w całości na niekorzyść oskarżonej podniósł zarzut bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 2 KPK, a ponadto naruszenie art. 437 § 2 zd. drugie KPK w zw. z art. 2 § 1 pkt 3 KPK wskutek całkowitego pominięcia prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego oraz brak poszanowania jego godności przez skierowanie do Sądu Rejonowego ponownie rozpoznającego sprawę wiążących ten sąd wskazań (art. 442 § 3 KPK) dotyczących dowodów i innych czynności, które powinien przeprowadzić, w szczególności dowodów z przesłuchania trzynastu świadków oraz dokumentów, które de facto przedmiotem postępowania dowodowego czynią rzekome molestowanie seksualne córki przez pokrzywdzonego, powodując jego wtórną oraz dalszą wiktymizację, w tym w środowisku zamieszkania, wykraczającą poza krąg osób, które do tej pory mogły zetknąć się osobiście z treścią anonimów. W konkluzji, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w K. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego skarga jest z oczywistych względów zasadna. Rację ma jej autor, że w toku postępowania odwoławczego zaistniało uchybienie mające postać bezwzględnej przyczyny odwoławczej o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 KPK (zarzut w pkt 1 skargi). Uchybienie to polegało na rozpoznaniu sprawy w postępowaniu odwoławczym przez jednego sędziego, w sytuacji gdy nie został spełniony warunek z art. 449 § 2 KPK. Stwierdzenie zasadności tego rodzaju uchybienia, które jednocześnie stanowi podstawę do wniesienia i uwzględnienia skargi (art. 539a § 3 KPK), czyni zbytecznym rozpoznanie zarzutów wskazanych w kolejnych punktach skargi. Przypomnieć należało, że rozpoznanie sprawy w postępowaniu odwoławczym w składzie jednego sędziego jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, albo gdy sprawa toczyła się z oskarżenia prywatnego, a ponadto, w odniesieniu do obu tych sytuacji, gdy w sądzie pierwszej instancji orzekał jeden sędzia (art. 449 § 2 KPK). Tymczasem, w tej sprawie postępowanie przygotowawcze prowadzone było w formie śledztwa i wprawdzie przedmiotem tej formy śledztwa był również czyn ścigany z oskarżenia prywatnego (art. 212 § 1 i 4 KK), ale został on objęty ściganiem z urzędu (art. 60 § 1 KPK), co skutkowało tym, że postępowanie w tej sprawie toczyło się z urzędu (art. 60 § 2 KPK). Należy przytoczyć okoliczności, które doprowadziły do takiego stanu rzeczy. W przedmiotowej sprawie początkowo postępowanie dotyczyło przestępstwa z art. 235 KK i prowadzone było w formie dochodzenia (postanowienie z 1.9.2017 r.). Dopiero w dalszej kolejności postanowienie to zmieniono przez wskazanie, że postępowanie przygotowawcze dotyczyć będzie także przestępstwa z art. 212 § 1 KK. 16.11.2017 r. w tej samej sprawie na podstawie art. 325b § 1 pkt 1 KPK z uwagi na możliwość popełnienia przestępstwa z art. 233 § 1 KK, wszczęto śledztwo. Postanowieniem z 16.11.2017 r. prokurator objął ściganiem z urzędu czyny z oskarżenia prywatnego (art. 212 § 1 KK). Następnie, w punkcie pierwszym postanowienia z 31.1.2018 r. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK. umorzono śledztwo w sprawie o przestępstwa z art. 233 § 1 KK, art. 234 KK oraz art. 235 KK, a w drugim punkcie postanowienia - wobec stwierdzenia, że czyn nie zawiera znamion czynu ściganego z oskarżenia publicznego i brak jest interesu społecznego w kontynuowaniu ścigania z urzędu - umorzono dochodzenie w sprawie pomówienia z art. 212 § 1 KK. Wskutek wniesionego zażalenia postanowieniem Sądu Rejonowego w K. z 9.5.2018 r. decyzja prokuratora w zakresie punktu pierwszego została uchylona, w pozostałej kwestii sprawę przekazano zgodnie z właściwością do rozpoznania Prokuratorowi Okręgowemu w K., który postanowieniem z 24.7.2018 r. uchylił rozstrzygnięcie z pkt drugiego postanowienia z 31.1.2018 r. i zlecił prokuraturze rejonowej dalsze kontynuowanie dochodzenia w tym zakresie. W dalszej części postępowania obejmującego zarówno czyny z art. 233 § 1 KK, art. 234 i art. 235 KK oraz art. 212 § 1 KK, dwukrotnie przedłużono śledztwo, a następnie przedstawiono zarzuty M.K. o czyn z art. 212 § 1 KK oraz A.K. o pozostałe występki (art. 234, art. 235 KK oraz art. 233 § 1 KK). 