Zeznanie nieprawdy a błąd w kwestii charakteru służby

Publikacja omawia problem zeznania nieprawdy a błędu w kwestii charakteru służby, szczególnie w kontekście lustracji. Przedstawione są argumenty dotyczące przypadku osoby, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa oraz analiza decyzji sądowych dotyczących nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego.

Tematyka: zeznanie nieprawdy, błąd w kwestii charakteru służby, lustracja, organy bezpieczeństwa państwa, Sąd Najwyższy, decyzja sądowa, oświadczenie lustracyjne

Osoba, która pełniła w latach 1984 - 1990 służbę w Wydziale Łączności Wojewódzkiego Urzędu Spraw
Wewnętrznych i z chwilą rozwiązania Milicji Obywatelskiej stała się policjantem, jest osobą, która pełniła
służbę w organach bezpieczeństwa państwa. Błąd osoby lustrowanej, co do charakteru służby pełnionej
w Wydziale Łączności Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych, w realiach konkretnej sprawy, może
zostać uznany za usprawiedliwiony i wykluczyć odpowiedzialność za złożenie nieprawdziwego oświadczenia
lustracyjnego.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w K. orzeczeniem z 28.2.2018 r., III K 176/17, stwierdził, że oświadczenie lustracyjne złożone przez
A.P. 26.8.2017 r. jest zgodne z prawdą. W oświadczeniu złożonym na podstawie art. 20 ust. 5 ustawy z 18.10.2006 r.
o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944 - 1990 oraz treści tych
dokumentów (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1633; dalej: UjawDokIPNU), A.P. podał, że nie pracował, nie pełnił służby, ani
nie był świadomym i tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu przepisów tej
ustawy.
Apelację wniósł na niekorzyść lustrowanego prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego IPN-KŚZpNP w K. Po jej
rozpoznaniu, Sąd Apelacyjny w K. zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy.
Kasację wniósł na podstawie art. 21b ust. 6 pkt 1 UjawDokIPNU w zw. z art. 521 § 1 KPK Prokurator Generalny.
Zaskarżył orzeczenie w całości na niekorzyść lustrowanego A.P., zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść
orzeczenia naruszenie dyspozycji art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 UjawDokIPNU w związku z art. 129 ustawy z 6.4.1990 r.
o Urzędzie Ochrony Państwa (t.j. Dz.U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526; dalej: UOPU), art. 433 § 2 KPK i 457 § 3 KPK
w zw. z art. 7 KPK.
Podnosząc zarzuty, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w drugiej instancji Sądowi Apelacyjnemu w K.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść lustrowanego,
uchylił zaskarżone orzeczenie oraz poprzedzające je orzeczenie Sądu Okręgowego w K. i przekazał sprawę temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasację Prokuratora Generalnego, wniesioną przed upływem terminu wskazanego
w art. 524 § 3 KPK, należało uznać za oczywiście zasadną, co uprawniało do jej rozpoznania na posiedzeniu w trybie
art. 535 § 5 KPK. Nie zmienia tego poglądu fakt, że zarzut pierwszy skargi – naruszenia prawa materialnego został
postawiony nietrafnie w sytuacji, gdy Sąd Apelacyjny w Krakowie, utrzymując w mocy orzeczenie Sądu I instancji,
prawa tego nie stosował, jak też, z uwagi na regułę ne peius, nie mógł zastosować, o ile skutkiem tego miałaby być
zmiana tego orzeczenia przez stwierdzenie, że lustrowany złożył oświadczenie niezgodne z prawdą.
Zasadnie skarżący wskazał natomiast na rażącą obrazę przez Sąd odwoławczy przepisów art. 433 § 2 KPK i 457 § 3
KPK w zw. z art. 7 KPK, przy czym należy zauważyć, że treść tego zarzutu co do istoty nie odbiega od pierwszego
zarzutu, skoro wskazuje na niesłuszne podzielenie przez ten Sąd poglądu Sądu I instancji co do przynależności
strukturalnej oraz trybu rozwiązania wydziałów łączności wojewódzkich urzędów spraw wewnętrznych, w tym
Wydziału Łączności WUSW w K.
Według poczynionego w sprawie ustalenia, poddany lustracji A.P., od 1.7.1969 r. funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej,
od 16.9.1985 r. pełnił służbę w Wydziale Łączności WUSW w K., a po zmianie ustrojowej kontynuował ją, do
31.3.1991 r., jako policjant w Wydziale Łączności KWP w K. Sądy obu instancji stanęły na stanowisku, że taki
przebieg drogi zawodowej lustrowanego nie może prowadzić do uznania, że pełnił on służbę w organach
bezpieczeństwa państwa (PRL) w rozumieniu ustawy lustracyjnej, chociaż miały w polu widzenia uchwałę składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 14.10.2015 r., III UZP 8/15,
w której stwierdzono, że „osoba pełniąca
w latach 1984-1990 służbę w Zarządzie Łączności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Wydziałach Łączności
Wojewódzkich Urzędów Spraw Wewnętrznych jest osobą, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa
w rozumieniu art. 15b ust. 1 ustawy z 18.2.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży
Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. z 2020
r. poz. 723) w zw. z art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 UjawDokIPNU. Sądy orzekające w niniejszej sprawie, zwracając
uwagę na wynikającą z art. 8 § 1 KPK zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego uznały jednak, że

