Funkcja postanowienia o wszczęciu śledztwa
Postanowienie o wszczęciu śledztwa wyznacza zakres przedmiotowy procesu karnego oraz kierunek przyszłego postępowania karnego, uwzględniając treść art. 34 § 1 KPK. Publikacja omawia postępowanie karne przeciwko P.C. w kontekście notariatu i zarzuty dotyczące nieprawidłowego działania jako funkcjonariusz publiczny, analizując decyzje sądów w tej sprawie.
Tematyka: postanowienie, śledztwo, proces karny, notariusz, Sąd Najwyższy, postępowanie przygotowawcze, kwalifikacja prawna, przestępstwa, art. 303 KPK, zasadność kasacji
Postanowienie o wszczęciu śledztwa wyznacza zakres przedmiotowy procesu karnego oraz kierunek przyszłego postępowania karnego, uwzględniając treść art. 34 § 1 KPK. Publikacja omawia postępowanie karne przeciwko P.C. w kontekście notariatu i zarzuty dotyczące nieprawidłowego działania jako funkcjonariusz publiczny, analizując decyzje sądów w tej sprawie.
Postanowienie o wszczęciu śledztwa wyznacza zakres przedmiotowy procesu karnego, który w dalszym jego toku może ulegać zmianom. Wytycza ono również zasadniczy kierunek przyszłego postępowania karnego, jednak co istotne, przy uwzględnieniu treści art. 34 § 1 KPK. Opis stanu faktycznego Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z 9.12.2020 r., VII K 57/20, na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 KPK w zw. z art. 101 § 1 pkt 4 KK umorzył postępowanie karne przeciwko P.C. o to, że 9.7.2013 r. w M., jako funkcjonariusz publiczny - notariusz nieumyślnie nie dopełnił obowiązków wynikających z przepisów art. 80 § 2, art. 81 i art. 86 ustawy z 14.2.1991 r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1192 ze zm.; dalej: PrNot) nakładających na niego obowiązek czuwania nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron przy dokonywaniu czynności notarialnych, odmowy dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem oraz zakaz dokonywania czynności notarialnej, w momencie powzięcia wątpliwości co do posiadania zdolności do czynności prawnej przez stronę, w ten sposób, że przed oraz w trakcie sporządzania aktu notarialnego umowy dożywocia, na mocy której B.B. zbyła na rzecz M.N. nieruchomości rolne wartości 120 000 zł położone w M., dla których Sąd Rejonowy w D. prowadzi księgi wieczyste w zamian za dożywotnie utrzymanie, nie powziął wątpliwości co do zdolności do czynności prawnych B.B. z uwagi na jej stan zdrowia wynikły z przebytego w 2012 r. udaru mózgu, w wyniku którego znajdowała się w stanie całkowitego wykluczenia zdolności świadomego i swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia woli, a następnie nie odmówił sporządzenia ww. aktu notarialnego, czym wyrządził B.B. istotną szkodę majątkową, bowiem przedmiotowe nieruchomości stanowiły jedyny istotny majątek pokrzywdzonej, tj. o czyn z art. 231 § 1 i 3 KK - wobec przedawnienia karalności czynu, stwierdzając na podstawie art. 632 pkt 2 KPK, że koszty procesu tym zakresie ponosi Skarb Państwa. Sąd Okręgowy w S., po rozpoznaniu zażalenia wniesionego od powołanego wyżej postanowienia przez prokuratora, postanowieniem z 11.2.2021 r., IV KZ 48/21, zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy. Od postanowienia tego, w ustawowym terminie, kasację na niekorzyść P.C. wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając je w całości i zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 94 § 1 pkt 5 KPK i art. 98 KPK w zw. z art. 458 KPK, polegające na zaniechaniu przeprowadzenia prawidłowej, wszechstronnej i rzetelnej kontroli odwoławczej postanowienia Sądu I instancji. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego w S. oraz poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego w S. i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w S. do dalszego procedowania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, postanowił uchylić zaskarżone postanowienie oraz utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w S. i sprawę przekazać temu Sądowi do dalszego prowadzenia. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwiło rozpoznanie jej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Nie ulega wątpliwości, że zaskarżone postanowienie dotknięte jest podniesionym trafnie w kasacji naruszeniem prawa procesowego – art. 433 § 2 KPK, skoro kontrola odwoławcza zaskarżonego zażaleniem postanowienia Sądu Rejonowego w S. nie doprowadziła do stwierdzenia naruszenia prawa, art. 102 KK w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK, a także nie stwierdziła wadliwej wykładni art. 303 KPK, która również cechowała decyzję wydaną w I instancji. Zgodnie z treścią tego ostatniego przepisu, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wydaje się postanowienie o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn będący przedmiotem postępowania oraz jego kwalifikację prawną (art. 303 KPK). Postanowienie o wszczęciu śledztwa wyznacza zakres przedmiotowy procesu karnego, który w dalszym jego toku może ulegać zmianom; wytycza ono również zasadniczy kierunek przyszłego postępowania karnego, jednak co istotne, przy uwzględnieniu treści art. 34 § 1 KPK. W myśl tej regulacji, sąd właściwy dla sprawców przestępstw jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie. Z treści art. 34 § 1 KPK, określającego zasadę łącznego rozpoznania spraw pozostających ze sobą w ścisłym związku, należy tym bardziej wyprowadzać zasadę łącznego prowadzenia postępowania przygotowawczego, w sytuacji, kiedy mamy do czynienia z przestępstwami wielu osób, dotyczącymi wszakże jednego, głównego przestępstwa. W pryzmacie tego rozwiązania ustawowego nie może budzić wątpliwości prawidłowość regulacji porządkowych zawartych w § 106 i § 107 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7.4.2016 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. z 2017 r. poz. 1206), według których śledztwo lub dochodzenie wszczęte w sprawie prowadzi się w stosunku do wszystkich czynów ujawnionych w jego toku, zaś jednym postępowaniem przygotowawczym obejmuje się wszystkie czyny pozostające w związku przedmiotowym i podmiotowym z czynem stanowiącym podstawę tego wszczęcia, chyba że zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 34 § 3 KPK. Uwzględniając powyższe uregulowania nie sposób zatem wyrażać wątpliwości co do trafności twierdzenia Sądu Najwyższego wyrażonego jeszcze w postanowieniu z 12.3.1979 r., I KR 24/79, , według którego przestępstwo, o którym mowa w art. 106 KK (z 1969 r.), aktualnie w art. 102 KK, to zdarzenie historyczne, będące w orbicie zainteresowania organów ścigania. To historyczne zdarzenie, po raz pierwszy procesowo ujmowane jest w postanowieniu o wszczęciu śledztwa, wydanym na podstawie art. 303 KPK, w którym określa się zwięzłe okoliczności faktyczne należące do znamion przestępstwa, wskazuje ramy czasowe i miejsce jego popełnienia oraz osobę pokrzywdzoną. W konsekwencji dalszych czynności procesowych może dochodzić do bardziej precyzyjnego określenia przestępstwa będącego przedmiotem postępowania, co następuje w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów (art. 313 § 2 KPK), akcie oskarżenia (art. 332 § 1 pkt 2 KPK), czy wreszcie w wyroku skazującym (art. 413 § 2 pkt 1 KPK). Należy ponadto odnotować, że organ prowadzący postępowanie przygotowawcze, w jego fazie in personam, jeżeli okaże się iż podejrzanemu należy zarzucić czyn nieobjęty wydanym uprzednio postanowieniem o przedstawieniu zarzutów albo czyn w zmienionej w istotny sposób postaci lub też, że czyn, zarzucany należy zakwalifikować z surowszego przepisu, wydaje niezwłocznie nowe postanowienie, ogłasza je podejrzanemu, którego ponadto przesłuchuje