11.3.2019 r. wydano postanowienie o wyłączeniu z akt 2 Ds.804.2018 materiałów do odrębnego postępowania w sprawie przeciwko M.K. podejrzanej o czyn z art. 212 §1 KK, zarządzono sporządzenie kopii i zarejestrowanie wyłączonych materiałów w repertorium 2 Ds. Tego samego dnia prokurator postanowieniem wydanym w tej samej sprawie, tj. 2 Ds 804.2018, zamknął jednak śledztwo w sprawie przeciwko M.K. o czyn z art. 212 § 1 KK w zw. z art. 12 KK, a 29.3.2019 r. – bez podjęcia jakichkolwiek innych czynności skierowany został do Sądu Rejonowego w K. akt oskarżenia. W niniejszej sprawie jest bezsporne, że legalną i rzeczywistą formą prowadzonego jednego postępowania przygotowawczego było śledztwo. Postępowanie przygotowawcze toczyło się bowiem łącznie w stosunku do kilku występków, w tym m.in. przestępstwa kwalifikowanego z art. 233 §1 KK, którego ustawowe zagrożenie karą (od 6 miesięcy do 8 lat) wykluczyło dopuszczalność prowadzenia dochodzenia (art. 325b § 1 pkt 1 KPK a contrario). Zgodnie z treścią § 106 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7.4.2016 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1206; dalej: RegProkR) forma śledztwa obowiązuje w stosunku do wszystkich czynów ujawnionych w czasie jego trwania, objętych jednym postępowaniem ze względu na łączność podmiotową, przedmiotową lub podmiotowo-przedmiotową. Po uchyleniu postanowienia o umorzeniu postępowania o czyn z art. 212 § 1 KK celowe było jednak wyłączenie materiałów dotyczących tego czynu i zarejestrowanie tych materiałów jako materiałów prowadzonego dochodzenia, zgodnie zresztą z postanowieniem prokuratora, który uchylił zaskarżone postanowienie. Tak się jednak nie stało (postanowienia prokuratora rozpoznającego zażalenie nie wykonano), a postępowanie dalej toczyło się wobec wszystkich czynów w formie śledztwa. Po wydaniu postanowienia o wyłączeniu materiałów do odrębnego postępowania, takiej czynności faktycznie i formalnie nie wykonano. Sprawa nie została zarejestrowana jako dochodzenie, a jedynie zamknięto postępowanie w tej sprawie - jako śledztwo (ten sam numer sprawy) i prokurator po zamknięciu śledztwa wniósł akt oskarżenia o czyn z art. 212 § 1 KK. Nie może być więc wątpliwości, że w tej sprawie obligatoryjne było prowadzenie śledztwa, przynajmniej do momentu wydania decyzji o wyłączeniu sprawy M.K. do odrębnego postępowania. Powtórzyć trzeba, że brak jest jakichkolwiek danych, aby stwierdzić, iż w rzeczywistości decyzja ta została w jakikolwiek sposób wykonana. Odwołując się do analizowanych akt warto tylko wspomnieć, że po formalnym wydaniu postanowienia o rozłączeniu postępowań, w rzeczywistości nie wykonano żadnej ze zleconych czynności, wskutek czego postanowienie o zakończeniu śledztwa wydano pod sygnaturą dotychczas toczącej się sprawy. W tym stanie rzeczy postępowanie przygotowawcze co do czynu z art. 212 § 1 KK prowadzono w formie śledztwa, a akt oskarżenia wniesiono z urzędu (miało miejsce oskarżenie publiczne), choć jego przedmiotem był czyn ścigany z oskarżenia prywatnego. Rację ma skarżący, że użyta w przepisie art. 449 § 2 KPK formuła „sprawa z oskarżenia prywatnego” obejmuje tylko taką sprawę, w której akt oskarżenia wniósł oskarżyciel prywatny. Otóż, jeśli sprawę o czyn z oskarżenia prywatnego wnosi prokurator wówczas ma ona status sprawy wniesionej z urzędu (art. 60 § 2 KPK), a zatem jest sprawą ściganą z oskarżenia publicznego. Co więcej, także po zakończeniu w tej sprawie śledztwa i jego zamknięciu, prokurator wniósł o czyn z art. 212 § 1 KK akt oskarżenia. Jasne jest zatem, że w toku postępowania sądowego postępowanie toczyło się z oskarżenia publicznego. Komentarz Określona w rozpoznawanej sprawie sytuacja procesowa wymagała orzekania przez sąd odwoławczy w składzie trzech sędziów, zgodnie z dyspozycją art. 29 § 1 KPK, ponieważ nie miał zastosowania wyjątek wynikający z art. 449 § 2 KPK. Nie może rodzić najmniejszej wątpliwości fakt zaistnienia uchybienia mającego postać bezwzględnej przyczyny odwoławczej, o której mowa w art. 439 § 1 pkt 2 KPK. Mając na uwadze powyższe, SN w rzeczy samej słusznie uznał konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Wyrok SN z 27.7.2021 r., IV KS 30/21
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uzasadniając decyzję brakiem spełnienia warunków do orzekania przez jednego sędziego w postępowaniu odwoławczym. Konieczność prowadzenia śledztwa w sprawie oraz błędy proceduralne zostały szczegółowo omówione. Uchylenie wyroku potwierdzało konieczność orzekania przez trzech sędziów.