Obowiązek zachowania należytej odległości w czasie trwania pandemii

Publikacja omawia sprawę dotyczącą obowiązku zachowania należytej odległości w czasie pandemii, gdzie oskarżeni zostali uniewinnieni przez Sąd Najwyższy. Analizuje się zgodność wyroków z prawem oraz konstytucją, wskazując uchybienia sądów w interpretacji przepisów. Sprawa ta podkreśla ważność przestrzegania zasady nullum crimen sine lege oraz konieczność jasności aktów prawnych regulujących ograniczenia w czasie stanu epidemii.

Tematyka: należyta odległość, pandemia, Sąd Najwyższy, konstytucja, wykroczenia, uniewinnienie, akty prawne, stan epidemii, zasada nullum crimen sine lege, ochrona zdrowia, wolność poruszania się

Poza sporem pozostaje fakt, że do skazania obwinionych może dojść wyłącznie na podstawie aktu prawnego
obowiązującego w dniu popełnienia przez nich zarzuconych czynów.
Opis stanu faktycznego
A.S. i J.K. zostali obwinieni o to, że 10.4.2020 r. w miejscowości C., w pobliżu Szkoły Podstawowej, nie zachowali
należytej odległości 2 m od drugiej osoby, tj. o popełnienie wykroczenia z art. 54 KW w zw. z § 17 rozporządzenia
Rady Ministrów z 10.4.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku
z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 658 ze zm.; dalej: OgrEpidemiiR20(2)), a także o to, iż w tym
samym miejscu i czasie co w punkcie naruszyli przepisy dotyczące przemieszczania się osób bez uzasadnionej
przyczyny, tj. o wykroczenie z art. 54 KW w związku z § 5 OgrEpidemiiR20(2). Ponadto nie dostosowali się do
obowiązku zakrywania przy pomocy odzieży lub jej części maski albo maseczki, ust i nosa, tj. o wykroczenie z art. 54
KW w związku z § 18 OgrEpidemiiR20(2).
Wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego w R. z 3.7.2020r., II W 350/20 A.S. i J.K. zostali uznani za winnych
popełnienia zarzucanych im wykroczeń i na podstawie art. 54 KW w zw. z art. 9 § 2 KW wymierzono każdemu z nich
łącznie kary grzywny w wymiarze po 300 zł.
Wyrok ten uprawomocnił się wobec niezłożenia przez obwinionych sprzeciwu.
Obecnie od powyższego orzeczenia kasację, na korzyść obwinionych, wywiódł Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zaskarżając wyrok w całości sformułował on zarzuty rażącego i mającego istotny wpływ na treść orzeczenia
naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 54 KW w zw. z § 17 OgrEpidemiiR20(2), art. 54 KW w zw. z § 5
OgrEpidemiiR20(2) oraz art. 54 KW w zw. z § 18 OgrEpidemiiR20(2).
Stawiając tak opisane zarzuty autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i uniewinnienie
obwinionych od popełnienia przypisanych im czynów.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej na korzyść przez Rzecznika Praw Obywatelskich, uchylił
zaskarżony wyrok i uniewinnił A.S. i J.K. od dokonania zarzucanych im czynów.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest oczywiście zasadna w stopniu wymaganym
przez art. 535 § 5 KPK, co umożliwiło jej rozpoznanie na posiedzeniu, chociaż o uchyleniu zaskarżonego wyroku
zadecydowały przede wszystkim inne względy dostrzeżone przez Sąd Najwyższy z urzędu.
Zasadniczą kwestią w przedmiotowej sprawie jest to, że A.S. i J.K. skazano na podstawie aktu prawnego, który nie
obowiązywał w dniu popełnienia zarzucanych im wykroczeń.
W dniu zaistnienia zarzucanych zdarzeń (19.4.2020 r.), obowiązywało już nowe rozporządzenie Rady Ministrów
z 19.4.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu
epidemii (Dz.U. z 2020 r. poz. 697) które uchylało z dniem wejścia w życie § 20 OgrEpidemiiR20(2), na mocy którego
obwinionych uznano za winnych popełnienia zarzucanych im czynów.
Poza sporem pozostaje fakt, że do skazania może dojść wyłącznie na podstawie aktu prawnego obowiązującego
w dniu popełnienia przez nich zarzuconych czynów – zasada nullum crimen sine lege. Sąd Rejonowy w R., wydając
zaskarżony wyrok nakazowy 3.7.2020 r., nie dostrzegł zatem tej okoliczności.
Zagadnienie to w podobnych sprawach (wyroki SN: z 16.3.2021 r., II KK 64/21,
; II KK 74/21,
; II KK
97/2) było już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Wyrażone tam poglądy w pełni należy zaakceptować,
w szczególności zaś podsumowującą je tezę, że ustawa z 5.12.2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń
i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2069 ze zm.; dalej: ZapobChoróbU) nie zawiera unormowań
określających możliwość i warunki ograniczenia konstytucyjnej wolności poruszania się po terytorium RP, zatem akty
prawne rangi niższej niż ustawa nie mogą limitować tej wolności przemieszczania się, którą gwarantuje w art. 52 ust.
1 Konstytucja RP.
Jest zatem oczywiste, że również OgrEpidemiiR20(2), a także § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z 19.4.2020 r.
(Dz.U. z 2020 r. poz. 697), w zakresie, w jakim ograniczał wolność przemieszczania się obywateli na terenie całego
kraju, naruszały regulację art. 52 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, co oznacza, iż nie mogły one tworzyć

