Przedmiot przestępstwa z art. 271 § 1 KK

Przedmiotem przestępstwa z art. 271 § 1 KK jest poświadczenie nieprawdy w dokumentach, co wymaga wykazania nie tylko braku zgodności z rzeczywistością, lecz także wpływu tej okoliczności na stosunki prawne. Publikacja opisuje postępowanie karne przeciwko oskarżonemu lekarzowi psychiatrze oraz analizę sądów pierwszej i drugiej instancji oraz Sądu Najwyższego. W kontekście kasacji RPO podkreśla się znaczenie prawne poświadczenia nieprawdy oraz konieczność wykazania realnego wpływu na kształtowanie stosunków prawnych.

Tematyka: przestępstwo, art. 271 § 1 KK, poświadczenie nieprawdy, postępowanie karne, lekarz psychiatra, sądownictwo, kasacja RPO, Sąd Najwyższy, realny wpływ na stosunki prawne, naruszenie prawa procesowego

Do znamion przestępstwa z art. 271 § 1 KK należy prawne znaczenie okoliczności, co do której nastąpiło
poświadczenie nieprawdy, czego konsekwencją jest konieczność wykazania nie tylko braku zgodności stanu
poświadczonego z istniejącą obiektywnie rzeczywistością, ale również realnego wpływu tej konkretnej
okoliczności na kształtowanie stosunków prawnych, których dotyczy wystawiony dokument.
Opis stanu faktycznego
Subsydiarnym aktem oskarżenia B.S. oskarżył lekarza medycyny specjalistę psychiatrę W.D. o dokonanie
przestępstwa fałszerstwa intelektualnego na jego szkodę, polegającego na podaniu nieprawdy w dokumentach
wystawionych przez funkcjonariusza publicznego w postaci zawiadomienia skierowanego do kierownika
Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w B. oraz zawiadomienia skierowanego do Sądu
Rejonowego w B., dotyczących oskarżyciela subsydiarnego.
Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z 6.11.2018 r., na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK, umorzył postępowanie karne
przeciwko W.D. w sprawie z oskarżenia subsydiarnego B.S. o przestępstwo z art. 271 § 1 KK uznając, że zarzucony
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, a kosztami postępowania obciążył oskarżyciela subsydiarnego B.S.
Po rozpoznaniu zażaleń wniesionych przez oskarżyciela i jego pełnomocnika, Sąd Okręgowy w B. postanowieniem
z 20.2.2019 r., utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.
Kasacja RPO
Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł kasację na niekorzyść oskarżonego W.D. Autor nadzwyczajnego środka
zaskarżenia zarzucił rozstrzygnięciu sądu odwoławczego rażące naruszenie prawa procesowego, mające istotny
wpływ na jego treść, a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 339 § 3 pkt 1 KPK i art. 7 KPK oraz art. 410 KPK,
przez dokonanie wadliwej kontroli odwoławczej skarżonego orzeczenia, opartej o analizę jedynie części materiału
dowodowego sprawy, prowadzącej do dowolnego wniosku o braku realizacji podstawowego znamienia w czynie
oskarżonego, co skutkowało umorzeniem postępowania, w trybie art. 339 § 3 pkt 1 KPK.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu
w B. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na niekorzyść
oskarżonego, oddalił kasację a wydatkami postępowania kasacyjnego obciążył Skarb Państwa.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja wniesiona w tej sprawie przez Rzecznika Praw Obywatelskich okazała się
niezasadna, a zamieszczony w niej wniosek o uchylenie postanowień sądów obu instancji i przekazanie sprawy
Sądowi Rejonowemu w B. do ponownego rozpoznania nie zasługiwało na uwzględnienie. Z uwagi na kierunek
zaskarżenia – kasację wniesiono na niekorzyść oskarżonego – granice orzekania sądu kasacyjnego wyznaczała
treść art. 434 § 1 KPK (w zw. z art. 518 KPK), który w takiej konfiguracji procesowej wymaga wykazania uchybień
podniesionych w nadzwyczajnym środku zaskarżenia.
Brak rażącego naruszenia
Analiza zarzutu zamieszczonego w nadzwyczajnym środku zaskarżenia dokonana w tych granicach doprowadziła do
wniosku, że jest on chybiony. Wywody zaprezentowane przez autora kasacji nie dostarczyły argumentów
przekonujących o rzeczywistym i to rażącym naruszeniu przepisów prawa procesowego wskazanych przez
skarżącego. W istniejących realiach procesowych żadnego wsparcia nie znalazła teza o przeprowadzeniu wadliwej
kontroli odwoławczej, jak też ograniczeniu analizy jedynie do części materiału dowodowego. Sąd odwoławczy nie
obraził art. 433 § 2 KPK, ponieważ wystarczająco wnikliwie rozważył zarzuty podniesione przez autorów zażaleń,
a co więcej uwzględnił je w istotnej części i zmienił ustalenia faktyczne zgodnie z tezą prezentowaną przez
oskarżyciela. W konsekwencji przyjął przecież, że zapis o próbie samobójczej zamieszczony w dokumentach
będących przedmiotem postępowania nie odpowiadał prawdzie. Ponadto, podzielono pogląd wyrażony w zwykłych
środkach odwoławczych co do tego, że co najmniej zawiadomienie do Sądu Rejonowego o przyjęciu pacjenta do
szpitala bez jego zgody jest dokumentem skierowanym „na zewnątrz” i wywołuje skutek w postaci uruchomienia
kontrolnego postępowania sądowego.
Karalne jedynie poświadczenie nieprawdy

Sąd odwoławczy dokonał także oceny, czy każdy zapis zamieszczony w tym zawiadomieniu ma znaczenie prawne.
Takie znaczenie ma niewątpliwie, np. data przyjęcia do szpitala, bo jest elementem gwarancyjnym z uwagi na
terminy zakreślone w ustawie. Natomiast waga innych zapisów zamieszczonych w dokumencie wystawionym przez
funkcjonariusza publicznego lub inną upoważnioną osobę, jest uzależniona od wpływu okoliczności, których dotyczą
na treść decyzji organu (jak w tym wypadku) prowadzącego postępowanie kontrolujące zasadność decyzji
o umieszczeniu pacjenta w szpitalu bez jego zgody. W orzecznictwie SN utrwalony jest pogląd, że na gruncie art. 271
§ 1 KK karalne jest wyłącznie poświadczenie nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne. Jest to
pojęcie niewątpliwie wywołujące w doktrynie spory, jednak przeważa stanowisko, że w omawianej sytuacji chodzi
o faktyczną doniosłość prawną poświadczenia nieprawdy, rozpatrywaną obiektywnie w oparciu o indywidualne
okoliczności sprawy. O prawnej wadze okoliczności zawartych w dokumencie nie decyduje wyłącznie ich miejsce
i funkcja w tym dokumencie, lecz także ich znacznie faktyczne, które zależy właśnie od indywidualnych okoliczności
zewnętrznych (wyrok z 26.2.2020 r., III KK 249/19,
). Podobnie, w wyroku Sądu Najwyższego z 20.4.2005 r.,
III KK 206/04,
stwierdzono, że „chodzi tu więc o faktyczną doniosłość prawną poświadczenia nieprawdy,
rozpatrywaną obiektywnie w oparciu o indywidualne okoliczności sprawy”. Także w uchwale SN z 6.7.2016 r., SNO
26/16,
podkreślono znaczenie oddziaływania poświadczenia nieprawdy w dokumentach procesowych na
wynik sprawy, jako ustawową przesłankę przestępstwa fałszu intelektualnego z art. 271 § 1 KK.
Podzielając to stanowisko należało podkreślić, że do znamion przestępstwa z art. 271 § 1 KK należy prawne
znaczenie okoliczności, co do której nastąpiło poświadczenie nieprawdy, czego konsekwencją jest konieczność
wykazania nie tylko braku zgodności stanu poświadczonego z istniejącą obiektywnie rzeczywistością, ale również
realnego wpływu tej konkretnej okoliczności na kształtowanie stosunków prawnych, których dotyczy wystawiony
dokument.
W realiach niniejszej sprawy analizowanych przez Sąd odwoławczy, zapis o próbie samobójczej zamieszczony
w zawiadomieniach skierowanych do kierownika szpitala i do Sądu Rejonowego w B. został uznany za nieprawdziwy,
ale niewywołujący skutków prawnych. Lekarze psychiatrzy badający oskarżyciela 17.12.2013 r. odwoływali się nie
tylko do relacji przedstawionych przez świadka J.K. opisującego wypowiedzi i deklaracje oskarżyciela subsydiarnego,
ale do całokształtu okoliczności w jakich znalazł się oskarżyciel w tym czasie, tj. długotrwałego stresu związanego ze
stratą osoby najbliższej, negatywnej postawy przełożonego, a w konsekwencji utraty pracy zarobkowej,
podejmowanych prób leczenia psychiatrycznego, spiętrzenia problemów rodzinnych i ekonomicznych, które nagle
pogłębiła informacja o braku przedłużenia umowy o pracę. Właśnie w tej kumulacji negatywnych impulsów,
połączonej z zachowaniem, które zaobserwowali lekarze psychiatrzy badający oskarżyciela oraz jego
wypowiedziami, dostrzegli oni zagrożenie dla jego życia. Znamiennym wyrazem wiarygodności tej oceny, realnej
również dla niższego personelu medycznego, było bez wątpienia zachowanie pielęgniarki szpitala w B., która
podobnie jak lekarze psychiatrzy postrzegając stan B.S. jako zagrażający jego życiu, przez wiele godzin nocnych
pierwszej doby pobytu w szpitalu w B. sprawowała szczególny nadzór nad jego zachowaniem.
Brak wskazania pominiętych dowodów
Autor kasacji nie wykazał też, aby kontrola odwoławcza przeprowadzona przez Sąd Okręgowy w B. rzeczywiście
została dokonana z uwzględnieniem jedynie części materiału dowodowego. Forsowanej w zarzucie tezie jaskrawo
przeczy właśnie zmiana ustaleń dokonana przez Sąd odwoławczy i potwierdzenie, że zapisy w dokumentach
wymienionych w akcie oskarżenia dotyczące próby samobójczej nie odpowiadały rzeczywistości. Jest przy tym
charakterystyczne, że zarzucając sądowi odwoławczemu niepełne uwzględnienie materiału dowodowego skarżący
nie określił tych dowodów, które miałyby zostać – jego zdaniem – pominięte.

