Podstawa orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym

Sąd orzeka pobyt w zakładzie psychiatrycznym tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi (art. 93b § 5 KK), natomiast w art. 93g KK ściśle określa przypadki, w których sąd może orzec środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Publikacja omawia orzeczenia sądowe dotyczące stosowania środków zabezpieczających wobec sprawców przestępstw, analizując przykłady przypadków oraz interpretację przepisów prawa karnego.

Tematyka: orzeczenie, pobyt w zakładzie psychiatrycznym, środki zabezpieczające, prawo karne, Sąd Najwyższy, kasacja

Sąd orzeka pobyt w zakładzie psychiatrycznym tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi (art. 93b § 5 KK), natomiast w art. 93g KK ściśle określa przypadki, w których sąd może orzec środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Publikacja omawia orzeczenia sądowe dotyczące stosowania środków zabezpieczających wobec sprawców przestępstw, analizując przykłady przypadków oraz interpretację przepisów prawa karnego.

Sąd orzeka pobyt w zakładzie psychiatrycznym tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi (art. 93b § 5 KK),
natomiast w art. 93g KK ściśle określa przypadki, w których sąd może orzec środek zabezpieczający
w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z 7.6.2017 r., II K 37/17, uznał A.D. za winnego tego, że 12.9.2016 r. w K., używając
przemocy wobec A.D., wskutek której doznała ona rozstroju zdrowia i naruszenie funkcji organów jej ciała na okres
nie dłuższy niż siedem dni, usiłował doprowadzić ją do obcowania płciowego, lecz zamierzonego celu nie osiągnął
z uwagi na podjętą przez pokrzywdzoną obronę oraz interwencję osób trzecich, przy czym czynu tego dopuścił się
mając ograniczoną w stopniu znacznym zdolność do rozpoznania jego znaczenia i pokierowania swoim
postępowaniem, tj. przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 197 § 1 KK i art. 157 § 2 KK w zw. z art. 11 § 2 KK i art.
31 § 2 KK, za które wymierzył mu karę 3 lat pozbawienia wolności.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 3.11.2017 r., IX Ka 1357/17,
zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.
Następnie Sąd Rejonowy w K., po rozpoznaniu wniosku Dyrektora Zakładu Karnego w W. z 27.5.2019 r.
o zastosowanie na podstawie art. 199b § 1 KKW wobec A.D. środków zabezpieczających w postaci elektronicznej
kontroli miejsca pobytu oraz w postaci psychoterapii, psychoedukacji, socjoterapii oraz farmakoterapii, w celu
poprawy jego funkcjonowania w społeczeństwie, zapobieżenia pogłębianiu się jego zaburzeń oraz ponownemu
popełnieniu przestępstwa, postanowieniem z 2.12.2019 r., II Ko 744/19, na podstawie art. 93a § 1 pkt 4 KK, art. 93b
§ 1 KK, art. 93c pkt 2 KK w zw. z art. 93d § 1 i 5 KK i w zw. z art. 93g § 2 KK orzekł wobec skazanego A.D. środek
zabezpieczający w postaci umieszczenia go w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. W uzasadnieniu wskazał, że
„wniosek Dyrektora Zakładu Karnego (…) co do zasady zasługuje na uwzględnienie”, jednak orzeczenie środków
zabezpieczających, o których mowa we wniosku nie byłoby wystarczające, bowiem w świetle opinii wydanych przez
biegłych: psychiatrę, seksuologa i psychologa „nie budzi wątpliwości Sądu, iż A.D. wymaga leczenia w zamkniętym
zakładzie psychiatrycznym, albowiem w aktualnym stanie zdrowia psychicznego skazany nadal stwarza ryzyko
ponownego popełnienia czynu kryminogennego o znacznej szkodliwości społecznej”.
Skarga kasacyjna
Kasację od tego postanowienia, które uprawomocniło się bez postępowania odwoławczego, wniósł Prokurator
Generalny. Na podstawie art. 521 § 1 KPK zaskarżył postanowienie w całości na korzyść skazanego A.D.,
zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie art. 93d § 4 KK i art. 15 § 1 KKW.
Podnosząc powyższe, Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i umorzenie
postępowania w przedmiocie orzeczenia o środkach zabezpieczających. Jednocześnie, powołując się na art. 532 § 1
KPK, wniósł o wstrzymanie wykonania zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżone postanowienie i umorzył postępowanie w przedmiocie orzeczenia wobec A.D. środków
zabezpieczających.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście zasadna, co przemawiało za rozpoznaniem jej w trybie art. 535
§ 5 KPK i uwzględnieniem całości na posiedzeniu bez udziału stron.
Jak to wskazano w części motywacyjnej skargi, chociaż każdy ze środków zabezpieczających określonych w art. 93a
§ 1 pkt 1-4 i § 2 KK, przy uwzględnieniu zasad: konieczności, proporcjonalności i subsydiarności, wynikających
z treści art. 93b KK, może zostać orzeczony wobec sprawcy określonego w art. 93c pkt 1-5 KK, to możliwość
stosowania środków zabezpieczających po raz pierwszy dopiero w toku postępowania wykonawczego jest
ograniczona.
Możliwość orzeczenia pobytu w zakładzie psychiatrycznym
Zgodnie z art. 93d § 4 KK, taki środek może być orzeczony wobec sprawcy, w stosunku do którego wykonywana jest
kara pozbawienia wolności wymierzona za: przestępstwo popełnione w stanie ograniczonej poczytalności określonej
w art. 31 § 2 KK (art. 93c pkt 2 KK), za przestępstwo określone w art. 148 KK, art. 156 KK, art. 197 KK, art. 198 KK,
art. 199 § 2 KK lub art. 200 § 1 KK, popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych (art. 93c pkt 3 KK),



w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego jej zawieszenia za umyślne przestępstwo
określone w rozdziale XIX, XXIII, XXV lub XXVI KK, popełnione w związku z zaburzeniem osobowości o takim
charakterze lub nasileniu, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego
z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia (art. 93c pkt 4 KK) oraz w razie skazania za przestępstwo popełnione
w związku z uzależnieniem od alkoholu, środka odurzającego lub innego podobnie działającego środka (art. 93c pkt
5 KK). Jednocześnie, tytułem środka zabezpieczającego można orzec środki określone w art. 93a § 1 pkt 1-3 KK, tj.
w postaci elektronicznej kontroli miejsca pobytu, terapii i terapii uzależnień. Tym samym, w toku postępowania
wykonawczego, po raz pierwszy, nie jest możliwe orzeczenie środka zabezpieczającego w postaci pobytu
w zakładzie psychiatrycznym. W powołanym w kasacji postanowieniu (w skardze orzeczenie to nazwano wyrokiem)
z 14.5.2021 r., III KK 104/21, 
, Sąd Najwyższy wskazał, że „sąd orzeka pobyt w zakładzie psychiatrycznym i to
tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi (art. 93b § 5 KK), zaś Kodeks Karny w art. 93g ściśle określa przypadki,
w których sąd może orzec środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym. Z treści tego
ostatniego przepisu wynika, że sąd orzeka ten środek zabezpieczający jedynie skazując (co przecież może nastąpić
tylko w wyroku) sprawcę przestępstw popełnionych w warunkach określonych w art. 93g § 2 i § 3 KK lub umarzając
postępowanie (…) wobec sprawcy z powodu niepoczytalności. Zważywszy ponadto na treść art. 93d KK (w
powiązaniu z art. 199a § 1 KKW stanowiącym, że w postępowaniu wykonawczym Sąd, który wydał orzeczenie
w pierwszej instancji jest właściwy do orzekania w przedmiocie środków zabezpieczających, ale na zasadach
określonych w przepisach Kodeksu karnego regulujących ich stosowanie) należy stwierdzić, że orzeczenie środka
zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym następuje wyłącznie przy wyrokowaniu, natomiast
o pozostałych środkach zabezpieczających, tj. wymienionych w art. 93a § 1 pkt 1-3 KK sąd może orzec również na
etapie postępowania wykonawczego”.
Należało mieć też na uwadze, że zgodnie z art. 93d § 4 KK, orzeczenie środka zabezpieczającego w toku
postępowania wykonawczego może nastąpić tylko do czasu wykonania wobec sprawcy kary pozbawienia wolności,
jednak nie wcześniej niż na 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub odbyciem kary
pozbawienia wolności. Wykonanie w całości orzeczonej wobec skazanego kary pozbawienia wolności powoduje
zatem niedopuszczalność kontynuowania postępowania wykonawczego w tym zakresie, a co za tym idzie –
niedopuszczalność kontynuowania postępowania związanego z orzeczeniem środków zabezpieczających (zob.
postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 12.6.2019 r., II AKzw 713/19, 
).
Niezależnie od tego celowym było wspomnienie, że w kasacji zasadnie zwrócono uwagę, iż – co wynika z opinii
biegłego seksuologa – u A.D. nie rozpoznano zaburzeń preferencji seksualnych, a przypisane mu przestępstwo z art.
13 § 1 KK w zw. z art. 197 § 1 KK popełnił on z pobudek pozaseksualnych (czyn miał charakter represyjny, wynikał
z chęci poniżenia ofiary i potrzeby jej ukarania, a nie był następstwem zaburzonych preferencji seksualnych).
W ocenie biegłego skazany wymaga natomiast socjoterapii i terapii seksuologicznej, które mogą być realizowane
w warunkach ambulatoryjnych, natomiast nie wymaga farmakoterapii w zakresie seksuologii. Nie wykluczało to
orzeczenia wobec A.D. izolacyjnego środka zabezpieczającego (pobytu w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym),
bowiem mogło to nastąpić na podstawie art. 93g § 2 KK, przewidującego obligatoryjne zastosowanie tego środka,
o ile zostałoby ustalone, że istnieje wysokie prawdopodobieństwo, iż popełni on czyn zabroniony o znacznej
społecznej szkodliwości w związku ze stwierdzonym u niego upośledzeniem umysłowym. Jednakże rozstrzygnięcie
w tym przedmiocie mogło nastąpić po raz pierwszy wyłącznie w postępowaniu rozpoznawczym, a nie wykonawczym.
Mając powyższe na uwadze, zgodnie z wnioskiem kasacji Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie
i umorzył postępowanie w przedmiocie orzeczenia wobec A.D. środków zabezpieczających, uznając dalsze
prowadzenie tego postępowania za bezcelowe.
Z dołączonych do kasacji dokumentów wynika, że wskutek tego orzeczenia skazany A.D. opuści Oddział Psychiatrii
Sądowej o Wzmocnionym Zabezpieczeniu w Specjalistycznym Centrum Zdrowia w P. i jako osoba całkowicie
ubezwłasnowolniona, w związku z działaniami podjętymi przez opiekuna prawnego, zostanie umieszczony
w specjalistycznym domu opieki społecznej.