się (art. 314 KPK). Na etapie postępowania jurysdykcyjnego odpowiednikiem tej czynności jest rozwiązanie przewidziane w art. 399 § 1 KPK. Przewiduje ono możliwość zastosowania odmiennej kwalifikacji prawnej czynu oskarżonego, aniżeli przyjęta w akcie oskarżenia, co związane jest w praktyce najczęściej ze zmianą opisu czynu przypisanego. Powołane regulacje dotyczące postępowania przygotowawczego nie pozostawiają zarazem wątpliwości co do tego, że nie jest w ogóle przewidziane w jego toku wydawanie kolejnego postanowienia o wszczęciu śledztwa w sprawie, jeżeli nawet kwalifikacja prawna czynu zarzucanego podejrzanemu, uzasadniona okolicznościami dowodowymi sprawy, miałaby być inna, aniżeli pierwotnie przyjęta w postanowieniu wydawanym w trybie art. 303 KPK, o ile oczywiście nie wykracza ona poza historyczne ramy wyznaczone zdarzeniem objętym tym postępowaniem. W wypadku, gdy czynności postępowania przygotowawczego prowadzone i ukierunkowane na wykrycie sprawcy przestępstwa, o którym mowa w art. 303 KPK, doprowadziły do ustalenia sprawcy, czy też do ustalenia również innych czynów pozostających w związku z czynem sprawcy, jedynym rozwiązaniem przewidzianym w regulacjach procesowych jest wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów konkretnym osobom, bez możliwości, co oczywiste, poprzedzania tego postanowienia kolejnymi postanowieniami o wszczęciu postępowania w sprawie, w oparciu o art. 303 KPK. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, zaś czynności postępowania przygotowawczego w tym zakresie nie nasuwają wątpliwości co do ich prawidłowości. Słusznie zatem skarżący wywodzi, że dla podjęcia czynności procesowych wobec P.C. w niniejszej sprawie, nie mogła mieć znaczenia kwalifikacja prawna przyjęta w postanowieniu z 14.11.2013 r., gdyż prawidłowość procesowa tych czynności wynika z właściwego odczytania ram zdarzenia historycznego, objętego wskazanym postanowieniem, na co zwrócono uwagę wyżej. Z tych wszystkich względów, podzielając w całości stanowisko wyrażone w kasacji, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji. Komentarz W realiach sprawy nie można podzielić stanowiska orzekających sądów, w myśl którego doszło do przedawnienia karalności przestępstwa zarzuconego oskarżonemu w niniejszym postępowaniu. Kwalifikacja prawa czynu zarzuconego P.C. ma w aktualnym stanie znaczenie dla ustalenia przedawnienia karalności tego przestępstwa, co oczywiście należy czynić z jej uwzględnieniem, niemniej również z uwzględnieniem treści art. 102 KK. Postępowanie w sprawie wszczęte 14.11.2013 r. odnosiło się bowiem do kwestii czynności wykonywanej przez notariusza w związku z zawarciem umowy przez niego utrwalonej w formie aktu notarialnego i odnotowanej w repertorium. Oznacza to, że przy ocenie kwestii przedawnienia karalności przestępstwa zarzuconego P.C. należało mieć w polu widzenia art. 102 KK, w kontekście kwalifikacji prawnej przestępstwa, którego zarzut finalnie mu przedstawiono, a więc z art. 231 § 1 i § 3 KK, mieszczącego się w ramach zdarzenia historycznego wyznaczonego treścią postanowienia o wszczęciu postępowania w niniejszej sprawie. Zważywszy na fakt, że czyn zarzucony obejmował zachowanie 9.7.2013 r., nie może być wątpliwości, iż czynność procesowa polegająca na wydaniu postanowienia na podstawie art. 303 KPK, podjęta 14.11.2013 r., stosownie do treści art. 102 KK skutkowała przedłużeniem terminu przedawnienia karalności, o okres wskazany w tym przepisie. Postanowienie Sądu Najwyższego z 5.10.2021 r., V KK 333/21
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie o wszczęciu śledztwa, podkreślając konieczność trafnej kwalifikacji prawnego czynu. Publikacja analizuje także istotę postępowania przygotowawczego oraz zasady łącznego prowadzenia postępowań w przypadku przestępstw wielu osób.