Rozpoznanie sprawy pod nieobecność oskarżonego nieprawidłowo zawiadomionego o termie rozprawy podstawą uchylenia wyroku

Warunkiem rozpoznania sprawy pod nieobecność oskarżonego w trybie określonym w art. 374 § 1 KPK jest w pierwszej kolejności prawidłowe jego zawiadomienie o terminie rozprawy. Publikacja omawia przypadki nieprawidłowego zawiadomienia oskarżonego, co może skutkować uchyleniem wyroku. Przedstawione są szczegółowe argumenty dotyczące konieczności prawidłowego powiadomienia oraz konsekwencji nieobecności oskarżonego na rozprawie.

Tematyka: rozpoznanie sprawy, nieobecność oskarżonego, zawiadomienie, termin rozprawy, uchylenie wyroku, prawo procesowe, Sąd Najwyższy, konsekwencje nieprawidłowego powiadomienia

Warunkiem rozpoznania sprawy pod nieobecność oskarżonego w trybie określonym w art. 374 § 1 KPK jest
w pierwszej kolejności prawidłowe jego zawiadomienie o terminie rozprawy, a gdy się na nią nie stawi,
uznanie jego obecności za nieobowiązkową.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w Z. 22.8.2019 r., w sprawie II K 302/19, uznał oskarżonego P.G. za winnego tego, że:
• 18.7.2018 r. w W. przywłaszczył znalezioną kartę bankomatową E.F., tj. czynu z art. 275 § 1 KK i skazał na karę 2
miesięcy pozbawienia wolności;
• w okresie od 18 do 20.7.2018 r. w W., działając w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego
zamiaru przez użycie w transakcjach karty bankomatowej E.F., pokonał zabezpieczenie elektroniczne włamując się
do systemu bankowego i dokonując kradzieży pieniędzy w łącznej kwocie 133,01 zł, stanowiących płatność za
zakupy, czym działał na szkodę E.F., tj. czynu z art. 279 § 1 KK w zw. z art. 12 § 1 KK i skazał na karę 1 roku
pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 § 1 i 2 KK i art. 86 § 1 KK Sąd połączył orzeczone kary pozbawienia wolności i wymierzył
oskarżonemu karę łączną 1 roku pozbawienia wolności. Powyższy wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron
i uprawomocnił się 30.8.2019 r. Kasację od tego wyroku wniósł Prokurator Generalny, który zaskarżył go w całości na
korzyść oskarżonego, zarzucając rażące i mogące mieć istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 117 § 1 i 2 KPK w zw. art. 374 § 1 KPK i art. 6 KPK oraz art. 7 KPK, art. 366
§ 1 KPK i art. 410 KPK. Na tej podstawie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy Sądowi Rejonowemu w Z. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu oczywiście zasadnej kasacji Prokuratora Generalnego, uchylił zaskarżony wyrok
i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Z. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego jest oczywiście zasadna i jako taka podlega
uwzględnieniu. Za taką oceną kasacji przemawia przede wszystkim pierwszy sformułowany w niej zarzut.
Nie ulega wątpliwości, że rozpoznanie niniejszej sprawy przez Sąd Rejonowy w Z. 22.8.2019 r. nastąpiło pod
nieobecność oskarżonego P.G., po stwierdzeniu, iż „oskarżony P.G. nie stawił się, awizowano zawiadomienie”.
W następstwie tego ustalenia Sąd postanowił na mocy art. 374 § 1 KPK prowadzić rozprawę pod nieobecność
oskarżonego, „którego udziału nie uznał za obowiązkowy". Tymczasem warunkiem rozpoznania sprawy pod
nieobecność oskarżonego w trybie określonym w art. 374 § 1 KPK jest w pierwszej kolejności prawidłowe jego
powiadomienie o terminie rozprawy, a gdy się na nią nie stawi, uznanie jego obecności za nieobowiązkową.
W realiach niniejszej sprawy brak było zaś podstaw do przyjęcia, iż P.G. został prawidłowo zawiadomiony
o rozprawie, a tym samym do jej prowadzenia pod nieobecność oskarżonego.
Z analizy akt wynika, że w toku postępowania przygotowawczego podczas przesłuchania 27.3.2019 r. w charakterze
podejrzanego P.G. podał miejsce zameldowania na pobyt stały i miejsce zamieszkania (dłuższego pobytu),
a jednocześnie adres do odbioru korespondencji. Wprawdzie nie jest to adres pełny ze wskazaniem numeru
budynku, ewentualnie także numeru mieszkania, ale stwierdzić należy, że przeprowadzający czynność przesłuchania
podejrzanego funkcjonariusz Policji zaniechał tegoż doprecyzowania przez dopytanie samego P.G.
Ponadto bezsporne jest i to, że w aktach przedmiotowej sprawy znajduje się notatka z przeprowadzonej 2.3.2019 r.
względem P.G. kontroli drogowej, dotyczącej popełnionego przez niego wykroczenia. W jej toku ustalono, że P.G.
jest poszukiwany w przedmiotowej sprawie w celu ustalenia miejsca pobytu. Wówczas P.G. sporządził własnoręcznie
oświadczenie, w treści którego wskazał adres do korespondencji. Jednocześnie P.G. w oświadczeniu tym, będąc
poinformowanym, że jest poszukiwany przez Prokuraturę Rejonową w Z., zobowiązał się do odbioru korespondencji
pod tym adresem.
Nie powinno jednak budzić żadnych wątpliwości to, że wysłanie zawiadomienia o rozprawie na wskazany 2.3.2019 r.
w oświadczeniu przez samego oskarżonego adres do odbioru korespondencji nie spełniał warunku prawidłowego
poinformowania go o jej terminie.