podstawy prawnej do wypełnienia blankietu normy sankcjonowanej art. 54 KW i prowadzić do ukarania na podstawie
tego przepisu.
Wskazać natomiast raz jeszcze należy, dla podkreślenia wagi omawianej tematyki, na uchybienia, których dopuściły
się sądy wydające zaskarżone orzeczenia (nie mając na względzie następujących aspektów zagadnienia), co
skutkowało rażącym naruszeniem prawa w postaci skazania, choć przypisane czyny nie zawierały znamion czynu
zabronionego:
1. Ustawodawca nie może przekazywać do unormowania w drodze rozporządzenia spraw o istotnym znaczeniu dla
urzeczywistnienia wolności i praw człowieka i obywatela zagwarantowanych w Konstytucji RP. Wymienione
sprawy muszą być regulowane bezpośrednio w ustawie;
2. ZapobChoróbU nie określiła możliwości ograniczenia swobody poruszania się po terenie Rzeczypospolitej
Polskiej, a co za tym idzie, nie określiła warunków na jakich jest możliwe wprowadzenie zakazu poruszania się
po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale upoważniając Radę Ministrów do ustanowienia określonych
środków, w zakresie swobody poruszania się, odwołała się do ograniczeń w zakresie samego sposobu
poruszania się (nie zakazując go wszakże), albo – w zakresie przebywania – odnosząc je do określonego
miejsca lub obiektu albo do określonego obszaru. Tym samym, przepis art. 54 KW w tym zakresie był normą
pustą;
3. Omawiane rozporządzenia Rady Ministrów nie zawierały w swej treści odesłania do konkretnego przepisu
Kodeksu wykroczeń ani nie określały prawnomaterialnych konsekwencji naruszenia zawartych w nich przepisów,
co wprost godzi w wymóg określoności prawa w zakresie skonkretyzowania sankcji grożącej osobie naruszającej
taką normę;
4. Art. 92 ust. 1 Konstytucji RP wyklucza dopuszczalność tworzenia przepisów rozporządzenia wykonawczego
wbrew jej merytorycznym rozwiązaniom, co prowadziłoby do tworzenia przepisów noszących znamiona
samodzielnej normy prawnej;
5. Wprowadzenie powszechnych nakazów i zakazów dotyczących podstawowych praw i wolności obywatelskich
może nastąpić tylko w przypadku wprowadzenia jednego z trzech stanów nadzwyczajnych. Zgodnie z art. 228
ust. 1 Konstytucji RP, w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są
niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub
stan klęski żywiołowej, przy czym biorąc również pod uwagę art. 228 ust. 3 Konstytucji RP – zasady działania
organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka
i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych – powinna określać ustawa;
6. Skoro mimo zaistnienia przesłanek do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej nie zdecydowano się na
wprowadzenie tego stanu nadzwyczajnego, to ograniczenia ustanawiane aktami prawnymi regulującymi stan
epidemii (a wcześniej stan zagrożenia epidemiologicznego), nie mogą ograniczać podstawowych praw i wolności
wynikających z Konstytucji RP.
Mając na względzie przedstawione powyżej rozważania, a także te, do których niniejsze uzasadnienie odsyła,
stwierdzić należy, że kasację wniesioną przez Rzecznika Praw Obywatelskich należało ocenić jako oczywiście
zasadną, a niezależnie od tego, zaskarżony wyrok nakazowy należało uchylić wobec zaistnienia uchybień
stwierdzonych z urzędu.
Wobec zaś okoliczności, że czyny zarzucane A.S. i J.K. nie zawierały znamion czynu zabronionego opisanego w art.
54 KW, obwinionych należało uniewinnić od stawianych im zarzutów.