Komentarz
Nie ulega wątpliwości, że procedując w przedmiocie złożonego przez dyrektora zakładu karnego wniosku
o orzeczenie środków zabezpieczających wobec A.D., Sąd Rejonowy w K. był zobligowany do ustalenia potrzeby
i rodzaju możliwych do zastosowania wobec tego skazanego środków zabezpieczających, jednakże wyłącznie
o charakterze nieizolacyjnym. Ponadto rozstrzygnięcie w tym zakresie powinien wydać do czasu zakończenia
odbywania przez skazanego A.D. kary pozbawienia wolności, tj. do 15.11.2019 r. (data wskazana we wniosku
Dyrektora Zakładu Karnego w W.). Orzekając 2.12.2019 r., a więc już po zakończeniu odbywania przez skazanego
kary, o zastosowaniu wobec niego środka zabezpieczającego w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, Sąd
Rejonowy w K. w sposób rażący naruszył art. 93d § 4 KK w zw. z art. 15 § 1 KKW, co miało istotny wpływ na treść
orzeczenia.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 7.9.2021 r., IV KK 398/21






Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i umorzył postępowanie w przedmiocie orzeczenia wobec A.D. środków zabezpieczających, uznając dalsze prowadzenie tego postępowania za bezcelowe. Decyzja ta była podyktowana rażącym naruszeniem przepisów prawa karnego, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia.