Nakaz precyzyjnego sformułowania zarzutu rażącego naruszenia prawa

Publikacja omawia ustawowy nakaz precyzyjnego sformułowania zarzutu rażącego naruszenia prawa, szczegółowo analizując postępowanie sądowe w sprawie osób oskarżonych o przestępstwa skarbowe. Rozważane są apelacje, kasacja Prokuratora Generalnego oraz decyzje Sądu Najwyższego. Uzasadnienie Sądu Najwyższego dotyczące rażącego naruszenia przepisów prawa jest szczegółowo omówione, podobnie jak brak rozstrzygnięcia przez sąd odwoławczy w pewnych kwestiach. Komentarz kończy analizę skuteczności kasacji i ocenę błędu w sformułowaniu zarzutu kasacyjnego.

Tematyka: nakaz precyzyjnego sformułowania zarzutu, rażące naruszenie prawa, kasacja, apelacja, Sąd Najwyższy, przestępstwa skarbowe, Prokurator Generalny, błąd w formułowaniu zarzutów, uchybienia w rozstrzygnięciach sądowych

Do strony wnoszącej kasację jest adresowany ustawowy nakaz sformułowania zarzutu rażącego naruszenia
prawa w sposób maksymalnie precyzyjny, a więc przez wskazanie konkretnego przepisu prawa materialnego
bądź procesowego, do którego naruszenia doszło w postępowaniu przed sądem odwoławczym. Skorzystanie
z reguły ustanowionej w art. 118 § 1 KPK nie może oznaczać zastępowania podmiotu wnoszącego kasację
w jego obowiązkach. Tym bardziej nakaz ten dotyczy kasacji wnoszonej na niekorzyść skazanego przez
podmiot kwalifikowany.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w S. rozpoznawał sprawę ośmiu osób oskarżonych o przestępstwa skarbowe z art. 107 § 1 KKS,
w tym M.S. (któremu zarzucono popełnienie 4 czynów) i M.W. (któremu zarzucono popełnienie 14 czynów).
Wyrokiem z 29.5.2019 r. Sąd uznał wszystkie te osoby za winne zarzucanych im przestępstw, przy czym: M.S. na
podstawie art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 37 § 4 KKS, w zw. z art. 38 § 1 pkt 3 KKS wymierzył karę 3 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 3 lat oraz karę grzywny
w wysokości 80 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 80 zł; M.W. na podstawie art. 9 § 3
KKS w zw. z art. 107 § 1 KKS, w zw. z art. 37 § 4 KKS, w zw. z art. 38 § 1 pkt 3 KKS wymierzył 6 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 3 lat oraz karę grzywny
w wysokości 300 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 100 zł.
Zarzuty apelacji i kasacji
Apelacje od tego wyroku wnieśli obrońcy obu oskarżonych (a także obrońcy czterech innych współoskarżonych). Po
ich rozpoznaniu Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z 14.11.2019 r., zmienił zaskarżony wyrok w następujący sposób:
M.S. na podstawie art. 9 § 3 KKS w zw. z art. 107 § 1 KKS, w zw. z art. 37 § 4 KKS, w zw. z art. 38 § 1 pkt 3 KKS,
w zw. z art. 2 § 2 KKS wymierzył karę 80 stawek dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 80
zł; M.W. na podstawie art. 9 § 3 KKS w zw. z art. 107 § 1 KKS, w zw. z art. 37 § 4 KKS, w zw. z art. 38 § 1 pkt 3 KKS,
w zw. z art. 2 § 2 KKS wymierzył karę 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz 300 stawek dziennych grzywny,
ustalając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 100 zł. Sąd odwoławczy w pozostałej części zaskarżony wyrok
utrzymał w mocy.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł na podstawie art. 521 § 1 KPK Prokurator Generalny, który zaskarżył
ten wyrok na niekorzyść skazanego M.S. w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze oraz na niekorzyść skazanego
M.W. w całości, zarzucając: rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa
materialnego, a mianowicie art. 38 § 1 pkt 2 KKS, w zw. z art. 37 § 1 pkt 3 KKS, oraz przepisów prawa karnego
procesowego, a mianowicie art. 437 § 1 KPK w zw. z art. 413 § 1 pkt 5 KPK.
W konkluzji Prokurator Generalny wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w S. w zaskarżonej części
i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi II instancji.
W odpowiedzi na kasację obrońca oskarżonego M.S. wniósł o jej oddalenie jako oczywiście bezzasadnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanych,
zaskarżony wyrok uchylił w całości wobec M.W., a w stosunku do M.S. w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze
i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna i należało ją uwzględnić. Trafnie jej
autor podniósł, że zaskarżony wyrok wydano z rażącym naruszeniem wskazanych w kasacji przepisów prawa,
zarówno materialnego, jak i procesowego, które w dodatku miało istotny wpływ na jego treść.
W pierwszej kolejności należało przypomnieć, że Sąd Rejonowy uznał oskarżonego M.S. za winnego popełnienia 4
zarzucanych mu czynów kwalifikowanych z art. 107 § 1 KKS, przy czym ustalił, iż zostały spełnione przesłanki z art.
37 § 1 pkt 2 i 3 KKS, a więc, że oskarżony z popełnienia tych przestępstw skarbowych uczynił sobie stałe źródło
dochodu, a nadto czyny te stanowią ciąg przestępstw skarbowych. A zatem Sąd I instancji ustalił przesłanki
obligatoryjnego zaostrzenia kary. W konsekwencji na mocy art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 37 § 4 KKS, w zw. z art. 38
§ 1 KKS wymierzył M.S. karę 3 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę grzywny. Wykonanie orzeczonej kary
pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres próby 3 lat, oddając oskarżonego w tym okresie pod dozór
kuratora sądowego, ponadto zobowiązał go do informowania kuratora o przebiegu okresu próby. Po rozpoznaniu

apelacji obrońcy Sąd Okręgowy w S. zmienił ten wyrok przyjmując, że czyny te stanowią dwa ciągi przestępstw
skarbowych, przy czym dodatkowo ciągi te obejmują czyny ciągłe w ujęciu art. 6 § 2 KKS. Wskazane przestępstwa
skarbowe zakwalifikował z art. 6 § 2 KKS w zw. z art. 9 § 3 KKS, w zw. z art. 107 § 1 KKS, w zw. z art. 37 § 1 pkt 2
i 3 KKS, w zw. z art. 2 § 2 KKS. Uznał również, że oskarżony z popełnienia tych przestępstw skarbowych uczynił
sobie stałe źródło dochodu. Po dokonaniu tych zmian, na podstawie art. 9 § 3 KKS w zw. z art. 107 § 1 KKS, w zw.
z art. 37 § 4 KKS, w zw. z art. 38 § 1 pkt 3 KKS, w zw. z art. 2 § 2 KKS wymierzył M.S. karę 80 stawek dziennych
grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 80 zł.
Analiza wyroku Sądu odwoławczego jasno dowodzi, że nie została orzeczona wobec skazanego M.S. kara
pozbawienia wolności. Takie odczytanie treści wyroku jest oczywiste, skoro Sąd na nowo wymierzał oskarżonemu
karę po dokonaniu stosownych zmian. Ponadto, jak trafnie zauważył autor kasacji, utrzymano w mocy (zapewne
z powodu niedostrzeżenia) rozstrzygnięcie Sądu I instancji o zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności,
dozorze kuratora oraz nałożonym na oskarżonego obowiązku.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę akceptuje cytowany przez obrońcę pogląd wyrażony
w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z 6.10.2020 r., II KK 194/20,
, że naruszenie przepisów
przez sąd rozpoznający sprawę nie może w postępowaniu kasacyjnym zostać rozważone, jeżeli nie został
postawiony stosowny zarzut procesowy, skoro Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację w granicach zaskarżenia
i podniesionych zarzutów.
Co istotne, w przedmiotowej sprawie zarzut kasacji prawidłowo wskazuje naruszenie art. 37 § 1 pkt 3 KKS. Należało
też zwrócić uwagę, że mimo błędnego powołania jako naruszonego, przepisu art. 38 § 1 pkt 2 KKS, druga część
zdania tego zarzutu jednoznacznie odnosi się właśnie do art. 38 § 1 pkt 3 KKS. Dowodzi tego przytoczenie treści
właściwego przepisu z konkluzją, że Sąd odwoławczy miał obowiązek orzec wobec oskarżonego M.S. karę
z nadzwyczajnym jej obostrzeniem. Należy zatem skonstatować, iż podniesione w zarzucie uchybienie nie tylko
w istocie nastąpiło, ale ponadto zostało prawidłowo nazwane, mimo początkowo błędnego wskazania przepisu.
Kierując się powyższym, Sąd Najwyższy uchylił w zaskarżonym zakresie wyrok Sądu Okręgowego w S. w stosunku
do skazanego M.S. i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Przeprowadzając ponownie kontrolę instancyjną, Sąd Okręgowy będzie miał w polu widzenia wyrażone przez Sąd
Najwyższy zapatrywanie prawne.
Brak rozstrzygnięcia przez sąd odwoławczy
Akt oskarżenia zarzucał M.W. popełnienie 14 przestępstw skarbowych kwalifikowanych z art. 107 § 1 KKS. Sąd
Rejonowy uznał oskarżonego winnym wszystkich tych czynów. Sąd odwoławczy dokonał opisanych powyżej zmian
w jego treści i uznał winę oskarżonego w zakresie niektórych czynów. Nawet pobieżna ocena treści wyroku Sądu
drugiej instancji wskazuje, że omyłkowo pominięto czyn z aktu oskarżenia, skoro w tej części brak jakiegokolwiek
rozstrzygnięcia. Trafnie więc zarzucono w kasacji, iż w tej części Sąd Okręgowy w S. dopuścił się rażącej obrazy
przepisu art. 413 § 1 pkt 5 KPK, zgodnie z którym każdy wyrok powinien zawierać rozstrzygnięcie sądu. Wpływ tego
uchybienia na treść wyroku Sądu II instancji był – co oczywiste - istotny. Trafnie wskazano w kasacji, że art. 413 § 1
KPK wskazuje na elementy, które każdy wyrok powinien zawierać, przy czym zgodnie z art. 413 § 1 pkt 5 KPK każdy
wyrok powinien zawierać rozstrzygnięcie. W przypadku wyroków skazujących do takich zaliczać należy przede
wszystkim rozstrzygnięcia o uznaniu winy, wymierzeniu kary, orzeczeniu środków karnych. Ich brak jest
równoznaczny z nie odniesieniem się do istoty sprawy. Zatem brak takiego rozstrzygnięcia w wyroku będzie
realizować naruszenie tego przepisu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 1.10.2014 r., II KK 69/14,
;
z 31.5.2011 r., II KK 19/11,
).
Należy więc w pełni podzielić stanowisko Prokuratora Generalnego, że orzeczenie Sądu II instancji dotyczące M.W.
zapadło z naruszeniem przepisów prawa karnego procesowego, to jest art. 437 § 1 KPK w zw. z art. 413 § 1 pkt 5
KPK i miało rażący charakter oraz istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, ponieważ nie zawierało w części
dyspozytywnej odniesienia do wszystkich czynów stanowiących faktyczną podstawę skazania.

