Legalność ukarania sensu stricto wiąże się z wyczerpaniem znamion określonego wykroczenia

Publikacja omawia legalność ukarania sensu stricto związanej z wyczerpaniem znamion określonego wykroczenia, przywołując przykład sprawy R.S. obwinionego o naruszenie przepisów dotyczących nieprzestrzegania nakazów i zakazów związanych z COVID-19. Wyjaśnione zostają definicje terminów takich jak 'choroba zakaźna' czy 'nosiciel', a także analizowane są aspekty prawne związane z uchyleniem wyroku przez Sąd Najwyższy na podstawie kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich

Tematyka: legalność, ukaranie, sensu stricto, wyczerpanie znamion, wykroczenie, R.S., COVID-19, choroba zakaźna, nosiciel, kwarantanna, Sąd Najwyższy, kasacja, Rzecznik Praw Obywatelskich, Konstytucja RP

Publikacja omawia legalność ukarania sensu stricto związanej z wyczerpaniem znamion określonego wykroczenia, przywołując przykład sprawy R.S. obwinionego o naruszenie przepisów dotyczących nieprzestrzegania nakazów i zakazów związanych z COVID-19. Wyjaśnione zostają definicje terminów takich jak 'choroba zakaźna' czy 'nosiciel', a także analizowane są aspekty prawne związane z uchyleniem wyroku przez Sąd Najwyższy na podstawie kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich

Zachowanie opisane art. 116 § 1 KW polega na zaniechaniu w postaci niestosowania się do nakazów lub
zakazów zawartych w przepisach dotyczących zwalczania chorób zakaźnych lub do wskazań czy zarządzeń
leczniczych wydawanych na podstawie tych przepisów przez organy służby zdrowia. Jest to przestępstwo
bezskutkowe polegające na narażeniu dobra prawnego na abstrakcyjne niebezpieczeństwo, ponieważ do
jego dokonania nie jest konieczne wystąpienie rzeczywistego stanu zagrożenia rozprzestrzeniania się
choroby zakaźnej.
Opis stanu faktycznego
R.S. został obwiniony o to, że 3.5.2020 r., w miejscowości G. naruszył przepisy prawa dotyczące nieprzestrzegania
nakazów i zakazów przez chorego lub nosiciela choroby zakaźnej przez nieprzestrzeganie kwarantanny w związku
z COVID-19, tj. o wykroczenie z art. 116 § 1 KW w zw. z rozporządzeniem Rady Ministrów z 19.4.2020 r. w sprawie
ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r.
poz. 697; dalej:OgrEpidemiiR20(2)).
Wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z 8.10.2020 r., II W 1419/20, 
 uznano obwinionego za winnego popełnienia
zarzucanego mu czynu i za to na podstawie art. 116 § 1 KW i art. 24 § 1 i 3 KW skazano go na karę grzywny
w wysokości 200 zł.
Wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się 22.10.2020 r.
Kasację od tego orzeczenia wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na
jego treść naruszenie prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 KW, przez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy
czyn przypisany ukaranemu nie wyczerpywał znamion tego wykroczenia.
W oparciu o tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego Gdańsk –
Północ w Gdańsku i uniewinnienie R.S. od popełnienia przypisanego mu wykroczenia.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich na korzyść, uchylił
zaskarżony wyrok i uniewinnił R.S. od popełnienia zarzucanego mu czynu.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna i to w stopniu oczywistym uzasadniającym jej
uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK.
Rację ma Rzecznik Praw Obywatelskich, że w sprawie niniejszej doszło do rażącego i mającego istotny wpływ na
treść orzeczenia naruszenia prawa materialnego w postaci art. 116 § 1 KW.
Użyte w art. 116 § 1 KW określenia: „choroba zakaźna” czy „nosiciel”, zostały zawarte w ustawie z 5.12.2008 r.
o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2069; dalej:
ZapobChoróbU). Choroba zakaźna została zdefiniowana w art. 2 pkt 3 ZapobChoróbU jako choroba wywołana przez
biologiczny czynnik chorobotwórczy, a w art. 2 pkt 4 ZapobChoróbU zdefiniowano chorobę szczególnie
niebezpieczną i wysoce zakaźną, jako chorobę zakaźną łatwo rozprzestrzeniającą się, o wysokiej śmiertelności,
powodującą szczególne zagrożenie dla zdrowia publicznego i wymagającą specjalnych metod zwalczania, w tym
cholera, dżuma, ospa prawdziwa, wirusowe gorączki krwotoczne (wykaz chorób zakaźnych znajduje się w załączniku
do ustawy, w którym nie figuruje COVID-19, także pod nazwą SARS-CoV-2).
Przepis art. 2 pkt 17 ZapobChoróbU definiuje „nosiciela choroby”, jako osobę bez objawów choroby zakaźnej,
w której organizmie bytują biologiczne czynniki chorobotwórcze, stanowiące potencjalne źródło zakażenia innych
osób. „Podejrzanym o nosicielstwo” jest, zgodnie z art. 2 pkt 20 ZapobChoróbU osoba, u której występują objawy
kliniczne lub odchylenia od stanu prawidłowego w badaniach dodatkowych, mogące wskazywać na chorobę
zakaźną.
ZapobChoróbU definiuje również pojęcie „kwarantanna”, użyte w art. 5 ust. 1 pkt 1 (f) ZapobChoróbU, stanowiąc
w art. 2 pkt 12 ZapobChoróbU, że kwarantanna to odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie,
w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych.
W przedmiotowej sprawie nie sporządzono uzasadnienia wyroku i w związku z tym nie można zapoznać się
z motywami, które stały za uznaniem przez Sąd Rejonowy w G., że obwiniony wypełnił swoim zachowaniem


