Bez ogłoszenia nie ma wyroku

Brak ustnego ogłoszenia wyroku na rozprawie głównej może skutkować brakiem wydania orzeczenia, co potwierdził Sąd Najwyższy. Artykuł zgłosił pytanie prawne dotyczące naruszenia przepisów i konsekwencji braku publicznego ogłoszenia orzeczenia. Sądowa procedura wyrokowania wymaga zrealizowania szeregu kroków, a niewłaściwe ogłoszenie wyroku może uniemożliwić jego ważność. Wymóg ustnego ogłoszenia wyroku na rozprawie głównej jest kluczowy, a jego niezastosowanie może skutkować unieważnieniem decyzji. Kontrola środka odwoławczego zależy od poprawnego sporządzenia i ogłoszenia wyroku, aby zapewnić jego skuteczność i możliwość dalszego postępowania odwoławczego.

Tematyka: ogłoszenie wyroku, postępowanie sądowe, wyrok sądowy, skutki prawne, naruszenie przepisów, środek odwoławczy, kontrola odwoławcza

Brak ustnego ogłoszenia wyroku wydawanego na rozprawie głównej (art. 418 § 1 KPK) powoduje, że nie
dochodzi do wydania orzeczenia. Wniesiony w takich okolicznościach środek odwoławczy powinien zostać
pozostawiony bez rozpoznania – wynika z postanowienia Sądu Najwyższego.
Pytanie prawne
Sąd Okręgowy w Ł. po przeprowadzeniu rozprawy odroczył wydanie wyroku, o czym zostali zawiadomieni obecni na
sali rozpraw uczestnicy postępowania. W wyznaczonym terminie nikt się nie stawił, dlatego przewodniczący składu
orzekającego odstąpił, odwołując się do art. 100 § 1a KPK, od ogłoszenia sporządzonego na piśmie i podpisanego
wyroku. Rozpoznający sprawę na skutek apelacji obrońcy oskarżonego Sąd Apelacyjny Ł. przedstawił Sądowi
Najwyższemu pytanie prawne: Czy przypadek naruszenia przez sąd przepisu art. 100 § 1 KPK, nakazującego
ustne ogłoszenie orzeczenia wydanego na rozprawie (w tym - co oczywiste - ogłoszenie wyroku) w ten
sposób, że wyrok wydany na rozprawie nie zostaje ustnie ogłoszony (art. 418 § 1 KPK), a uznany za
ogłoszony - na podstawie art. 100 § 1a KPK - powoduje, iż wyrok taki nie wywołuje skutków prawnych
(sententia non existens), czy też w przypadku, kiedy na ogłoszenie wyroku nikt się nie stawił (ani strony, ani
ich przedstawiciele procesowi, ani publiczność) uchybienie tego rodzaju należy rozpatrywać w kategoriach
tzw. względnej przyczyny odwoławczej?
W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że w sprawie nie zachodziły przesłanki pozwalające na odstąpienie
od ogłoszenia wyroku i poprzestaniu na przyjęciu fikcji jego ogłoszenia, dlatego w postępowaniu przed Sądem
I instancji niewątpliwie doszło do naruszenia przepisów. Jednak w ocenie Sądu do naruszenia art. 418 KPK i art. 45
ust. 2 Konstytucji RP może dojść wówczas gdy osobom, które chciały poznać treść wyroku, zostało to
uniemożliwione na skutek braku publicznego ogłoszenia orzeczenia. Publiczne ogłoszenie wyroku może bowiem
nastąpić jedynie wówczas, gdy podmioty zainteresowane orzeczeniem stawiły się na czynność ogłoszenia wyroku.
Jeśli jednak na ogłoszenie wyroku nikt się nie stawił, to brak ustnego ogłoszenia nie prowadzi do żadnych ujemnych
skutków dla osób, które chciałyby się z wyrokiem zapoznać.
Proces wyrokowania
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały z uwagi na brak zagadnienia prawnego wymagającego dokonania
zasadniczej wykładni ustawy. Sąd II instancji w istocie poszukuje odpowiedzi, jak postąpić w wyżej opisanej sytuacji
procesowej. SN podkreślił, że podstawowym błędem jest identyfikowanie czynności procesowej polegającej na
ogłoszeniu wyroku wydanego na rozprawie jedynie z realizacją zasady jawności procesu karnego. Ustawodawca do
czynności wydania wyroku karnego na rozprawie zalicza bowiem: naradę, głosowanie, sporządzenie wyroku
na piśmie, podpisanie wyroku przez wszystkich członków składu orzekającego oraz jego publiczne
ogłoszenie. Każda z tych części składowych procesu wyrokowania ma charakter samodzielny i odgrywa
istotną, a przy tym autonomiczną rolę w procesie powstania wyroku, co oznacza, że nie może zostać
pominięta (zob. wyrok SN z 21.1.2004 r., II KK 168/03,
). W konsekwencji sporządzony po zakończeniu
narady dokument jest więc jedynie projektem, który po podpisaniu przez członków składu orzekającego, stanie się
wyrokiem dopiero z chwilą jego ogłoszenia (zob. postanowienie SN z 15.4.2021 r., II KK 111/21; postanowienie SN
z 27.1.2021 r., II KK 319/20,
). W uzasadnieniu postanowienia wyjaśniono, że waga i konsekwencje
procesowe zaistniałych uchybień zależą od tego, którego z tych etapów dotyczą.
Wymóg ogłoszenia wyroku
SN stwierdził, że dla ogłoszenia wyroku na rozprawie głównej ustawodawca przewidział wyłącznie formę ustnego
ogłoszenia. Nie zmieniły tego dopuszczalne modyfikacje ogłoszenia wynikające z wprowadzenia § 1a jak i § 1b do
art. 418 KPK. Został w nich bowiem zachowany wymóg ogłoszenia wyroku a ustawodawca jedynie uprawnił sąd do
podjęcia decyzji o ewentualnym ograniczeniu ogłaszanych treści wyroku ze względów pragmatycznych. Zasady
ustnego ogłaszania orzeczenia wydanego na rozprawie nie zmienia też art. 100 § 1a KPK pozwalający na uznanie
orzeczenia za ogłoszone w przypadku, gdy na ogłoszeniu nikt się nie stawi. Przepis ten dotyczy bowiem
rozstrzygnięć wydanych na posiedzeniu jawnym a nie na rozprawie. Dodatkowo podkreślono, że z żadnego przepisu
nie wynika aby warunkiem skuteczności ogłoszenia wyroku był udział w tej czynności stron czy obecność
publiczności. Wręcz przeciwnie, zgodnie z art. 419 § 1 KPK niestawiennictwo stron, ich obrońców i pełnomocników
nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu wyroku.
W uzasadnieniu postanowienia wyjaśniono, że ustność ogłoszenia należy rozumieć jako odczytanie treści zawartych
w dokumencie zawierających rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu karnego. Nieprawidłowe zastosowanie innych
niż ustna form do ogłoszenia wyroku wydawanego na rozprawie oznacza, że do wydania takiego orzeczenia