Komentarz
Wymaga podkreślenia, że w kasacjach wnoszonych przez tzw. podmioty specjalne, uprzywilejowane w sposób
szczególny, gdy chodzi o uprawnienie do zaskarżania orzeczeń sądowych, trudne do zaakceptowania jest
posługiwanie się argumentami jawnie sprzecznymi z rzeczywistością. Twierdzenie Rzecznika Praw Obywatelskich,
że Sąd Okręgowy w B. wyraził pogląd o braku znaczenia prawnego dokumentów w postaci zawiadomienia
skierowanego do kierownika Wojewódzkiego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w B. oraz zawiadomienia
skierowanego do Sądu Rejonowego w B., dotyczących oskarżyciela subsydiarnego, jest oczywiście nieprawdziwe.
Sąd ten przeprowadził analizę charakteru każdego z tych dokumentów i w odniesieniu do zawiadomienia
skierowanego do Sądu stwierdził jednoznacznie i wyraźnie, że „określone skutki prawne pociąga za sobą natomiast
drugi z dokumentów, tj. zawiadomienie o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego adresowany do Sądu Rejonowego
w B.”.
Warto jeszcze odnieść się do znaczenia prawnego każdego z zapisów zamieszczonych w tym zawiadomieniu.
Wbrew tezie skarżącego, Sąd odwoławczy nie zakwestionował prawnego znaczenia dokumentu, na który powołuje
się autor kasacji, lecz uznał, że akurat ten zapis w zawiadomieniu, wprawdzie nie odpowiadał rzeczywistości, jednak
ani formalnie nie determinował decyzji Sądu, ani w realiach tej sprawy nie stał się jej podstawą. W istocie,
zamieszczenie nieprawdziwego wpisu o próbie samobójczej, choć powinno być ocenione zdecydowanie negatywnie,
w warunkach istniejących w tej sprawie nie miało prawnego znaczenia, co sprawia, że nastąpiła dekompletacja

znamion określonych w art. 271 § 1 KK. Konsekwencją tego mogło i powinno być umorzenie postępowania karnego.

Postanowienie SN z 26.8.2021 r., V KK 75/20,

W kontekście postanowienia Sądu Najwyższego, kasacja RPO została oddalona, a postępowanie kasacyjne obciążone wydatkami. Analiza pokazuje, że poświadczenie nieprawdy musi mieć realny wpływ na stosunki prawne, by stanowić przestępstwo z art. 271 § 1 KK. Brak rażącego naruszenia prawa procesowego oraz brak wskazania pominiętych dowodów były kluczowe argumenty dla odrzucenia kasacji.