Komentarz
Uwzględniając kasację Sąd Najwyższy rozpoznał ją zarówno w granicach zaskarżenia, jak i podniesionego wprost
zarzutu. Wbrew stanowisku obrońcy, wniesiona w sprawie M.S. kasacja dawała możliwość jej uwzględnienia bez
naruszenia zasad określonych w art. 536 KPK i art. 434 § 1 KPK. W szczególności nie można zgodzić się, że zakres
zaskarżenia wyroku i podniesiony zarzut powodują nieskuteczność skargi, skoro Prokurator Generalny błędnie
zarzucił naruszenie przepisu art. 38 § 1 pkt 2 KKS, który nie ma w ogóle zastosowania w niniejszej sprawie.
Wprawdzie w kasacji istotnie uchybienie to nie zostało określone prawidłowo, skoro podniesiono naruszenie art. 38 §
1 pkt 2 KKS zamiast art. 38 § 1 pkt 3 KKS, to jednak w realiach niniejszej sprawy fakt ten nie czynił
niedopuszczalnym uwzględnienia kasacji. Niezależenie od wskazanego uchybienia skarżącego, sformułowany przez
niego zarzut kasacyjny skutecznie dotykał poruszonej kwestii. Zważywszy na fakt, że w uzasadnieniu kasacji
kilkakrotnie powołano wprost przepis art. 38 § 1 pkt 3 KKS, wskazanie w petitum kasacji na art. 38 § 1 pkt 2 KKS

należy uznać wręcz za omyłkę z kategorii oczywistych.

Wyrok SN z 19.8.2021 r., I KK 177/20,

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej obu skazanych, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania. Analiza uchybień w rozstrzygnięciach sądowych podkreśla istotność precyzji w formułowaniu zarzutów i rozstrzygnięć w postępowaniu prawnym.