Realizacja prawa do obrony w postępowaniu odwoławczym

Orzecznictwo Sądu Najwyższego podkreśla, że realizacja prawa do obrony w postępowaniu odwoławczym polega głównie na udziale oskarżonego w rozprawie apelacyjnej. Sprawa dotyczyła S.G., który został skazany za wykroczenia drogowe, a następnie złożył apelację. Wyrok Sądu Okręgowego został zmieniony przez Sąd Najwyższy na korzyść S.G. z uwagi na rażące naruszenie prawa procesowego. Kwestia zawiadomienia S.G. o terminie rozprawy odegrała kluczową rolę w rozstrzygnięciu sprawy.

Tematyka: prawo do obrony, postępowanie odwoławcze, Sąd Najwyższy, wykroczenia drogowe, zawiadomienie, rażące naruszenie prawa, uczestnictwo oskarżonego

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, iż prawo do obrony w postępowaniu odwoławczym
realizuje się przede wszystkim w możliwości uczestniczenia oskarżonego lub obwinionego w rozprawie
apelacyjnej. Możliwość taką w postępowaniu w sprawach o wykroczenia gwarantuje treść przepisu art. 106 §
1 KPW, który statuuje prawo stron do uczestniczenia w rozprawie apelacyjnej, zaś w art. 106 § 3 KPW
wskazuje, iż rozpoznanie sprawy w przypadku niestawiennictwa stron jest możliwe wyłącznie w sytuacji
prawidłowego zawiadomienia ich o terminie rozprawy apelacyjnej.
Opis stanu faktycznego
S.G. został obwiniony o to, że:
1. W miejscowości O utrudniał 8.12.2014 r. ruch pieszych na drodze publicznej, parkując pojazd marki Opel Vectra
na chodniku, na wysokości przejścia dla pieszych, tj. o wykroczenie z art. 90 KW z powodu naruszenia
dyspozycji art. 47 ust. 2 i art. 49 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2021 r.
poz. 450; dalej: PrDrog).
2. 14.1.2015 r., w miejscowości O., będąc uczestnikiem ruchu drogowego na drodze publicznej, wjechał na chodnik
poruszając się przejściem dla pieszych, tj. o wykroczenie z art. 97 KW z powodu naruszenia art. 26 ust. 3 pkt 3
PrDrog.
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem zaocznym z 17.8.2016 r., II W 680/16, uznał obwinionego S.G. za winnego
popełnienia zarzucanych mu czynów, opisanych w punktach 1 i 2, wyczerpujących znamiona wykroczeń z art. 90 KW
oraz art. 97 KW i za to, na mocy art. 90 KW, przy zastosowaniu art. 9 § 2 KW oraz art. 24 § 1 i 3 KW, wymierzył mu
łącznie karę grzywny w wysokości 500 złotych.
Od wyroku apelację złożył S.G. Zarzucił rażące naruszenie przepisów postępowania w sprawach o wykroczenia,
przez pozbawienie go prawa do obrony przed Sądem, dowolną a nie swobodną ocenę dowodów oraz błąd
w ustaleniach faktycznych.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 10.1.2017 r., IV 1Ka 358/16, zmienił zaskarżony wyrok zaoczny Sądu Rejonowego
w O. w ten sposób, że na mocy art. 5 § 1 pkt 4 KPW i art. 45 KW oraz art. 118 § 2 KPW umorzył postępowanie
o wykroczenie opisane w punkcie 1 wniosku o ukaranie, a w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał
w mocy.
Od wyroku Sądu Okręgowego w K., w części utrzymującej w mocy wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w O., kasację
złożył Rzecznik Praw Obywatelskich, zaskarżając orzeczenie na korzyść ukaranego S.G. Zarzucił rażące i mające
istotny wpływ na jego treść naruszenie prawa procesowego, tj. art. 106 § 3 KPW w zw. z art. 4 KPW.
Podnosząc ten zarzut wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku, na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 KPW, z uwagi na
przedawnienie orzekania.
Orzeczenie SN
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść od wyroku Sądu
Okręgowego w K., uchylił wyrok w zaskarżonej części oraz utrzymany nim w mocy w tym zakresie wyrok Sądu
Rejonowego w O. i na podstawie art. 5 § 1 pkt 4 KPW w zw. z art. 45 § 1 KW umorzył postępowanie wobec S.G.
w odniesieniu do czynu opisanego w pkt. 2 wyroku tegoż Sądu.
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich zasługuje na uwzględnienie, gdyż zaskarżony
kasacją wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa w sposób podany w zarzucie kasacji, co miało istotny
wpływ na jego treść.
Z akt sprawy wynika, że S.G. zamieszkuje w miejscowości T. W toku postępowania podał jednak inny adres
korespondencyjny - skrytkę pocztową w miejscowości M. i na ten adres kierowano do niego korespondencję w toku
postępowania przed Sądem Rejonowym w O., ze wszystkimi skutkami procesowymi prawidłowego doręczenia, jak
też podał jako adres do doręczeń skrytkę pocztową w R., na który również Sąd Rejonowy w O. kierował do niego
korespondencję. Po złożeniu apelacji, S.G. wskazał jako adres do doręczeń skrytkę pocztową w miejscowości M.
(pismo datowane 8.11.2016 r., które wpłynęło do Sądu Okręgowego w K. 14.11.2016 r.). Wezwanie na termin
rozprawy odwoławczej, wyznaczonej w Sądzie Okręgowym w K. na 29.11.2016 r., wysłane na adres tej skrytki
pocztowej, zostało zwrócone z adnotacją: „Przesyłka nadana niezgodnie z KPK. Przesyłka nie może być adresowana
na skrytkę”. Z kolei wezwanie skierowane na adres zamieszkania S.G., zostało zwrócone przez organ doręczający

