Dopuszczalność wydania europejskiego nakazu aresztowania
Zdaniem TSUE wydanie europejskiego nakazu aresztowania w przypadku oskarżonych o uprowadzenie syna byłego prezydenta Słowacji nie narusza zasady ne bis in idem. Sprawa dotyczy postanowienia sądu w Bratysławie, które umorzyło postępowanie karnego w związku z ogłoszeniem amnestii w 1998 r. i późniejszym jej odwołaniem. W 2017 r. zmiana Konstytucji Słowacji spowodowała wznowienie postępowania karnego.
Tematyka: TSUE, europejski nakaz aresztowania, zasada ne bis in idem, amnestia, postępowanie karne, dyrektywa 2012/13/UE
Zdaniem TSUE wydanie europejskiego nakazu aresztowania w przypadku oskarżonych o uprowadzenie syna byłego prezydenta Słowacji nie narusza zasady ne bis in idem. Sprawa dotyczy postanowienia sądu w Bratysławie, które umorzyło postępowanie karnego w związku z ogłoszeniem amnestii w 1998 r. i późniejszym jej odwołaniem. W 2017 r. zmiana Konstytucji Słowacji spowodowała wznowienie postępowania karnego.
Zdaniem TSUE wydanie europejskiego nakazu aresztowania przeciwko osobom oskarżonym o uprowadzenie syna byłego prezydenta Słowacji nie narusza zasady ne bis in idem. Orzeczenie sądowe wydane w następstwie ogłoszenia amnestii, która została w późniejszym czasie uchylona, nie stanowi bowiem orzeczenia wydanego w następstwie rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej osoby, której to dotyczy. Stan faktyczny Wobec oskarżonych (członków służb wywiadu słowackiego) toczyło się na Słowacji postępowanie karne w związku z podejrzeniem popełnienia przez nich przestępstw w 1995 r., w tym uprowadzenia syna ówczesnego prezydenta Słowacji za granicę. W 1998 r. słowacki premier ogłosił amnestię obejmującą powyższe przestępstwa (dalej: amnestia z 1998 r.). W jej następstwie postanowieniem z 2001 r. sąd w Bratysławie umorzył to postępowanie. Orzeczenie to po uprawomocnieniu się, wywołało w słowackim prawie skutki identyczne ze skutkami, jakie wywołałby wyrok uniewinniający. W 2017 r. zmieniono słowacką Konstytucję i w konsekwencji Rada narodowa Republiki Słowackiej odwołała amnestię z 1998 r. Spowodowało to uchylenie ww. postanowienia z 2001 r., w związku z czym to postępowanie karne zostało wznowione. Sąd odsyłający wskazuje, że na wniosek prokuratury wydał on w stosunku do jednego z oskarżonych międzynarodowy nakaz aresztowania ze względu na to, że mógłby on przebywać w Mali. Dodaje on, że nie mogąc wykluczyć, iż osoba ta znajduje się na terytorium jednego z państw członkowskich, i w związku z tym planuje wydać w stosunku do niej również europejski nakaz aresztowania (dalej: ENA). Sąd ten jednak powziął wątpliwości, czy w okolicznościach postępowania głównego wydaniu takiego ENA nie stoi na przeszkodzie zasada ne bis in idem. Pytania prejudycjalne – Czy art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 326, s. 2; dalej: KPP) należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wydaniu ENA w stosunku do osoby, przeciwko której toczące się postępowanie karne zostało początkowo umorzone prawomocnym orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie amnestii, a następnie wznowione wskutek przyjęcia ustawy odwołującej tę amnestię i uchylającej to orzeczenie sądowe? – Czy dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/13/UE z 22.5.2012 r. w sprawie prawa do informacji w postępowaniu karnym (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 142, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że ma ona zastosowanie do procedury o charakterze prawodawczym dotyczącej odwołania amnestii oraz do postępowania sądowego mającego za przedmiot kontrolę tego odwołania z Konstytucją krajową? Stanowisko TS Właściwość Trybunału Słowacki rząd kwestionuje właściwość Trybunału do orzekania w przedmiocie pierwszego pytania prejudycjalnego, ponieważ żaden przepis prawa UE nie ma zastosowania w tej sprawie. Ponadto, unijne prawo nie znajduje zastosowania ratione temporis, ponieważ wszystkie okoliczności stanu faktycznego w niniejszej sprawie zaistniały przed przystąpieniem Słowacji do UE. Zakres stosowania KPP, jeśli chodzi o działania państw członkowskich, został zaś określony w jej art. 51 ust. 1 KPP, zgodnie z którym postanowienia KPP mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim państwa te stosują prawo UE (wyrok TS z 14.1.2021 r., Okrazhna prokuratura – Haskovo i Apelativna prokuratura – Plovdiv, C-393/19, , EU:C:2021:8, pkt 31). Trybunał wskazał, że pierwsze pytanie dotyczy wykładni art. 50 KPP w ramach postępowania w sprawie wydania ENA, które sąd odsyłający zamierza zainicjować. Takie postępowanie jest objęte zakresem stosowania ratione materiae i ratione temporis decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13.6.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.Urz. UE L z 2002 r. Nr 190, s. 1), w związku z czym ta decyzja może znaleźć zastosowanie w postępowaniu w sprawie wydania ENA, które sąd odsyłający planuje zainicjować, a w którym zastosowanie może mieć również KPP. Trybunał jest zatem właściwy do udzielenia odpowiedzi na pierwsze pytanie prejudycjalne. Zasada ne bis in idem Z treści art. 50 KPP, który wyraża zasadę ne bis in idem w prawie UE, wynika, iż „nikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego zgodnie z ustawą został już uprzednio uniewinniony lub za który został już uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium Unii Europejskiej”. Trybunał wskazał, że w celu ustalenia, czy orzeczenie sądowe stanowi prawomocny wyrok wydany wobec danej osoby, należy upewnić się, że to orzeczenie zostało wydane w następstwie dokonania oceny sprawy co do istoty (wyrok TS z 29.6.2016 r., Kossowski, C-486/14, , EU:C:2016:483, pkt 42). W ocenie TS ta wykładnia znajduje potwierdzenie, po pierwsze, w treści art. 50 KPP, ponieważ pojęcia „skazania” i „uniewinnienia”, do których odnosi się to postanowienie, w sposób konieczny oznaczają, że odpowiedzialność karna danej osoby została zbadana i że wydano w tym względzie rozstrzygnięcie. Po drugie, powyższa wykładnia jest zgodna z uzasadnionym celem polegającym na uniknięciu bezkarności osób, które popełniły przestępstwo. Cel ten wpisuje się w kontekst przewidzianej w art. 3 ust. 2 TUE przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której jest zagwarantowana swoboda przepływu osób (wyrok TS z 2.4.2020 r., Ruska Federacija, C-897/19 PPU, , EU:C:2020:262, pkt 60). W niniejszej sprawie postanowienie z 2001 r., na mocy którego sąd w Bratysławie zakończył postępowanie karne prowadzone przeciwko oskarżonym, wywołuje zgodnie z prawem krajowym skutki równoważne z orzeczeniem uniewinniającym. Niemniej niezależnie od charakteru i skutków tego orzeczenia w prawie słowackim, z akt sprawy, zdaniem Trybunału, wynika, że jedynym skutkiem tego orzeczenia, wydanego na podstawie amnestii z 1998 r., było przerwanie tego postępowania karnego, zanim sąd w Bratysławie lub jakikolwiek inny sąd słowacki mógł orzec w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżonych, czego ustalenie należy jednak do sądu odsyłającego. Trybunał orzekł, że art. 50 KPP należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie wydaniu ENA w stosunku do osoby, przeciwko której toczące się postępowanie karne zostało początkowo umorzone prawomocnym orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie amnestii, a następnie wznowione wskutek przyjęcia ustawy odwołującej tę amnestię i uchylającej to orzeczenie sądowe, jeżeli zostało ono wydane przed rozstrzygnięciem o odpowiedzialności karnej osoby, której to dotyczy. Stosowanie dyrektywy 2012/13/UE Trybunał wskazał, że zgodnie z art. 1 dyrektywy 