de iure nie doszło. Naruszenie art. 418 § 1 w zw. z art. 100 § 1 KPK poprzez ich niezastosowanie i błędne
zastosowanie art. 100 § 1a KPK stanowi naruszenie przepisów prawa procesowego, które powoduje, że nie
dochodzi do wydania wyroku, pomimo uprzedniego odbycia narady, przeprowadzenia głosowania,
sporządzenia dokumentu na piśmie i jego podpisania.
Pozostawienie bez rozpoznania środka odwoławczego
Kontrola dopuszczalności środka odwoławczego jest przeprowadzana dwustopniowo, najpierw przez prezesa sądu
w sądzie, który wydał zaskarżone orzeczenie, a następnie – w razie przyjęcia środka – przez sąd odwoławczy. Skoro
byt prawny wyroku zależy od sporządzenia go na piśmie oraz ogłoszenia, to tylko taki wyrok podlega kontroli
odwoławczej, kasacyjnej lub wznowieniowej. SN wyjaśnił, że zaniechanie ogłoszenia podpisanego wyroku
w sposób określony w art. 100 § 1 KPK, a w szczególności uznanie go za ogłoszony na podstawie art. 100 §
1a KPK powoduje, że nie dochodzi do wydania wyroku. Nawet jeśli dokument taki zostanie włączony do akt
sprawy, nie wywołuje skutków prawnych, w tym nie uprawnia stron postępowania do wniesienia środka
odwoławczego albo nadzwyczajnego środka zaskarżenia. D latego w razie wniesienia środka odwoławczego
prezes sądu (przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia) powinien odmówić jego przyjęcia, a wypadku
jego błędnego przyjęcia i przekazania akt sprawy sądowi odwoławczemu albo Sądowi Najwyższemu, sąd ten
powinien pozostawić wniesiony środek zaskarżenia bez rozpoznania. W takim wypadku nie ma podstaw do
umorzenia postępowania odwoławczego lub kasacyjnego. SN podkreślił też, że nawet jeśli nie wniesiono środka
zaskarżenia, prezes sądu powinien podczas czynności zmierzających do skierowania wyroku do wykonania ocenić
to, czy w obrocie prawnym funkcjonuje wyrok w sensie procesowym, który ma walor prawomocności.
Postanowienie SN z 9.3.2022 r., I KZP 8/21,

Sąd Najwyższy wyjaśnił, że brak właściwego ogłoszenia wyroku na rozprawie głównej może skutkować unieważnieniem decyzji, a nawet uniemożliwić złożenie środka odwoławczego. Konieczność zastosowania ustnego ogłoszenia wyroku jest fundamentalna dla skuteczności postępowania, a niezastosowanie tego wymogu prowadzi do braku wydania orzeczenia. W przypadku niewłaściwego ogłoszenia wyroku, Sąd może pozostawić środek odwoławczy bez rozpoznania, co potwierdziło stanowisko Sądu Najwyższego.