Należało podnieść, że obowiązek podania adresu do odbioru korespondencji spoczywa na osobie podejrzanej.
Wprawdzie 27.12.2018 r. wydano postanowienie o przedstawieniu P.G. zarzutów, ale dopiero przed pierwszym
przesłuchaniem w charakterze podejrzanego 27.3.2019 r. otrzymał on treść pisemnych pouczeń o przysługujących
mu prawach i ciążących na nim obowiązkach, w tym o obowiązku wskazania adresu, na który ma być kierowana
korespondencja (art. 133 § 1 i § 2 KPK), zawiadamiania organu procesowego o każdej zmianie miejsca pobytu
trwającego dłużej niż 7 dni oraz - co istotne - został pouczony o możliwych konsekwencjach niewskazania adresu do
doręczeń lub zmiany miejsca pobytu, takich jak przeprowadzenie rozprawy pod jego nieobecność, co może
uniemożliwić złożenie wniosku, zażalenia lub apelacji z powodu upływu terminów. Z tego względu nie sposób
przyjąć, by adresem właściwym do kierowania w sprawie niniejszej korespondencji był adres wskazany przez P.G.
w oświadczeniu z 2.3.2019 r., tym bardziej, że będąc przesłuchiwanym 27.3.2019 r. i dopiero wówczas pouczony
o wspomnianym obowiązku oraz następstwach jego nie spełnienia podał on już inny adres. Wprawdzie nie był to
adres pełny, ale – mimo to – na tyle konkretny, by wydając 16.5.2019 r. zarządzenie o wyznaczeniu terminu rozprawy
na 22.8.2019 r., adresem tym się posłużyć. O ile nie, to nic nie stało na przeszkodzie, aby w drodze wywiadu
i ustaleń policji doprecyzować ten adres, skoro okres ponad 3 miesięcy od wydania tego zarządzenia do samej
rozprawy, był wystarczający do poczynienia takich ustaleń. Wysłanie zawiadomienia o terminie rozprawy głównej na
adres inny niż wskazany przez P.G. w toku jego przesłuchania w charakterze podejrzanego, powoduje, że
nieodebrane przez niego tej przesyłki, nie spełnia wymogu prawidłowego powiadomienia oskarżonego o terminie
rozprawy głównej, koniecznego dla prowadzenia postępowania pod nieobecność oskarżonego.
Nieobecność oskarżonego na rozprawie
„W świetle obwiązujących przepisów można prowadzić rozprawę pod nieobecność oskarżonego, którego udział
w rozprawie nie był obowiązkowy tylko wówczas, gdy został on prawidłowo, a więc w sposób zgodny z treścią
przepisów zawartych w rozdziale 15 KPK, zawiadomiony o jej czasie i miejscu. Nieprawidłowe powiadomienie jest
z kolei równoznaczne z niepowiadomieniem o terminie rozprawy i w rezultacie zawsze rodzi konieczność zaniechania
jej przeprowadzenia, o czym wprost stanowi przepis art. 117 § 2 KPK” (wyrok Sądu Najwyższego z 9.10.2020 r., IV
KK 283/20,
; orzeczenie niewystępujące w bazie orzeczeń Sądu Najwyższego).
Powyższe uchybienia pozbawiły oskarżonego P.G. prawa do udziału w rozprawie, co stanowi zarazem rażące
naruszenie przepisów art. 117 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 374 § 1 KPK. Ich następstwem było również naruszenie
wynikającego z art. 6 KPK prawa oskarżonego do obrony, skoro przez uniemożliwienie mu osobistego uczestnictwa
w rozprawie, nie mógł on składać wyjaśnień, oświadczeń i wniosków, czy też zaskarżyć przedmiotowego wyroku
i poddać go kontroli Sądu odwoławczego.
Mając zaś na uwadze, że prawo stron do uczestniczenia w rozprawie jest fundamentalnym prawem
demokratycznego procesu karnego, a tym samym stanowi jeden z głównych elementów rzetelnego
postępowania, to niewątpliwie przedstawione wyżej naruszenia przepisów prawa procesowego mogły mieć
istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, jako że orzekanie z naruszeniem rzetelności procedowania,
a szczególnie uniemożliwienie podjęcia aktywnej obrony, nie pozwala uznać wydanego wyroku za zapadłego
w wyniku rzetelnego procesu karnego (por. np. wyroki SN z 16.7.2009 r., V KK 48/09,
; z 18.12.2013 r., III
KK 387/13,
i z 6.2018 r., IV KK 421/17,
).
Zasadny jest także drugi zarzut kasacji. Skarżący trafnie stwierdził, że brak jest wprawdzie pisemnego uzasadnienia
zaskarżonego wyroku, ale przypisanie oskarżonemu P.G. odpowiedzialności karnej za czyny z art. 275 § 1 KK i z art.
279 § 1 KK w zw. z art. 12 KK dowodzi, iż ustalenia w tym zakresie oparto tylko na wyjaśnieniach samego
oskarżonego złożonych w postępowaniu przygotowawczym, stanowiących wszak jedynie część zgromadzonego
wówczas materiału dowodowego. Nie wyjaśniono natomiast ewentualnego związku z przywłaszczeniem karty
bankomatowej M.K. i A.G., mimo że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika wprost, iż również oni
znajdowali się w posiadaniu karty bankomatowej wystawionej na nazwisko E.F. Dowody te mogły mieć znaczenie dla
badanej sprawy. Ich przeprowadzenie mogło być pomocne dla oceny wiarygodności wyjaśnień oskarżonego, a tym
samym i rzetelnego jej rozpoznania.
Z tych wszystkich względów należało ocenić rozpoznawaną kasację jako oczywiście zasadną i – w konsekwencji –
uchylić zaskarżony nią wyrok.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że Sąd Rejonowy w Z. nie był uprawniony do
prowadzenia pod nieobecność oskarżonego rozprawy głównej 22.8.2019 r. Nie dysponował, co oczywiste,
właściwym dowodem potwierdzającym, że oskarżony P.G. został o określonej czynności prawidłowo zawiadomiony.
Wyłącznie poprawne wskazanie danych adresowych warunkuje możliwość uznania zawiadomienia za doręczone,
także wówczas, gdy zaistnieje sytuacja tzw. doręczenia zastępczego, o której stanowi dyspozycja przepisu art. 133 §
1 i 2 KPK (por. wyrok SN z 21.11.2017 r., III KK 424/17,
, podobnie SN w wyroku z 7.7.2016 r., V KK 187/16,
). Nie ma cienia wątpliwości, że decyzja Sądu Najwyższego jest par excellence słuszna.

Wyrok Sądu Najwyższego z 7.9.2021 r., V KK 254/21

Decyzja Sądu Najwyższego o uchyleniu wyroku wskazuje na rażące naruszenia prawa oraz brak możliwości rzetelnego procesu karnego. Publikacja podkreśla istotę prawidłowego zawiadomienia oskarżonego o terminie rozprawy dla zapewnienia uczciwego postępowania i ochrony praw oskarżonego.