Podstawa odpowiedzialności za występek określony w art. 180a KK
Warunkiem odpowiedzialności za występek określony w art. 180a KK jest niezastosowanie się do wydanej uprzednio w trybie administracyjnym decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Przestępstwo z art. 180a KK może zatem popełnić tylko taka osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła i tylko w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Decyzja po wyroku, w tym uzasadnienie SN, analizuje kwestię związku pomiędzy decyzją administracyjną a odpowiedzialnością karą, podkreślając konieczność istnienia decyzji w dacie czynu oraz konsekwencje niezastosowania się do niej.
Tematyka: art. 180a KK, odpowiedzialność karana, decyzja administracyjna, zakaz prowadzenia pojazdów, procedura odwoławcza, błędy procesowe, Sąd Najwyższy
Warunkiem odpowiedzialności za występek określony w art. 180a KK jest niezastosowanie się do wydanej uprzednio w trybie administracyjnym decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Przestępstwo z art. 180a KK może zatem popełnić tylko taka osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła i tylko w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Decyzja po wyroku, w tym uzasadnienie SN, analizuje kwestię związku pomiędzy decyzją administracyjną a odpowiedzialnością karą, podkreślając konieczność istnienia decyzji w dacie czynu oraz konsekwencje niezastosowania się do niej.
Warunkiem odpowiedzialności za występek określony w art. 180a KK jest niezastosowanie się do wydanej uprzednio w trybie administracyjnym decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi, co oznacza, że w dacie czynu w obrocie prawnym musi istnieć decyzja właściwego organu, na mocy której kierujący został uprzednio pozbawiony uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Przestępstwo z art. 180a KK może zatem popełnić tylko taka osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła i tylko w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Opis stanu faktycznego C.S. wyrokiem Sądu Rejonowego w R. z 27.1.2021 r., X K 571/20, został uznany za winnego tego, że 27.4.2020 r., około godziny 20.00 w miejscowości R. na drodze publicznej prowadził samochód osobowy marki Nissan o dopuszczalnej masie całkowitej nie przekraczającej 3,5 tony, nie stosując się do wydanej 13.3.2018 r. decyzji Starosty R. o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami silnikowymi kategorii „B”, tj. występku z art. 180a KK, za który skazano go na karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, przy przyjęciu jednej stawki dziennej za równą kwocie 50 złotych. Ponadto, na mocy art. 42 § 1a pkt 1 KK orzeczono wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat. Od tego wyroku apelację wniósł obrońca oskarżonego, który podniósł zarzuty obrazy prawa materialnego (art. 180a KK) oraz procesowego, mogącej mieć wpływ na treść zaskarżonego wyroku (art. 7 KPK, art. 410 KPK w zw. z art. 4 KPK). Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez zakwalifikowanie czynu opisanego w akcie oskarżenia jako wykroczenia z art. 94 § 1 KW i wymierzenie oskarżonemu kary w mniejszym wymiarze na podstawie tegoż przepisu oraz nieorzekanie fakultatywnego zakazu prowadzenia pojazdów, ewentualnie warunkowe umorzenie postępowania karnego prowadzonego wobec oskarżonego, wyznaczenie okresu próby 2 lat, orzeczenie od oskarżonego świadczenia pieniężnego na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie 10 000 zł oraz obciążenie oskarżonego kosztami postępowania, bądź uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Zarzut rażącego naruszenia procedury Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z 11.5.2021 r., III Ka 202/21, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. Wyrok Sądu drugiej instancji został zaskarżony przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego. Podniesiono w niej zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, polegającego na zaniechaniu przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy w R. prawidłowej kontroli odwoławczej orzeczenia Sądu pierwszej instancji, zainicjowanej apelacją wniesioną przez obrońcę oskarżonego, przez nienależyte rozważenie zawartego w tejże apelacji zarzutu obrazy prawa karnego materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego C.S., jako występku z art. 180a KK, skutkiem czego było niezasadne utrzymanie w mocy wyroku Sądu Rejonowego w R., wydanego z rażącym naruszeniem art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, a w konsekwencji także art. 180a KK, gdyż wskutek powierzchownej, a zarazem całkowicie dowolnej oceny zgromadzonych dowodów, prowadzącej do nieuzasadnionego przyjęcia, że decyzja Starosty R. z 13.3.2018 r., nr KT.5430.5.207.2018 była decyzją bezterminową, a koniec orzeczonego sądownie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, przypadający na 24.3.2019 r., wyznaczał dla C.S. termin, od którego mógł się on ubiegać o przywrócenie uprawnień do kierowania pojazdami, z czego oskarżony nie skorzystał efektywnie, doszło do przypisania C.S. popełnienia występku z art. 180a KK, polegającego na kierowaniu pojazdem mechanicznym wbrew decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami, podczas gdy w dacie czynu, tj. 27.4.2020 r., oskarżonego przedmiotowa decyzja już nie obowiązywała, co powinno było skutkować rozważeniem pociągnięcia wymienionego do odpowiedzialności za wykroczenie z art. 94 § 1 KW. Na podstawie tak sformułowanego zarzutu wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w Izbie Karnej, na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK, kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, co uprawniało do jej rozpoznania na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. W kasacji zasadnie wskazano na wadliwość kontroli