1.12.2016 r., jako niepodjęte w terminie. Na rozprawie odwoławczej 29.11.2016 r., Sąd Okręgowy w K., stwierdził
zwrot wezwania, wysłanego na adres podany przez obwinionego S.G. dla doręczeń w jego piśmie z 14.11.2016 r.
Przy tym Sąd Okręgowy w K. nie wskazał, czy uznaje to doręczenie za prawidłowe. Należało zauważyć, że zwrot
tego pisma nastąpił, jak wynika z adnotacji na zwrotce, nie wskutek niepodjęcia korespondencji przez stronę.
Natomiast wezwanie skierowane na adres zamieszkania zwrócono do Sądu Okręgowego w K., jak wyżej
zaznaczono, 1.12.2016 r., czyli już po terminie rozprawy odwoławczej. W tych realiach Sąd Okręgowy w K.
postanowił, na mocy art. 71 § 4 KPW, uznając obecność obwinionego S.G. na rozprawie odwoławczej za konieczną,
zarządzić zatrzymanie go na czas 48 godzin w celu przymusowego doprowadzenia przez Policję na termin rozprawy
odwoławczej. Sąd stwierdził równocześnie, że S.G. uniemożliwia skuteczne, zgodne z przepisami procedury karnej,
doręczenie mu wezwania na rozprawę i nie wykonał obowiązku wskazania adresu dla doręczeń, związanego
z miejscem pobytu, a uznał, że jedyną skuteczną możliwością postawienia go przed Sądem jest przymusowe
doprowadzenie.
Rozprawę odroczono na 10.1.2017 r. W aktach sprawy brak dowodu doręczenia zawiadomienia obwinionego S.G.
o nowym terminie rozprawy odwoławczej. Zgodnie z zarządzeniem sędziego odpis postanowienia o zatrzymaniu
i przymusowym doprowadzeniu oraz zawiadomienie o terminie rozprawy miały zostać wysłane tylko do właściwej
jednostki Policji. Co prawda w aktach sprawy znajduje się zwrotka, na której jako adresat przesyłki wskazany jest
S.G. i adres w T., jednak jako osoba odbierająca przesyłkę podpisała się J.K. - ta sama osoba, która odebrała
przesyłkę skierowaną do Komendy Powiatowej Policji w M. Wynika z tego, że obydwie przesyłki, zgodnie
z zarządzeniem sędziego, skierowano tylko do jednostki Policji. Nakaz zatrzymania i przymusowego doprowadzenia
nie został przez Policję wykonany.
Natomiast 9.1.2017 r., za pośrednictwem korespondencji elektronicznej S.G. zawiadomił Sąd Okręgowy w K., że
dopiero w tym dniu uzyskał informację o wyznaczonej na 10.1.2017 r. rozprawie odwoławczej i podał, że nie może
stawić się na rozprawę w tym terminie z powodu choroby. Dołączając zwolnienie lekarskie, obwiniony wniósł
o odroczenie rozprawy odwoławczej na nowy termin. Poinformował także, że nie otrzymał żadnego zawiadomienia
o terminie rozprawy odwoławczej wyznaczonej na 10.1.2017 r.
Sąd Okręgowy w K. na rozprawie odwoławczej 10.1.2017 r., uznał, że obwiniony S.G. z ostał prawidłowo
zawiadomiony o jej terminie, co zdaniem Sądu, wynika z e-maila z 9.1.2017 r. Sąd Okręgowy w K. dokonał też
reasumpcji swojego postanowienia z 29.11.2016 r. w ten sposób, że odstąpił od zatrzymania obwinionego
i doprowadzenia na termin rozprawy odwoławczej. Ponadto nie uwzględnił wniosku obwinionego S.G. o odroczenie
rozprawy odwoławczej i wydał wyrok.
Stanowisko RPO
Rzecznik Praw Obywatelskich trafnie wskazał w kasacji, że wyrok ten zapadł z rażącym naruszeniem prawa
procesowego wskazanym w zarzucie. Powszechnie przyjmuje się, że jednym z zasadniczych elementów realizacji
procesowej zasady równości broni jest prawo oskarżonego (obwinionego) do obecności na rozprawie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że prawo do obrony w postępowaniu odwoławczym realizuje się
przede wszystkim w możliwości uczestniczenia oskarżonego lub obwinionego w rozprawie apelacyjnej. Możliwość
taką w postępowaniu w sprawach o wykroczenia gwarantuje treść przepisu art. 106 KPW, który w § 1 statuuje prawo
stron do uczestniczenia w rozprawie apelacyjnej, zaś w § 3 wskazuje, że rozpoznanie sprawy w przypadku
niestawiennictwa stron jest możliwe wyłącznie w sytuacji prawidłowego zawiadomienia ich o terminie rozprawy
apelacyjnej (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z 26.6.2002 r., III KK 205/02,
, z 4.2.2003 r., IV KK 379/02,
, z 7.4.2006 r., III KK 59/06,
, z 15.11.2017 r., IV KK 342/17,
).
Prawidłowe zawiadomienie
Tymczasem, w realiach przedmiotowej sprawy, obwiniony S.G. nie był prawidłowo zawiadomiony o terminie rozprawy
odwoławczej. Sąd Okręgowy w K. mimo to wydał wyrok pod nieobecność obwinionego. Wbrew stanowisku Sądu
Okręgowego w K., treść wiadomości e-mail wysłanej przez S.G. nie dowodzi prawidłowości zawiadomienia go
o terminie rozprawy odwoławczej, a wręcz przeciwnie wskazuje na brak prawidłowego zawiadomienia. Obwiniony
S.G. podniósł bowiem w e-mailu, że żadnego zawiadomienia nie otrzymał, a o terminie rozprawy odwoławczej
dowiedział się w wyniku telefonicznego kontaktu z sekretariatem Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w K.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy, z mocy art. 535 § 5 KPK i art. 537 § 2 KPK w zw. z art. 112 KPW, uchylił
w zaskarżonej kasacją części wyrok Sądu Okręgowego w K. oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w O.
w zakresie ukarania S.G. za wykroczenie z art. 97 KW popełnione 14.1.2015 r. i umorzył postępowanie wobec niego
z uwagi na ustanie karalności wykroczenia.

