Niedopuszczalność wydania osoby ściganej w postępowaniu ekstradycyjnym – państwo pokrywa wydatki na obronę
Skarb Państwa ponosi wydatki na obrońcę osoby ściganej, gdy wydano orzeczenie o prawnej niedopuszczalności wydania w postępowaniu ekstradycyjnym. Prezes Sądu Najwyższego zwrócił się do składu 7 sędziów SN z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy. Orzecznictwo sądów powszechnych w tej sprawie było rozbieżne, co rodziło wątpliwości interpretacyjne dotyczące art. 632 pkt 2 KPK.
Tematyka: ekstradycja, postępowanie ekstradycyjne, zwrot wydatków, obrona oskarżonego, niedopuszczalność wydania, Sąd Najwyższy, art. 632 KPK, uchwała SN
Skarb Państwa ponosi wydatki na obrońcę osoby ściganej, gdy wydano orzeczenie o prawnej niedopuszczalności wydania w postępowaniu ekstradycyjnym. Prezes Sądu Najwyższego zwrócił się do składu 7 sędziów SN z wnioskiem o rozstrzygnięcie kwestii zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy. Orzecznictwo sądów powszechnych w tej sprawie było rozbieżne, co rodziło wątpliwości interpretacyjne dotyczące art. 632 pkt 2 KPK.
Wydatki na obrońcę osoby ściganej, co do której w postępowaniu ekstradycyjnym wydano orzeczenie o prawnej niedopuszczalności wydania ponosi Skarb Państwa. Wniosek Prezesa SN Prezes Sądu Najwyższego kierujący Izbą Karną w związku z rozbieżnościami w orzecznictwie sądów powszechnych wniósł o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów SN: Czy zwrot „w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania” (art. 632 pkt 2 KPK) obejmuje sytuację wydania w postępowaniu ekstradycyjnym postanowienia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej, względnie czy powołany przepis stosowany per analogiam może stanowić podstawę do zasądzenia na rzecz osoby ściganej zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy? W części orzeczeń sądy uznawały, że zwrot wydatków osobie ściganej w związku z ustanowieniem przez nią obrońcy w postępowaniu ekstradycyjnym, w którym wydano postanowienie o prawnej niedopuszczalności wydania, jest dopuszczalny. W związku z brakiem przepisu odnoszącego się wprost do takich kosztów przyjmowano, że powinny być zasądzane przy uwzględnieniu stawek właściwych dla postępowania najbardziej zbliżonego. Jako podstawę takiego rozstrzygnięcia wskazywano więc art. 632 pkt 2 KPK (zob. postanowienie SO w Suwałkach z 15.6.2020 r., II Kop 44/19, .; postanowienie SO we Wrocławiu z 27.2.2018 r., III Kop 36/18; postanowienie SO we Wrocławiu z 14.7.2017 r., III Kop 64/17). W drugiej grupie orzeczeń prezentowano pogląd, że art. 632 pkt 2 KPK nie stanowi podstawy do zasądzenia zwrotu wydatków w omawianym przypadku. Podkreśla się, że postanowienie o odmowie wydania osoby ściganej nie jest równoznaczne z jej uniewinnieniem oraz z umorzeniem postępowania, dlatego nie może wywoływać takich samych skutków zakresie kosztów, jak te orzeczenia. Postanowienie odmawiające wydania ściganego nie jest stanowiącym merytoryczne orzeczenie o winie osoby ściganej orzeczeniem kończącym postępowanie. Kończy ono jedynie postępowanie incydentalne prowadzone w toku postępowań przygotowawczych, sądowych lub wykonawczych (zob. postanowienie SA w Warszawie z 10.1.2019 r., II AKz 1096/18, ; postanowienie SA w Szczecinie z 15.2.2017 r., II AKz 35/17; postanowienie SO w Gorzowie Wielkopolskim z 14.12.2016 r., III Kop 