Powinności sądu odwoławczego a standardy rzetelnej kontroli instancyjnej
Regulacja prawna nakazuje sądowi ad quem rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty apelacji, a unormowanie obliguje do uzasadnienia wyroku. Sprawa dotyczy oskarżenia E.P. o ułatwienie przemytu papierosów. Sąd Rejonowy uniewinnił oskarżonego, jednak Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego złożył od tego wyroku apelację. Sąd Okręgowy utrzymał wyrok Sądu pierwszej instancji. Prokurator wniósł kasację, zarzucając nierzetelną kontrolę instancyjną przez Sąd odwoławczy.
Tematyka: sąd odwoławczy, kontrola instancyjna, apelacja, uzasadnienie wyroku, przemyt papierosów, Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego, kasacja, Sąd Najwyższy
Regulacja prawna nakazuje sądowi ad quem rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty apelacji, a unormowanie obliguje do uzasadnienia wyroku. Sprawa dotyczy oskarżenia E.P. o ułatwienie przemytu papierosów. Sąd Rejonowy uniewinnił oskarżonego, jednak Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego złożył od tego wyroku apelację. Sąd Okręgowy utrzymał wyrok Sądu pierwszej instancji. Prokurator wniósł kasację, zarzucając nierzetelną kontrolę instancyjną przez Sąd odwoławczy.
Regulacja prawna, wynikająca z treści art. 433 § 2 KPK, nakazuje sądowi ad quem rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty apelacji. Unormowanie art. 457 § 3 KPK obliguje zaś, by w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego znalazły się argumenty wskazujące na to czym kierował się sąd, wydając rozstrzygnięcie. Opis stanu faktycznego E.P. został oskarżony o to, że swoim zachowaniem ułatwił B.S. popełnienie czynu zabronionego. Polegał on na tym, że 4.7.2018 r., B.S., w miejscowości B., uchylając się od opodatkowania, przewoził ciągnikiem samochodowym marki MAN z naczepą marki GEN TRAIL towar w postaci 453 tys. paczek papierosów marki FEST sprowadzony na terytorium kraju. Papierosy te zostały wprowadzone na obszar celny Unii Europejskiej bez zgłoszenia celnego i przedstawienia organowi celnemu oraz bez uprzedniego oznaczenia znakami akcyzy, przez co uszczuplił należności celne w kwocie 594.916 zł oraz należności podatkowe wielkiej wartości w łącznej kwocie 9.902.503 zł, w tym podatek akcyzowy kwocie 7.746.438 zł oraz podatek od towarów i usług w kwocie 2.156.065 zł. E.P. udostępnił B.S. wskazany pojazd, a po załadunku papierosów pilotował ich przewóz, za co został oskarżony o czyn z art. 18 § 3 ustawy z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 408 ze zm.; dalej: KKS) w zw. z art. 20 § 2 KKS, w zw. z art. 54 § 1 KKS, w zb. z art. 63 § 2 KKS, w zb. 91 § 1 KKS, w zw. z art. 7 § 1 KKS, w zw. z art. 38 § 2 pkt 1 KKS, w zw. z art. 2 § 2 KKS. Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z 21.2.2020 r., II K 645/19, uniewinnił tego oskarżonego od zarzucanego mu przestępstwa skarbowego. Naczelnik Podlaskiego Urzędu Celno-Skarbowego w B. złożył od tego wyroku apelację na niekorzyść oskarżonego. Podniósł zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, i mających wpływ na jego treść. Wniósł o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w S. Od wyroku Apelację na niekorzyść oskarżonego wniósł także prokurator, który podniósł zarzut błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, i mających wpływ na jego treść. Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi meriti. Sąd Okręgowy w S., wyrokiem z 3.9.2020 r., II Ka 159/20, utrzymał w mocy wyrok Sądu pierwszej instancji. Prokurator wniósł kasację od wyroku sądu odwoławczego na niekorzyść oskarżonego. Zaskarżając wyrok w całości, podniósł zarzut rażącego naruszenia prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 457 § 3 KPK ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 ze zm.; dalej: KPK) oraz art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 410 KPK. Polegało ono na nierzetelnym rozpoznaniu środka odwoławczego poprzez niepoddanie zarzutów oskarżyciela publicznego z apelacji wszechstronnej i wnikliwej analizie. Uchybienie to w konsekwencji doprowadziło do utrzymania w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji, w części dotyczącej uniewinnienia E.P. Okoliczności, podniesione w apelacji oskarżyciela, przy całościowej ocenie materiału dowodowego prowadzą do wniosku, że oskarżony dopuścił się zarzuconego mu czynu. Na podstawie tak sformułowanego zarzutu prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Sądu Okręgowego w S. z 28.5.2020 r., II Ka 63/20, i przekazanie sprawy oskarżonego E.P. Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania. Sąd Po rozpoznaniu kasacji, wniesionej przez prokuratora na niekorzyść oskarżonego, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Sąd Najwyższy uznał kasację za zasadną: jej rozpoznanie mogło przebiegać na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Prokurator trafnie wskazał na wadliwość procedowania Sądu odwoławczego, stanowiącą rażące naruszenie art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3 KPK. Na gruncie bogatego orzecznictwa Sądu Najwyższego wypracowano standardy rzetelnej kontroli instancyjnej, których spełnienie gwarantuje realność zasady dwuinstancyjności postępowania. Zgodnie z jednym z nowszych orzeczeń Sądu Najwyższego „regulacja prawna wynikająca z treści art. 433 § 2 KPK nakazuje sądowi ad quem rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty apelacji. Natomiast unormowanie art. 457 § 3 KPK obliguje, by w uzasadnieniu wyroku sądu odwoławczego znalazły się argumenty wskazujące na to, czym kierował się sąd, wydając rozstrzygnięcie. To właśnie treść uzasadnienia zezwala na ocenę prawidłowości dokonanej kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia. Zrealizowanie obowiązków wynikających z treści art. 433 § 2 KPK i art. 457 § 3 KPK wymaga nie tylko niepomijania żadnego zarzutu podniesionego w środku odwoławczym, lecz także rzetelnego ustosunkowania się do każdego z tych zarzutów oraz wykazania konkretnymi, znajdującymi oparcie w ujawnionych w sprawie okolicznościach, argumentami, dlaczego uznano poszczególne zarzuty zawarte w środku odwoławczym za zasadne bądź też za bezzasadne. Do naruszenia tych przepisów może dojść nie tylko wtedy, gdy sąd drugiej instancji pomija w swoich rozważaniach zarzuty zawarte w apelacji, lecz również wtedy, gdy analizuje je w sposób odbiegający od standardów kontroli instancyjnej lub wręcz ogranicza się do ogólnikowego stwierdzenia, że zarzut jest zasadny lub że jest niezasadny” (wyrok Sądu Najwyższego z 15.4.2021 r., III KK 424/20, ; z 8.5.2019 r., III KK 62/18, ; z 6.6.2006 r., V KK 413/05, ). W kontekście niniejszej sprawy warto też podkreślić, że w judykaturze utrwalony jest pogląd, zgodnie z którym: „sposób wykonania obowiązku art. 457 § 3 KPK w odniesieniu do zarzutów i wniosków apelacji (art. 433 § 2 KPK) jest pochodną, z jednej strony, jakości i kompletności wywodu zawartego w uzasadnieniu wyroku sądu pierwszej instancji, a z drugiej strony, treści zarzutów apelacji oraz argumentacji, która ma wspierać te zarzuty. Jeżeli bowiem jest tak, że sąd pierwszej instancji w swoim uzasadnieniu dokona wszechstronnej i kompleksowej oceny wszystkich istotnych okoliczności, tak w zakresie ustaleń faktycznych, będących konsekwencją szczegółowo wykazanej oceny materiału dowodowego, jak i w sposób pełny przedstawi argumentację prawną, to oparcie zarzutów apelacji na tych elementach, które były już wszechstronnie i kompleksowo rozważone przez sąd pierwszej instancji, co wynika z uzasadnienia wyroku, uprawnia sąd odwoławczy do ograniczenia swojego uzasadnienia w