Komentarz
Decyzja Sądu Najwyższego jest par excellence słuszna. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że wyrok zapadł
w warunkach rażącego naruszenia prawa, o czym świadczy brak dowodu potwierdzającego prawidłowość
zawiadomienia obwinionego o terminie rozprawy. A contrario jest dowód charakteryzujący nieprawidłowości

w działaniu Sądu rozpoznającego sprawę. Obwiniony dopełnił staranność wykonując czynności, do których nie był
zobowiązany. Mianowicie chodzi o jego kontakt telefoniczny z Sądem, w następstwie którego wystosował drogą
elektroniczną zawiadomienie o niemożliwości uczestnictwa w rozprawie. W tym stanie rzeczy jawi się bezsporne
twierdzenie, że ponadobowiązkowa staranność obwinionego została wykorzystana przez Sąd orzekający przeciwko
niemu. Należałoby zadać temu Sądowi proste pytanie, jakimi metodami odnalazłby nieistniejącą podstawę wydania
wyroku, gdyby obwiniony nie wykonał wskazanych czynności, wykonanych w dobrej wierze?

Wyrok Sądu Najwyższego z 18.8.2021 r., IV KK 396/21.

Decyzja Sądu Najwyższego o uchyleniu wyroku Sądu Okręgowego w K. była słuszna, uwzględniając brak prawidłowego zawiadomienia obwinionego o terminie rozprawy. Brak potwierdzenia otrzymania zawiadomienia przez S.G. oraz jego staranność w kontakcie z sądem podnoszą istotne wątpliwości co do prawidłowości postępowania. Wyrok Sądu Najwyższego stanowi ważną przestrogę dla sądów w zakresie zapewnienia uczestnictwa oskarżonych w postępowaniach odwoławczych.