32/16). Postępowanie ekstradycyjne to postępowanie pomocnicze a nie incydentalne Sąd Najwyższy uznał, że przepis art. 632 pkt 2 KPK, stosowany per analogiam do orzeczenia o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej, może stanowić podstawę do zasądzenia zwrotu wydatków poniesionych przez tę osobę w związku z ustanowieniem obrońcy. Chociaż postępowanie ekstradycyjne nie ma charakteru postępowania zasadniczego nie jest też ono postępowaniem incydentalnym. SN podkreślił, że stwierdzenie istnienia jednej z bezwzględnych przeszkód ekstradycyjnych wywołuje skutek równoznaczny ze stwierdzeniem procesowej niedopuszczalności takiego postępowania. Jest to więc postępowanie pomocnicze, zaś postanowienie o stwierdzeniu niedopuszczalności wydania osoby ściganej z powodu istnienia przeszkody ekstradycyjnej uznać można za „orzeczenie kończące postępowanie w sprawie”, o którym mowa w art. 626 § 1 KPK. Choć w tym przypadku orzeczenie nie rozstrzyga merytorycznie o odpowiedzialności określonej osoby, to na skutek jego wydania niedopuszczalne jest prowadzenie postępowania karnego przeciwko osobie ściganej. Prawo do obrony W rezultacie SN wskazał na istnienie luki prawnej z uwagi na brak przepisu, który określałby zasady ponoszenia kosztów w razie wydania kończącego orzeczenia w sprawie. Należy więc zastosować per analogiam art. 632 pkt 2 KPK, który odnosi się do sytuacji procesowej zbliżonej do tej, w której wydane zostaje postanowienie o prawnej niedopuszczalności wydania osoby ściganej. W ocenie SN, za przyjęciem takiej wykładni przemawia zarówno konieczność zapewnienia osobie ściganej pełnej realizacji konstytucyjnego prawa do obrony, jak i tzw. „względy sprawiedliwościowe”. Państwo musi ponosić ryzyko podejmowanych czynności organów procesowych i przejmować obciążenia finansowe, które z nich wynikają, zgłasza jeśli zostały one spowodowane wadliwymi lub ze względów prawnych zbędnymi czynnościami procesowymi (zob. wyrok TK z 23.5.2005 r., SK 44/04, ). W przypadku istnienia jednej z bezwzględnych przeszkód ekstradycyjnych określonych w art. 604 § 1 KPK lub umowie międzynarodowej, postępowanie ekstradycyjne przeciwko osobie ściganej nie powinno być wszczęte i prowadzone. Obciążenie w takim wypadku kosztami zastępstwa procesowego osoby ściganej narusza podstawowe zasady konstytucyjne, w tym zasadę sprawiedliwego procesu i zasadę równości wobec prawa. Istnieje również ryzyko, że osoba ścigana mając świadomość braku możliwości odzyskania kosztów obrony z powodów finansowych może zostać zmuszona do rezygnacji z pomocy obrońcy, co może prowadzić do naruszenia konstytucyjnie gwarantowanego prawa do obrony. SN zwrócił również uwagę, że w przypadku azylantów, uchodźców czy osób prześladowanych ze względów politycznych, fakt ten mógłby być wykorzystany przez Państwo obce występujące z wnioskiem o ekstradycję, jako dodatkowy środek represji. Uchwała SN (7) z 9.11.2021 r., I KZP 6/21,
Sąd Najwyższy uznał, że przepis art. 632 pkt 2 KPK może stanowić podstawę do zasądzenia zwrotu wydatków na obronę osoby ściganej w postępowaniu ekstradycyjnym. Decyzja ta wynika z konieczności pełnej realizacji prawa do obrony oraz względów sprawiedliwościowych. Uchwała SN (7) z 9.11.2021 r., I KZP 6/21, podkreśliła ryzyko naruszenia konstytucyjnego prawa do obrony w przypadku braku możliwości odzyskania kosztów obrony.