znacznym zakresie do odesłania, do tej argumentacji, która dotyczy kwestii stanowiącej podstawę zarzutu apelacji. Może bowiem być tak, że określona kwestia (zagadnienie, problem) była wnikliwie i wszechstronnie rozważona przez sąd pierwszej instancji, także w tym zakresie, który stanowi następnie podstawę (sedno) apelacji” (wyrok Sądu Najwyższego z 24.4.2018 r., V KK 384/17, ). Na podstawie powyższych rozstrzygnięć należy stwierdzić, że Sąd odwoławczy nie sprostał obowiązkom rzetelnej kontroli odwoławczej. Lektura uzasadnienia zaskarżonego wyroku w kontekście treści zarzutów apelacyjnych prowadzi do oczywistego wniosku, że Sąd ten w ogóle nie odniósł się do argumentacji zaprezentowanej w rozpoznawanych apelacjach. Przedstawił lakoniczne i bardzo ogólne stanowisko, które mogłoby znaleźć się w każdym innym uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego, dotyczącego zarzutów błędów w ustaleniach faktycznych. Tymczasem zarówno prokurator, jak i Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego w B. wskazali, że w materiale dowodowym znajduje się wykaz logowań telefonu komórkowego E.P. do stacji BTS położonych w okolicy B., a więc już na terenie Polski. W swoich wyjaśnieniach oskarżony podał, że w momencie zatrzymania jego kierowcy był w domu na Litwie. Ponadto obaj apelujący zwrócili uwagę na to, że oskarżony składał odmienne wyjaśnienia co do firmy, która zleciła transport. Okoliczności te podważały stanowisko Sądu pierwszej instancji, dotyczące wiarygodności tych relacji procesowych, zaaprobowane przez Sąd odwoławczy. Co istotne, w zabezpieczonym pojeździe ujawniono dwa niemal identyczne (różniące się jedynie datą) międzynarodowe listy przewozowe (cmr), dotyczące transportu węgla drzewnego. Może to wskazywać na udział w przestępczym procederze E.P., będącego przecież właścicielem firmy transportowej. Konieczne stało się uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania. Sąd ten dokona kompleksowej i wnikliwej weryfikacji oceny stanowiska Sądu pierwszej instancji co do braku sprawstwa po stronie E.P. Przeprowadzi wszechstronną weryfikację oceny dowodów zgromadzonych w sprawie w kontekście treści rozpoznawanych apelacji. Swoje stanowisko zaprezentuje rzetelnie w ustnych motywach przyszłego wyroku, jeżeli takowe zostanie sporządzone. Warto zaznaczyć, że w przypadku uznania zasadności wniesionej apelacji należałoby rozważyć kwalifikację prawną czynu w zakresie formy popełnienia przestępstwa. Mowa tu o zmianie pomocnictwa na jedną z form sprawczych (współsprawstwo lub sprawstwo kierownicze), ponieważ Sąd, związany zakazem, o którym mowa w art. 454 § 1 KPK, nie będzie mógł wydać wyroku reformatoryjnego i skazać E.P. Komentarz Wskazane zagadnienia pozostały poza zakresem rozważań Sądu odwoławczego, który w żadnym zdaniu nie odniósł się konkretnie do tych kwestii. Taki sposób procedowania jest tym bardziej rażący, jeśli zwróci się uwagę na fakt, że również jakość uzasadnienia Sądu pierwszej instancji pozostawia wiele do życzenia. Jest ono skrajnie lakoniczne, nawet przy niezbyt obszernym materiale dowodowym sprawy. Z tego względu rażące naruszenie przez Sąd odwoławczy art. 457 § 3 KPK i art. 433 § 2 KPK jawi się jako oczywiste. Biorąc pod uwagę doniosłość zarzutów apelacyjnych oraz niską jakość uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji, wskazana obraza prawa mogła mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku. Wyrok Sądu Najwyższego z 24.11.2021 r., I KK 12/21
Sąd Najwyższy uznał kasację za zasadną, wskazując na rażące naruszenie obowiązków Sądu odwoławczego. Brak rzetelnej kontroli instancyjnej doprowadził do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN podkreśliło konieczność spełnienia standardów kontroli instancyjnej, co zapewnia realność zasady dwuinstancyjności postępowania.