2012/13/UE ustanawia ona przepisy dotyczące, po pierwsze, prawa osób podejrzanych lub oskarżonych do informacji dotyczących praw przysługujących im w postępowaniu karnym oraz oskarżenia przeciwko nim, a po drugie, przepisy dotyczące prawa osób podlegających ENA do informacji dotyczących przysługujących im praw. Ponadto, zgodnie z art. 2 ust. 1 dyrektywy 2012/13/UE ma ona zastosowanie od chwili poinformowania osób przez właściwe organy państwa członkowskiego, że są one podejrzane lub oskarżone o popełnienie przestępstwa, do czasu zakończenia postępowania rozumianego jako ostateczne rozstrzygnięcie tego, czy osoba podejrzana lub oskarżona popełniła przestępstwo, w tym również, w stosownych przypadkach, wydania wyroku oraz rozstrzygnięcia wszelkich środków odwoławczych. Z przepisów tych wynika, że ta dyrektywa ma zastosowanie do postępowań w sprawie ENA oraz do postępowań karnych w zakresie, w jakim postępowania te mają na celu ustalenie, czy podejrzany lub oskarżony popełnił przestępstwo. Stąd też postępowanie, którego przedmiotem nie jest ustalenie odpowiedzialności karnej danej osoby, zdaniem TS, nie może być objęte zakresem stosowania dyrektywy 2012/13/UE. Zatem TS uznał, że ta dyrektywa nie może mieć zastosowania do procedury o charakterze prawodawczym dotyczącej odwołania amnestii ani do postępowania sądowego mającego za przedmiot kontrolę zgodności tego odwołania z krajową Konstytucją. Niezależnie bowiem od ich wpływu na sytuację procesową danej osoby, takie procedury lub postępowania nie mają na celu ustalenia ewentualnej odpowiedzialności karnej tej osoby. Trybunał orzekł, że dyrektywę 2012/13/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie ma ona zastosowania do procedury o charakterze prawodawczym dotyczącej odwołania amnestii ani do postępowania sądowego mającego na celu kontrolę zgodności tego odwołania z krajową Konstytucją. Komentarz W niniejszej sprawie TS rozstrzygał kwestię, czy zasada ne bis in idem (por. art. 17 § 1 pkt 7 KPK) ustanowiona w art. 50 KPP stoi na przeszkodzie wydaniu ENA (zob. art. 607a KPK), jeśli stanowiące podstawę nakazu postępowanie karne zostało najpierw umorzone na podstawie amnestii, a następnie wznowione po odwołaniu tej amnestii. Kluczowe znaczenie ma druga przesłanka prawomocnego orzeczenia w rozumieniu zasady ne bis in idem, czyli ocena co do istoty. Przesłanka ta opiera się na okoliczności, że przedmiotowa zasada ma na celu zapewnienie równowag pomiędzy pewnością prawa i wolnościami osobistymi, a zapobieganiem i zwalczaniem przestępczości. Uzasadniając swoje stanowisko Trybunał odwołał się do dotychczasowego orzecznictwa i uznał zgodność z art. 50 KPP możliwość wydania ENA w okolicznościach takich jak w rozpatrywanej sprawie, tj. w sytuacji osoby, przeciwko której toczące się postępowanie karne zostało początkowo umorzone prawomocnym orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie amnestii, a następnie wznowione w konsekwencji przyjęcia ustawy odwołującej tę amnestię i uchylającej to orzeczenie, w przypadku gdy nie zostało ono wydane w następstwie dokonania oceny co do istoty. Ponadto, w niniejszym wyroku TS potwierdził, że dyrektywa 2012/13/UE dotyczy wyłącznie postępowań karnych, a zatem nie ma ona zastosowania do procedury wewnętrznej państwa członkowskiego obejmującej uchylenie amnestii i postępowania sądowego, którego celem jest kontrola zgodność tego uchylenia z Konstytucją RP. Wyrok TS z 16.12.2021 r., w spr. AB i inni, C-203/20,
Trybunał uznał, że zasada ne bis in idem nie stoi na przeszkodzie wydaniu europejskiego nakazu aresztowania, gdy postępowanie karne zostało umorzone na skutek amnestii i później wznowione. Dyrektywa 2012/13/UE dotyczy wyłącznie postępowań karnych, nie mając zastosowania do procedur prawodawczych dotyczących odwołania amnestii.