to stanowisko Sądu Najwyższego nie jest dla nich wiążące, zwłaszcza, że zostało wyrażone na potrzeby
innego niż lustracyjne postępowania. Należy jednak mieć na uwadze, że zaskarżone kasacją orzeczenie obecnie
trzeba oceniać nie tylko na gruncie wspomnianej uchwały SN oraz, co oczywiste, przepisów prawa, ale też mając
w polu widzenia, że po dacie wydania przedmiotowego orzeczenia lustracyjnego Sąd Najwyższy, orzekając tym
razem w Izbie Karnej, nie odstąpił od poglądu wyrażonego w uchwale z 14.10.2015 r., III UZP 8/15,
.
W uchwale składu siedmiu sędziów z 26.5.2021 r., I KZP 12/20,
wydanej w związku z wystąpieniem
Rzecznika Praw Obywatelskich, wskazał, że „Osoba, która pełniła w latach 1984-1990 służbę w Wydziale Łączności
Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych i która na podstawie art. 149 ust. 1 ustawy z 6.4.1990 r. o Policji (t.j.
Dz.U. z 2021 r. poz. 1882; dalej: PolicjaU) z chwilą rozwiązania Milicji Obywatelskiej stała się policjantem, jest osobą,
która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 UjawDokIPNU.
Funkcjonariusz MO a nie SB
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w sprawie A.P. aprobuje powyższe stanowisko wyrażone w odniesieniu do
postępowania lustracyjnego, zresztą tożsame ze stanowiskiem wyrażonym przez kilka sądów apelacyjnych
w szeregu orzeczeniach przytoczonych w kasacji. Zbędne jest przytaczanie całego wywodu zaprezentowanego
w cytowanej uchwale, celowe będzie jednak powtórzenie, że fakt, iż dana osoba była funkcjonariuszem MO a nie SB
i następnie nabyła status policjanta w rozumieniu PolicjaU nie wyklucza możliwości uznania, że pełniła ona służbę
w organie bezpieczeństwa państwa w rozumieniu ustawy lustracyjnej. Nie oznacza też, że w sposób konieczny
jednostka, w której funkcjonariusz MO pełnił służbę, w szczególności wydział łączności wojewódzkiego urzędu spraw
wewnętrznych, nie stanowiła organu bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 5
UjawDokIPNU. Wyrażona w tych przepisach istota definicji ustawowej określającej pojęcie „organu bezpieczeństwa
publicznego”, w którym służba podlega ujawnieniu w oświadczeniu lustracyjnym, sprowadza się do wykazania
podległości organizacyjnej danej jednostki w pionie struktury Służby Bezpieczeństwa.
Kryterium pomocniczym jest fakt likwidacji tych jednostek na mocy art. 129 ust. 1 UOPU, który przesądzał
o rozwiązaniu Służby Bezpieczeństwa z mocy ustawy. Akty organizacyjne wykonujące tę normę ustawową pozwalają
na wnioskowanie, że jednostki likwidowane na ich podstawie traktowane były, jako elementy struktury organizacyjnej
Służby Bezpieczeństwa. Dotyczy to w szczególności wydziałów łączności wojewódzkich urzędów spraw
wewnętrznych, które objęte zostały zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych nr 043/90 z 10.5.1990 r. w sprawie
zaprzestania działalności Służby Bezpieczeństwa, wydanym w celu wykonania postanowień art. 129 UOPU. W § 6
zarządzenie to stanowiło, że zadania realizowane między innymi przez Zarząd Łączności MSW i jego ogniwa
terenowe, pozostają niezmienione do czasu zakończenia reorganizacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Z tego
wynika, że wydział łączności wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych spełniał przesłankę odwołującą się do
struktury organizacyjnej Służby Bezpieczeństwa. Ponadto, wymienienie w § 6 ust. 1 zarządzenia, wydanego w celu
wykonania przepisu stanowiącego o likwidacji Służby Bezpieczeństwa, Zarządu Łączności MSW oraz podległych mu
ogniw terenowych, świadczy, że w chwili utworzenia Urzędu Ochrony Państwa jednostki te funkcjonowały
w strukturach Służby Bezpieczeństwa i jako takie podlegały rozwiązaniu z mocy prawa. To z kolei przesądza
o wystąpieniu przesłanki opisanej w art. 2 ust. 3 UjawDokIPNU. W wymienionej uchwale I KZP 12/20,
Sąd
Najwyższy nadmienił też, że akty wewnętrzne, jakim było wspomniane zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych
mogą, a niekiedy muszą, być podstawą ustaleń o charakterze historycznym, pozwalającym na zakwalifikowanie
danych struktur organizacyjnych pod kategorie wskazane w ustawie.

Komentarz
Nie budzi wątpliwości fakt, że decyzja Sądu Najwyższego jest słuszna, ponieważ mający odpowiednie zastosowanie
w postępowaniu lustracyjnym art. 454 § 1 KPK przemawiał za uchyleniem orzeczenia i przekazaniem sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w K. Zawsze jednak wymaga wnikliwej analizy czy osoba poddana
lustracji miała pełną świadomość, że pełniła służbę w organach bezpieczeństwa. Dla poparcia wyrażonego poglądu
należy przywołać uchwałę z 26.5.2021 r., I KZP 12/20, w której Sąd Najwyższy, stwierdził, że błąd ten w odniesieniu
do charakteru służby pełnionej w wydziale łączności wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych może zostać
uznany za usprawiedliwiony i wykluczyć odpowiedzialność za złożenie nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego.
W takim wypadku właściwa jest odmowa wszczęcia albo umorzenie już wszczętego postępowania lustracyjnego
(zob. postanowienie składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 28.9.2006 r., I KZP 20/06,
).

Wyrok SN z 18.8.2021 r., IV KK 420/20

Sąd Najwyższy uchylił orzeczenia niższych instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Decyzja ta oparta była na błędzie osoby lustrującej co do charakteru służby, co może usprawiedliwiać złożenie nieprawdziwego oświadczenia lustracyjnego. Istotne jest dokładne rozważenie świadomości osoby lustrującej w kontekście pełnionej służby.