Podstawa wystąpienia przeszkody procesowej przy przestępstwie niealimentacji

W przypadku przestępstw niealimentacji sformułowana w art. 17 § 1 pkt 7 KPK przeszkoda procesowa może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych są identyczne i pokrywają się ze sobą. Publikacja omawia przypadki, w których okresy w kolejnych sprawach są tożsame, prowadząc do umorzenia postępowania karne. W wyroku SN z 9.2.2022 r., I KK 5/22, podjęto decyzję o uchyleniu zaskarżonego wyroku SR w K. i umorzeniu postępowania karne.

Tematyka: przeszkoda procesowa, niealimentacja, art. 17 § 1 pkt 7 KPK, uchylenie wyroku, umorzenie postępowania karne, res iudicata, wyrok SN, postępowanie odwoławcze

W przypadku przestępstw niealimentacji sformułowana w art. 17 § 1 pkt 7 KPK przeszkoda procesowa może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych są identyczne i pokrywają się ze sobą. Publikacja omawia przypadki, w których okresy w kolejnych sprawach są tożsame, prowadząc do umorzenia postępowania karne. W wyroku SN z 9.2.2022 r., I KK 5/22, podjęto decyzję o uchyleniu zaskarżonego wyroku SR w K. i umorzeniu postępowania karne.

W przypadku przestępstw niealimentacji sformułowana w art. 17 § 1 pkt 7 KPK przeszkoda procesowa może
zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń
alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub
gdy okres określony w sprawie rozpoznawanej jako następna został w całości objęty skazaniem w sprawie
rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej.
Opis stanu faktycznego
SR w K. wyrokiem z 15.10.2020 r., II K 1083/18., uznał J.B. za winnego tego, że w okresie od 11.11.2017 r. do
18.7.2018 r. w K. uchylał się od wykonywania na rzecz małoletniej G.B. obowiązku alimentacyjnego przez
niepłacenie świadczenia okresowego w postaci renty alimentacyjnej, której wysokość w kwocie miesięcznej 600
złotych określona została ugodą zawartą przed SO w K. 2.2.2016 r., w sprawie I C 593/15. Łączna wysokość
powstałych zaległości przekraczała równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych, czym J.B. naraził
małoletnią na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czyn z art. 209 § 1a KK. Sąd wymierzył
mu karę 6 miesięcy pozbawienia wolności, jednak na podstawie art. 69 § 1 i 2 KK w zw. z art. 70 § 1 KK warunkowo
zawiesił jej wykonanie na okres 2 lat próby. Na mocy art. 72 § 1 pkt 3 KK Sąd zobowiązał go do regularnego płacenia
rat alimentacyjnych na rzecz małoletniej córki G.B., oraz na podstawie art. 72 § 1 pkt 1 KK - do informowania
kuratora o przebiegu okresu próby.
Wyrok ten uprawomocnił się 23.10.2020 r. Kasację od wyroku złożył Prokurator Generalny, zaskarżając go w całości
na korzyść skazanego J.B. Zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 366 § 1 KPK oraz art. 17 § 1 pkt 7 KPK, polegające na zaniechaniu
wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy, dotyczących uprzedniej karalności oskarżonego, co
doprowadziło do skazania J.B. wyrokiem z 15.10.2020 r., II K 1083/18, za czyn z art. 209 § 1a KK, popełniony
w okresie od 11.11.2017 r. do 18.7.2018 r. Za tożsamy występek, popełniony na szkodę tej samej małoletniej
pokrzywdzonej, zawierający się w granicach czasowych od 23.8.2017 r. do 20.7.2018 r. oraz od 31.10.2018 r. do
11.2.2019 r., oskarżony został już uprzednio prawomocnie skazany wyrokiem nakazowym SR w K. z 8.5.2019 r.,
w sprawie II K 470/19, co stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia, określoną w art. 439 § 1 pkt. 8 KPK.
Podnosząc ten zarzut, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i umorzenie postępowania na podstawie
art. 17 § 1 pkt 7 KPK. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść, SN uchylił
zaskarżony wyrok i na podstawie art. 17 § 1 pkt. 7 KPK i umorzył postępowanie karne wobec J.B., a kosztami
procesu obciążył Skarb Państwa.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja Prokuratora Generalnego była oczywiście zasadna, gdyż zaskarżony wyrok został wydany
z rażącym naruszeniem prawa procesowego, opisanym w jej zarzucie. Jak bowiem ustalono, wyrokiem nakazowym
z 8.5.2019 r., w sprawie II K 470/19, SR w K. uznał J.B. za winnego tego, że w okresie od 23.8.2017 r. do 20.7.2018
r., oraz od 31.10.2018 r. do 11.2.2019 r. w K., uchylał się od wykonywania na rzecz małoletniej G.B. obowiązku
alimentacyjnego przez niepłacenie świadczenia okresowego w postaci renty alimentacyjnej, której wysokość
w kwocie miesięcznej 600 złotych została określona wyrokiem SO w K. z 2.2.2016 r., I C 593/15. Łączna wysokość
powstałych wskutek tego zaległości przekraczała równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, czym naraził
małoletnią na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czyn z art. 209 § 1a KK, i za to na
mocy art. 209 § 1a KK w zw. z art. 34 § 1 i la pkt 1 KK, w zw. z art. 35 § 1 KK Sąd wymierzył mu karę 1 roku i 6
miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne
w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Działając na podstawie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 KK,
Sąd zobowiązał go do systematycznego łożenia na utrzymanie córki. Sąd wydał również rozstrzygnięcie
w przedmiocie kosztów sądowych i zwolnił J.B. z obowiązku ich ponoszenia w całości (SR w K., II K 470/19). Wobec
braku sprzeciwu uprawnionych stron wskazany wyrok nakazowy uprawomocnił się 18.5.2019 r. (SR w K., II K
470/19).
Analiza spraw karnych SR w K., II K 1083/18 (wyrok wydany w tej sprawie został zaskarżony kasacją) oraz II K
470/19 wskazuje, iż miejsce, sposób działania J.B., osoba małoletniej pokrzywdzonej, jak i przedmiot zamachu obu
porównywanych przypisanych czynów zabronionych, zakwalifikowanych z art. 209 § 1a KK, w czasie obejmującym
okres od 11.11.2017 r. do 18.7.2018 r., są tożsame. Zaś wyrok nakazowy wydany w sprawie II K 470/19, w części
odnoszącej się do okresu od 23.8.2017 r. do 20.7.2018 r. oraz od 31.10.2018 r. do 11.2.2019 r., wykracza poza
granice czasowe czynu przypisanego J.B. w wyroku w sprawie II K 1083/18. Tym samym późniejsze chronologicznie



