Odmowa wykonania polskiego ENA ze względu na praworządność
Trybunał orzekł, że organ sądowy wykonujący wystawiony przez polski sąd ENA może odmówić przekazania osoby wskazanej, jeżeli istnieją systemowe nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce. Sąd odsyłający uznał, że istnieje ryzyko naruszenia prawa podstawowego osób przekazywanych do Polski. Trybunał wskazał na konieczność przeprowadzenia dwuetapowego badania w takich przypadkach.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości, ENA, wykonanie polskiego ENA, niezawisłość sądownictwa, systemowe nieprawidłowości, prawo podstawowe, rzetelny proces, dwuetapowe badanie
Trybunał orzekł, że organ sądowy wykonujący wystawiony przez polski sąd ENA może odmówić przekazania osoby wskazanej, jeżeli istnieją systemowe nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce. Sąd odsyłający uznał, że istnieje ryzyko naruszenia prawa podstawowego osób przekazywanych do Polski. Trybunał wskazał na konieczność przeprowadzenia dwuetapowego badania w takich przypadkach.
Trybunał orzekł, że organ sądowy wykonujący wystawiony przez polski sąd ENA, jeżeli dysponuje dowodami potwierdzającymi istnienie systemowych lub ogólnych nieprawidłowości dotyczących niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce (zwłaszcza procedury powołania członków KRS) może odmówić przekazania osoby wskazanej w ENA. Przy czym w takiej sytuacji skazany powinien również przedstawić dowody, że członkowie składu orzekającego, którzy rozpatrywali jego sprawę nie byli niezawisłości i bezstronni. Stan faktyczny Do sądu w Amsterdamie wniesiono wnioski o wykonanie europejskich nakazów aresztowania (dalej: ENA) wydanych w 2021 r. przez sądy w Lublinie i w Zielonej Górze. Te ENA dotyczą zatrzymania i przekazania polskich obywateli w celu, odpowiednio, wykonania kary pozbawienia wolności oraz przeprowadzenia postępowania karnego. Zainteresowani nie wyrazili zgody na przekazanie do Polski. Zdaniem sądu odsyłającego od 2017 r. istnieją systemowe lub ogólne nieprawidłowości dotyczące niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce. W ocenie tego sądu istnieje rzeczywiste ryzyko, że w wypadku przekazania do Polski zostanie naruszone prawo podstawowe tych osób do rzetelnego procesu, zagwarantowanego w art. 47 ak. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 389; dalej: KPP). Stanowisko TS Pierwszy etap badania Z orzecznictwa TS wynika, że gdy wykonujący nakaz organ sądowy mający orzec o przekazaniu osoby wskazanej w ENA dysponuje dowodami potwierdzającymi istnienie systemowych lub ogólnych nieprawidłowości dotyczących niezawisłości władzy sądowniczej wydającego ENA państwa członkowskiego, powinien przeprowadzić badanie uwzględniające w szczególności: sytuację osobistą tej osoby, charakter danego przestępstwa i kontekst faktyczny, w jaki wpisuje się wydanie tego nakazu, taki jak oświadczenia lub akty organów publicznych mogące wywrzeć wpływ na sposób rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie [wyr. TS z 17.12.2020 r., Openbaar Ministerie (Niezależność wydającego ENA organu sądowego), C-354/20 PPU, i C-412/20 PPU, EU:C:2020:1033, pkt 69]. W ramach pierwszego etapu tego badania, wykonujący ENA organ sądowy powinien ocenić ogólnie istnienie rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu, w szczególności związanego z brakiem niezawisłości sądów wydającego ENA państwa lub naruszeniem wymogu istnienia sądu ustanowionego ustawą, ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości istniejące w tym państwie. Zdaniem TS badanie w tym kontekście istnienia rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu wymaga przeprowadzenia całościowej oceny opartej na wszelkiej obiektywnej, wiarygodnej, dokładnej i należycie zaktualizowanej informacji dotyczącej funkcjonowania systemu sądownictwa w tym państwie, w szczególności ogólnych ram powoływania sędziów w tym państwie członkowskim. Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie poza informacjami zawartymi w uzasadnionym wniosku skierowanym przez Komisję Europejską, szczególnie istotne są te wskazane przez sąd odsyłający, m.in. uchw. SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20, . W ocenie TS należy również uwzględnić orzecznictwo ETPC, w którym stwierdzono naruszenie wymogu istnienia sądu ustanowionego ustawą w odniesieniu do procesu powołania sędziów (wyrok ETPC z 22.7.2021 r., Reczkowicz przeciwko Polsce, CE:ECHR:2021:0722JUD004344719). Do tych istotnych informacji należy także polskie orzecznictwo konstytucyjne, w którym podważono zasadę pierwszeństwa prawa UE i wiążący charakter EKPCz, a także moc wiążącą wyroków TS i ETPC dotyczących zgodności z tym prawem i z tą Konwencją polskich przepisów. Drugi etap badania W ramach drugiego etapu TS podkreślił, że wykonujący ENA organ sądowy powinien ocenić, czy systemowe lub ogólne nieprawidłowości stwierdzone na pierwszym etapie tego badania mogą skonkretyzować się w przypadku przekazania danej osoby do wydającego ENA państwa członkowskiego i czy, w szczególnych okolicznościach sprawy, ta osoba jest narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu przed sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy, określonego w art. 47 ak. 2 KPP. Trybunał wskazał, że do osoby, której dotyczy ENA należy przedstawienie konkretnych okoliczności wykazujących – w wypadku procedury przekazania dla celów wykonania kary lub środka zabezpieczającego polegających na pozbawieniu wolności – że systemowe lub ogólne nieprawidłowości systemu sądownictwa wydającego ENA państwa miały konkretny wpływ na sposób rozpatrzenia jej sprawy karnej, a w wypadku procedury przekazania w celu przeprowadzenia postępowania karnego, że takie nieprawidłowości mogą mieć taki wpływ. Trybunał zaznaczył, że przedstawienie takich konkretnych okoliczności dotyczących wpływu, w jej indywidualnej sprawie, ww. systemowych lub ogólnych nieprawidłowości pozostaje bez uszczerbku dla możliwości powołania się przez tę osobę na każdą inną, dokładnie określoną okoliczność związaną z rozpatrywaną sprawą, która może wykazać, że procedura, w której ramach wydający ENA organ sądowy zwrócił się z wnioskiem o przekazanie, będzie konkretnie skutkować naruszeniem prawa podstawowego tej osoby do rzetelnego procesu. W podsumowaniu TS orzekł, że art. 1 ust. 2 i 3 decyzji ramowej Rady 2002/584/WSiSW z 13.6.2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi (Dz.Urz. UE L z 2002 r. Nr 190, s. 1) należy interpretować w ten sposób, że gdy wykonujący ENA organ sądowy mający orzec o przekazaniu osoby wskazanej w ENA dysponuje dowodami potwierdzającymi istnienie systemowych lub ogólnych nieprawidłowości dotyczących niezawisłości władzy sądowniczej wydającego ENA państwa członkowskiego, co się tyczy w szczególności procedury powołania członków tej władzy sądowniczej, ten organ może odmówić przekazania tej osoby: • w ramach ENA wydanego dla celów wykonania kary lub środka zabezpieczającego polegających na pozbawieniu wolności, wyłącznie jeśli ten organ stwierdzi, że w szczególnych okolicznościach sprawy istnieją poważne i sprawdzone podstawy do przyjęcia – biorąc pod uwagę w szczególności przedstawione przez tę osobę dowody dotyczące członków składu orzekającego, którzy rozpatrywali jej sprawę karną lub każdą inną okoliczność istotną dla oceny niezawisłości i bezstronności tego składu orzekającego – że naruszono prawo podstawowe tej osoby do rzetelnego procesu przed niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy, określone w art. 47 ak. 2 KPP, oraz • w ramach ENA wydanego w celu przeprowadzenia postępowania karnego, wyłącznie jeśli ten sam organ stwierdzi, że w szczególnych okolicznościach sprawy istnieją poważne i sprawdzone podstawy do przyjęcia – biorąc pod uwagę w szczególności przedstawione przez tę osobę okoliczności dotyczące jej sytuacji osobistej, charakter przestępstwa, w odniesieniu do którego toczy się wobec niej postępowanie karne, kontekst faktyczny, w który wpisuje się ten ENA, lub wszelką inną okoliczność istotną dla oceny niezawisłości i bezstronności składu orzekającego, który prawdopodobnie wyda rozstrzygnięcie w postępowaniu dotyczącym tej osoby – że w wypadku przekazania ta osoba byłaby narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia tego prawa podstawowego. Komentarz Trybunał po raz kolejny wypowiedział się w kwestii praworządności w Polsce, w tym wyroku w kontekście wykonania wydanych przez polskie sądy ENA. Trybunał w bardzo obszernym uzasadnieniu wyjaśnił szczegółowo, w jaki sposób wykonujący ENA organ, który powziął wątpliwości co do istnienia systemowych lub ogólnych nieprawidłowości dotyczących niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce powinien przeprowadzić dwuetapowe badanie. Trybunał podkreślił, że to dwuetapowe badanie jest obligatoryjne, aby ocenić, czy w przypadku przekazania danej osoby do wydającego ENA państwa członkowskiego, ta osoba będzie narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu przed sądem. Trybunał wyjaśniał zasadność tego badania odwołując się do gwarancji niezawisłości i bezstronności związanych z tym prawem podstawowym ustanowionym w art. 47 ak. 2 KPP, odwołując się do procedury formowania składu polskiej KRS. Co do pierwszego etapu TS uznał, że okoliczność, że organ taki jak KRS, uczestniczący w procesie powoływania sędziów, składa się w przeważającej mierze z członków wybranych przez władzę ustawodawczą, nie może sama w sobie prowadzić do powzięcia wątpliwości co do niezawisłości sędziów wyłonionych w tym procesie. Jednak TS podkreślił, że możliwy jest odmienny wniosek, jeżeli ta sama okoliczność, w połączeniu z innymi istotnymi czynnikami i warunkami, w jakich dokonano tych wyborów, prowadzą do powstania takich wątpliwości. Z niniejszego wyroku wynika, że w sytuacji, gdy wykonujący ENA organ sądowy jest zdania, na podstawie wskazanych w tym uzasadnieniu niniejszego wyroku informacji, że istnieje rzeczywiste ryzyko naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu, w szczególności związane z brakiem niezawisłości polskich sądów lub z naruszeniem wymogu istnienia sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy, ze względu na systemowe lub ogólne nieprawidłowości w Polsce – nie może on odmówić wykonania ENA bez przeprowadzenia drugiego etapu badania. Trybunał szczegółowo w uzasadnieniu wyjaśnił kryteria pozwalające uznać, że osoba wskazana w ENA jest narażona na rzeczywiste ryzyko naruszenia jej prawa podstawowego do rzetelnego procesu w wypadku przekazania do Polski. W tym podkreślił konieczność uwzględnienia jej sytuacji osobistej, charakteru danego przestępstwa i kontekstu faktycznego, w jaki wpisuje się wydanie ENA, taki jak: oświadczenia lub akty organów publicznych mogące wywrzeć wpływ na sposób rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie. Trybunał podkreślił, że ta osoba powinna jeszcze przedstawić, co się tyczy składu orzekającego, który rozpatrywał jej sprawę karną informacje dotyczące w szczególności procedury powołania danego sędziego lub danych sędziów i ich ewentualnego delegowania. Wyrok TS z 22.2.2022 r., Openbaar Ministerie (Sąd ustanowiony ustawą w wydającym państwie członkowskim), C-562/21 PPU, C-563/21 PPU,
Trybunał wyjaśnił, że organ sądowy wykonujący ENA może odmówić przekazania osoby, jeśli istnieją wątpliwości co do niezawisłości sądów w Polsce. Decyzja TS wpisuje się w kontekst walki o przestrzeganie zasad praworządności i gwarancji procesowych w UE.