Komentarz
Analogiczne rozważania należy odnieść do wynikającego z § 18 OgrEpidemiiR20(2) nakazu zakrywania ust i nosa.
I w tym bowiem przypadku odwołano się do art. 46b pkt 4 ZapobChoróbU. Wskazać jednak należy, że określony
przepis nakładał „obowiązek poddania się badaniom lekarskim oraz stosowaniu innych środków profilaktycznych
i zabiegów” jedynie „przez osoby chore i podejrzane o zachorowanie”. Nie jest to zatem przepis, w oparciu o który
można wprowadzić skutecznie nakaz określonego zachowania – stanowiącego rodzaj ograniczenia konstytucyjnego
prawa do wolności (art. 31 Konstytucji RP) – wobec wszystkich obywateli RP niezależnie od ich stanu zdrowia.
Zwłaszcza, że co do zasady obowiązek noszenia masek itp. ma na celu ochronę przed zachorowaniem osób
zdrowych. Przepis art. 46b pkt 4 ZapobChoróbU obowiązywał w cytowanym wyżej brzmieniu do 28.11.2020 r., został
on zmieniony ustawą z 28.10.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w związku z przeciwdziałaniem sytuacjom
kryzysowym związanym z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 2113), która, w zakresie zmiany dotyczącej
art. 46b pkt 4 ZapobChoróbU, weszła w życie dopiero 29.11.2020 r. Z kolei zawarty w § 17 OgrEpidemiiR20(2) nakaz
zachowania przy przemieszczaniu się odległości nie mniejszej niż 2 metry od innej osoby należałoby uznać za
przepis określający zasady zachowania się w miejscach publicznych, którego celem była ochrona zdrowia, nie zaś
zapewnienie porządku i spokoju publicznego. Także zatem i z tego powodu regulacja ta nie mogła stanowić

wypełnienia normy sankcjonowanej art. 54 KW związanej z wykroczeniami przeciwko przepisom porządkowym
o zachowaniu się w miejscach publicznych i prowadzić do ukarania obwinionych na podstawie tego przepisu.

Wyrok SN z 6.10.2021 r., II KK 365/21

Sąd Najwyższy uchylił wyrok nakazowy skazujący oskarżonych za naruszenie przepisów dotyczących pandemii, uzasadniając decyzję brakiem zgodności z konstytucją. Sprawa ta stanowi istotny przypadek analizy zgodności aktów prawnych z prawem wyższym, podkreślając konieczność jasności i precyzji regulacji w czasie stanu epidemii.