instancyjnej w zakresie analizy, podniesionego w apelacji obrońcy oskarżonego, zarzutu obrazy art. 180a KK. Sąd odwoławczy zaaprobował bowiem całkowicie błędny pogląd Sądu a quo, gdzie powołując się na umieszczony w pouczeniu analizowanej decyzji administracyjnej art. 49 ust. 1 pkt 3 lit a ustawy z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1212), Sąd ten uznał, że skoro C.S. - po upływie obowiązywania orzeczonego wobec niego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów i związanego z tym cofnięcia uprawnień do kierowania pojazdami - nie uzyskał pozytywnej oceny z egzaminu kontrolnego, nadal miał cofnięte uprawnienia do kierowania pojazdami. W ocenie Sądu ad quem Starosta R. nie cofnął uprawnień C.S. na określony czas, tylko jak to zostało odnotowane w uzasadnieniu tejże decyzji Starosta R. zauważył m.in., że w przypadku tego rodzaju, w jakim utracił uprawnienia oskarżony, „organ wydaje decyzję administracyjną o cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami bez określenia terminu ważności tej decyzji”, a przywrócenie uprawnienia cofniętego na okres dłuższy niż rok uzależnione jest od wykazania się posiadaniem kwalifikacji, złożeniem więc z określonym wynikiem ponownego egzaminu, jakiego oskarżony nie złożył z takim wynikiem w związku z czym utracone przez niego uprawnienia w dalszym ciągu pozostają „cofnięte”, decyzja je cofająca nadal „istnieje”, a oskarżony, nie stosując się do tej decyzji, wyczerpał swoim zachowaniem w pełni znamiona przestępstwa z art. 180a KK. Zakaz musi poprzedzać czyn Zgodnie z brzmieniem tego przepisu odpowiedzialności karnej podlega ten, kto prowadzi pojazd mechaniczny na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu, nie stosując się do decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami. Trafnie wskazuje Prokurator Generalny, że warunkiem odpowiedzialności za występek określony w art. 180a KK jest niezastosowanie się do wydanej uprzednio w trybie administracyjnym decyzji właściwego organu o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi, co oznacza, że w dacie czynu w obrocie prawnym musi istnieć decyzja właściwego organu, na mocy której kierujący został uprzednio pozbawiony uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Przestępstwo z art. 180a KK może zatem popełnić tylko taka osoba, wobec której decyzja administracyjna zapadła i tylko w okresie, na jaki cofnięto tą decyzją uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Zarazem, w okresie uwidocznionym w decyzji o cofnięciu uprawnień, osoba, wobec której zapadło takie rozstrzygnięcie nie może ich odzyskać. Warunkiem odpowiedzialności karnej przewidzianej w art. 180a KK jest zatem nie tyle samo zachowanie polegające na kierowaniu pojazdem bez posiadania uprawnień (taki czyn penalizowany jest przez art. 94 § 1 KW), ale zachowanie takie musi być powiązane z niezastosowaniem się do wydanej uprzednio decyzji o cofnięciu uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 20.11.2020 r., V KK 429/20, ; z 23.2021 r., V KK 541/20, ; z 12.5.2021 r., V KK 161/21, ). Decyzja po wyroku Tymczasem, jak wynika z akt głównych sprawy X K 571/20, decyzja Starosty R. z 13.3.2018 r., KT.5430.5.207.2018, została wydana w konsekwencji i w powiązaniu z orzeczonym przez Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z 21.6.2017 r., II K 169/16, środkiem karnym w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych kat. „B” na okres 3 lat, przy czym w związku z zaliczeniem oskarżonemu na poczet tego środka karnego okresu faktycznego zatrzymania prawa jazdy, przedmiotowy zakaz obowiązywał do 24.3.2019 r. Wprawdzie w piśmie z 7.5.2020 r., za którym przesłano do akt sprawy X K 571/20 odpis przedmiotowej decyzji administracyjnej, Starosta R. poinformował organy ścigania, że oskarżony nie dopełnił obowiązków ustawowych i nie zostały mu przywrócone uprawnienia do kierowania pojazdami, to jednak nie oznacza to, iż w dalszym ciągu były one cofnięte. Dlatego w pełni zasadnie w kasacji wskazano, że w dacie czynu środek karny zakazu prowadzenia pojazdów został już wykonany w całości i nie obowiązywała już decyzja administracyjna o cofnięciu uprawnień, a zaniechanie poddania się kontrolnemu sprawdzeniu kwalifikacji, względnie nieuzyskanie pozytywnego wyniku z egzaminu, skutkowało wyłącznie brakiem posiadania przez niego prawa jazdy, co z kolei może jedynie wyczerpywać ustawowe znamiona wykroczenia z art. 94 § 1 KW. Komentarz Podkreślenia wymaga trafny zarzut Prokuratora Generalnego, wnoszącego kasację na korzyść oskarżonego, rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK. Polegało ono na zaniechaniu przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy prawidłowej kontroli odwoławczej orzeczenia Sądu pierwszej instancji, wskutek czego miała miejsce obraza prawa karnego materialnego przez niewłaściwą kwalifikację prawną czynu przypisanego oskarżonemu, jako występku z art. 180a KK. Nie rodzi najmniejszych wątpliwości, że w świetle powyższego konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi odwoławczemu. Jest oczywiste, że wskazany Sąd, przy ponownym procedowaniu w sprawie, obligatoryjnie będzie miał na względzie zaprezentowane wyżej stanowisko, w tym potrzebę rozważenia zakwalifikowania czynu zarzucanego oskarżonemu, jako wykroczenie określone w art. 94 § 1 KW. Wyrok Sądu Najwyższego z 22.9.2021 r., IV KK 454/21
Zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych musi poprzedzać czyn, a niezastosowanie się do decyzji o cofnięciu uprawnień jest warunkiem odpowiedzialności karnej. Ważne jest także niewłaściwe rozważenie zarzutów w postępowaniu odwoławczym i konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy. Wyrok SN uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania, podkreślając błędy proceduralne poprzednich instancji.