znamiona przypisanego mu wykroczenia. Z opisu czynu i ujawnionych okoliczności wynika, że R.S. został ukarany za
naruszenie nakazu odosobnienia w związku z objęciem go kwarantanną. Z danych zawartych w aktach sprawy
wynika, że obwiniony objęty był kwarantanną w okresie od 1.5.2020 r. do 14.5.2020 r., która została na niego
nałożona z mocy OgrEpidemiiR20(2).
Kwarantanna po powrocie do kraju
Zgodnie § 2 ust. 2 pkt 2 OgrEpidemiiR20(2) osoba przekraczająca granicę państwa w celu udania się do swojego
miejsca zamieszkania lub pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązana odbyć, po przekroczeniu
granicy państwowej obowiązkową kwarantannę, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 34 i 5
ZapobChoróbU, trwającą 14 dni, licząc od dnia następującego po przekroczeniu tej granicy. Z kolei w § 3 ust. 1
OgrEpidemiiR20(2) wskazano, że obowiązek, o którym mowa w ust. 2 pkt 2 OgrEpidemiiR20(2), jest równoważny
z obowiązkiem wynikającym z art. 34 ust. 2 ZapobChoróbU i decyzji organu inspekcji sanitarnej nie wydaje się.
Chodzi jednak o to, że, jak słusznie zwraca uwagę skarżący, przepis nakładający obowiązek poddania się
kwarantannie narusza prawo do swobodnego poruszania się po terytorium RP, a tym samym ogranicza podstawowe
prawa i wolności obywatelskie przewidziane w Konstytucji RP.
W wyroku SN z 16.3.2021 r., II KK 64/21, 
, przyjęto z kolei, że: „Przypisanie przez sąd czynu zabronionego,
którego znamiona określają łącznie: blankietowy przepis ustawy karnej oraz uzupełniające go przepisy innych aktów
normatywnych, wymaga przeprowadzenia kontroli weryfikującej dopuszczalność normowania określonej materii
uregulowaniami rangi podustawowej, zgodność z Konstytucją RP treści takich przepisów wypełniających blankiet
oraz zachowanie ram upoważnienia do ich wydania, zamieszczonego w ustawie” (zob. też wyroki Sądu Najwyższego
z: 16.3.2021 r., II KK 74/21, 
; 16.3.2021 r., II KK 97/21, 
; 9.6.2005 r., V KK 41/05, 
, podobnie
z 24.6.1993 r., III KRN 100/93, 
 i z 4.12.2001 r., V KKN 293/01, 
)
Powszechne zakazy nie w rozporządzeniu
We wszystkich rozstrzygnięciach dotyczących ustawodawstwa tzw. „covidowego”, Sąd Najwyższy opierał się na
stabilnym i ugruntowanym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, który m.in. w wyroku z 28.6.2000 r. (K 34/99,
), podkreślił, że: „Ustawodawca nie może przekazywać do unormowania w drodze rozporządzenia spraw
o istotnym znaczeniu dla urzeczywistnienia wolności i praw człowieka i obywatela zagwarantowanych w Konstytucji.
Wymienione sprawy muszą być regulowane bezpośrednio w ustawie”. Z tego wywodzi się, że brak zachowania
ustawowej formy dla ograniczeń wolności i praw zagwarantowanych w Konstytucji RP prowadzić musi do
dyskwalifikacji danego unormowania, jako sprzecznego z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Sąd Najwyższy w powołanych
wyrokach stwierdzał na tej podstawie, że chociaż wskazane na wstępie rozporządzenie zostało wydane
z powołaniem się na podstawę w postaci upoważnienia ustawowego zawartego w art. 46a i art. 46b pkt 1–6 i 8–12
ZapobChoróbU, to jednak żaden z tych przepisów nie upoważniał władzy wykonawczej do wprowadzenia
powszechnego zakazu przemieszczenia się. Nawet, gdyby przyjąć, że powołana ustawa zawierała upoważnienie do
wydania rozporządzenia określającego sposoby przemieszczania się obywateli, to i tak rzeczywisty zakres
rozwiązania przyjętego we wskazanym rozporządzeniu jest niepomiernie szerszy niż delegacja ustawowa, która mu
na to zezwalała.
Procedujący w tej sprawie Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku powinien rozważyć zgodność wskazanego
zapisu rozporządzenia z Konstytucją RP i delegacją ustawową. Jak słusznie podkreślił Rzecznik Praw
Obywatelskich, Sąd orzekający w sprawie wykroczeniowej obowiązany jest ocenić, czy zarzucany obwinionemu czyn
spełnia wszystkie ustawowe znamiona danego wykroczenia i czy obowiązki nałożone na obywateli, których złamanie
karane jest jako wykroczenie, zostały postanowione zgodnie z prawem.
Reasumując należało podnieść, że w sprawie niniejszej niewątpliwie doszło do wskazanego przez Rzecznika Praw
Obywatelskich rażącego naruszenia prawa materialnego, tj. art. 116 § 1 KW, przez jego niewłaściwe zastosowanie,
w sytuacji, gdy czyn przypisany ukaranemu nie wyczerpywał znamion tego wykroczenia.
Uwzględniając kasację Rzecznika Praw Obywatelskich wniesioną na korzyść ukaranego, Sąd Najwyższy na mocy
art. 537 § 2 KPK i art. 535 § 5 KPK uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w G. i uniewinnił R.S. od
przypisanego mu czynu.