skazanie w sprawie II K 1083/18 dotyczyło prawomocnie osądzonego już czynu zabronionego. Powyższe uchybienie
było wynikiem niedopełnienia przez Sąd meriti ustawowego obowiązku wszechstronnej weryfikacji okoliczności
sprawy oraz zaniechania poczynienia prawidłowych ustaleń w przedmiocie sytuacji prawnej oskarżonego J.B.,
ukształtowanej wszystkimi wydanymi wobec niego, prawomocnymi wyrokami, do czego Sąd był zobowiązany na
podstawie art. 366 § 1 KPK (por. np. wyroki SN z 17.1.2002 r., II KKN 45/01, 
; z 26.4.2018 r., IV KK 149/18,
). Należy wskazać, iż uprzednie prawomocne skazanie wyrokiem nakazowym SR w K. z 8.5.2019 r., II K
470/19, wynikało z danych Krajowego Rejestru Karnego (SR w K., II K 1083/18), a przed zamknięciem przewodu
sądowego, działając na podstawie art. 394 § 1 i 2 KPK, Sąd ten przecież uznał dowody zgromadzone w aktach
sprawy za ujawnione bez odczytywania, a więc również i wskazane dane o karalności (SR w K., II K 1083/18).
Powyższe dowodzi, iż Sąd meriti nie wyciągnął należytych wniosków z tego, że w czasie, kiedy przed tym Sądem
toczyło się postępowanie w sprawie II K 1083/18, został już wobec J.B. wydany wyrok skazujący za tak samo
zakwalifikowany występek. Właśnie z racji tego, że orzeczenie w sprawie II K 470/19 zapadło w związku ze
skazaniem za czyn z art. 209 § 1a KK, celem wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy SR w K.
zobowiązany był poczynić stosowne ustalenia w odniesieniu do uprzedniej karalności oskarżonego. W wyniku
powyższego zaniechania wyrok SR w K. z 15.10.2020 r., II K 1083/18, zapadł z rażącym naruszeniem art. 17 § 1 pkt
7 KPK (powaga rzeczy osądzonej), ponieważ J.B. za ten sam okres trwałego przestępstwa niealimentacji został już
wcześniej prawomocnie skazany na mocy orzeczenia tego samego SR.
Poza sporem jest, że powaga rzeczy osądzonej (res iudicata), która rodzi zakaz ne bis in idem stanowi negatywną,
bezwzględną przesłankę procesową w rozumieniu dyspozycji art. 439 § 1 pkt 8 KPK. Podkreśla się, że prowadzenie
postępowania karnego wbrew zasadzie ne bis in idem rażąco godzi w gwarancyjną regułę pewności stanu prawnego.
Nie bez znaczenia jest również brak powtórnej legitymacji sądu do wymierzenia sprawiedliwości, skoro czyn sprawcy
został już raz publicznie potępiony przez przypisanie winy i orzeczenie o karze za ten czyn (por. np. wyroki SN
z 25.11.2004 r., WA 23/04, 
; z 11.1.2022 r., III KK 423/21).
W przypadku przestępstw niealimentacji, które należą do kategorii tzw. przestępstw zbiorowych, sformułowana w art.
17 § 1 pkt. 7 KPK przeszkoda procesowa może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania
się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne
i pokrywają się ze sobą, lub gdy okres określony w sprawie rozpoznawanej jako następna został w całości objęty
skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej - jak to miało miejsce w niniejszej
sprawie (por. np. wyroki SN z 17.11.2004 r., V KK 272/04, 
; z 9.8.2017 r., II KK 222/17, 
; z 23.2.2021 r.,
IV KK 186/20, 
; z 7.7.2021 r., IV KK 286/21). Kierując się przedstawionymi motywami, SN orzekł jak w wyroku.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się bezsporne twierdzenie, że z uwagi na wystąpienie przeszkody prawnej z art.
17 § 1 pkt. 7 KPK, stanowiącej bezwzględną przyczynę odwoławczą, określoną w art. 439 § 1 pkt 8 KPK, należało
uchylić zaskarżony wyrok SR w K. i umorzyć zakończone postępowanie karne o czyn z art. 209 § 1a KK, popełniony
przez J.B. w okresie od 11.11.2017 r. do 18.7.2018 r.

Wyrok SN z 9.2.2022 r., I KK 5/22







Wystąpienie przeszkody procesowej przy przestępstwie niealimentacji stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, o czym świadczy wyrok SN z 9.2.2022 r., I KK 5/22. Z uwagi na zaniechanie wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy naruszono przepisy prawa karnego procesowego. W rezultacie umorzono postępowanie karne wobec J.B., co potwierdza istotność zagadnienia dotyczącego res iudicata.