Komentarz
Nie ma wątpliwości, że rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów
i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii, stanowiące podstawę do zdekodowania normy nakazującej
obywatelowi poddanie się kwarantannie po przekroczeniu granicy RP, zostało wydane z naruszeniem wskazanych
powyżej zasad, ponieważ naruszało regulację art. 52 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, co oznacza, iż
nie mogło ono tworzyć podstawy prawnej do wypełnienia blankietu normy sankcjonowanej art. 116 § 1 pkt 3 KW
i prowadzić do ukarania na podstawie tego przepisu. Nie da się zrekonstruować normy nakazującej poddanie się
kwarantannie z określonych regulacji w sposób nienaruszający standardów konstytucyjnych. Doszło również do
wadliwego i naruszającego art. 92 ust. 1 Konstytucji RP upoważnienia zawartego w art. 46b pkt 12 ZapobChoróbU,



niezawierającego żadnych wytycznych dotyczących treści aktu (por. wyrok WSA w Warszawie z 13.12021 r., VII
SA/Wa 1635/20, 
). W takiej sytuacji OgrEpidemiiR20(2) w zakresie, w jakim ograniczało prawa i wolności
konstytucyjne, nie może być uznane przez sąd za skuteczną i legalną podstawę prawną ograniczenia tych praw
i wolności obywateli, a w konsekwencji ukarania obywatela. W konsekwencji Sąd Najwyższy mógł jedynie uchylić
zaskarżony wyrok i uniewinnić obwinionego.

Wyrok SN z 26.8.2021 r., III KK 264/21, 








Sąd Najwyższy uznał kasację Rzecznika Praw Obywatelskich za zasadną, uchylając wyrok i uniewinniając obwinionego. Analiza wyroku wskazuje na rażące naruszenie prawa materialnego oraz niezgodności norm prawnych z Konstytucją RP. Sprawa pokazuje konieczność zachowania zgodności przepisów wykonawczych z ustawami oraz konstytucją, aby uniknąć naruszeń praw obywateli