Standard uzasadnienia wyroku konsekwencją rzetelnego rozpoznania sprawy

Tematyka: Standard uzasadnienia wyroku, art. 537a KPK, art. 99a KPK, art. 424 § 1 KPK, art. 457 § 3 KPK, rzetelne rozpoznanie sprawy, konkluzje sądu, materiał dowodowy, analiza dowodów, uchylenie wyroku, ponowne rozpoznanie sprawy

Art. 537a KPK oraz art. 99a KPK nakazują sporządzanie uzasadnień wyroków na drukach stosownych
formularzy. Wymóg ten jednak nie może wyprzedzać nakazu rzetelnego rozpoznania sprawy i przedstawienia
konkluzji Sądu w postaci uzasadnienia, które spełnia wymóg z art. 424 § 1 KPK w przypadku sądu I instancji,
i art. 457 § 3 KPK w odniesieniu do sądu odwoławczego.
Opis stanu faktycznego
M.P. stanęła przed sądem pod zarzutem tego, że w okresie między 11.9.2003 r. a 16.12.2003 r. w Z., działając
w realizacji z góry powziętego zamiaru w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadziła do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem M.R. na kwotę 90 tys. zł. Zawarła ona umowy o pożyczki gotówkowe i wprowadziła w błąd
co do zamiaru wywiązania się z ich warunków, tj. popełniła czyn z art. 286 § 1 KK w zw. z art. 12 KK. Wyrokiem
z 6.8.2020 r. w sprawie II K 320/19 SR w S. uniewinnił oskarżoną od stawianego jej zarzutu. Orzeczenie zaskarżone
zostało apelacją Prokuratora Rejonowego w Z., w której podniesiono zarzut błędu w ustaleniach faktycznych
przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść orzeczenia. Wyrok zaskarżył też pełnomocnik
oskarżyciela posiłkowego, podnosząc obrazę przepisów postępowania, która miała istotny wpływ na treść
zaskarżonego wyroku, a mianowicie art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 92 KPK, art. 410 KPK, a także art. 167 KPK.
Skarżący w obu apelacjach wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania. SO w S. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok. Kasację od tego orzeczenia
wywiódł pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego, podnosząc w niej zarzuty rażącego naruszenia przepisów prawa
procesowego, mogącego mieć istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia, a mianowicie art. 2 § 2 KPK w zw. z art.
9 § 1 KPK, w zw. z art. 167 KPK, a także art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, oraz art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 433 § 2
KPK. Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie wyroku SO w S. oraz SR w S. i przekazanie sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez pełnomocnika oskarżyciela
posiłkowego SN uchylił zaskarżony wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Sądu I instancji. Przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania SR w S.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja wniesiona przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego była zasadna, w szczególności
w zakresie, w jakim podnosił zarzut rażącego naruszenia prawa procesowego przez obrazę art. 433 § 2 KPK w zw.
z art. 457 § 3 KPK. SN dostrzegł oczywiście istnienie art. 537a KPK oraz 99a KPK, które nakazują sporządzanie
uzasadnień wyroków na drukach stosownych formularzy, jednak wymóg ten nie może wyprzedzać nakazu rzetelnego
rozpoznania sprawy i przedstawienia konkluzji sądu w postaci uzasadnienia, które spełnia wymóg z art. 424 § 1 KPK
w przypadku Sądu I instancji, i art. 457 § 3 KPK w odniesieniu do Sądu odwoławczego. Tymczasem uzasadnienie
sporządzone przez SR w niniejszej sprawie nie spełniało nawet tego minimalnego standardu, zakreślonego przez
wspomniany formularz. Zgodnie ze wskazaniem art. 424 § 1 pkt 1 KPK część pierwsza tego formularza nakłada na
sąd obowiązek przedstawienia, „jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione”.
Wypełniając tę część formularza, SR wskazał na „doprowadzenie w okresie pomiędzy 11.9.2003 r. a 16.12.2003 r.
w Z. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem M.R. na kwotę 90 tys. zł przez zawarcie umów o pożyczkę
gotówkową”. Jednocześnie jednak na kolejnej stronie podniósł, iż „brak dowodu na przyjęcie, że oskarżona działała
ze z góry przyjętym zamiarem oszustwa”. Brak więc jednoznacznego wskazania, co ów Sąd postrzegał jako przyjęty
zamiar oszustwa. W sprawie nie budzi rzeczywiście wątpliwości to, iż pożyczka oskarżonej została udzielona - doszło
zatem do rozporządzenia mieniem, które ostatecznie okazało się dla pokrzywdzonego niekorzystne. Istotą
przestępstwa oszustwa jest jednak ustalenie, czy do owego rozporządzenia mieniem doszło w następstwie
wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd co do zamiaru wywiązania się z umowy, ale również co do kondycji
finansowej firmy oskarżonej i przeznaczenia funduszy uzyskanych w wyniku tego rozporządzenia. Sąd I instancji
poprzestał w tej kwestii na stwierdzeniu, że nie ma możliwości dokonania takich ustaleń z uwagi na śmierć świadka
R.P. i brak stosownej dokumentacji skarbowej.
W tej sytuacji należy stwierdzić, że podstawę rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiła zasada in dubio pro reo, choć
art. 5 § 2 KPK nie został przywołany w uzasadnieniu wyroku. Apelujący podnieśli w swoich skargach cały szereg
zarzutów z zakresu obrazy prawa procesowego i błędnych ustaleń faktycznych, w których wskazali, że zamiar
wprowadzenia pokrzywdzonego w błąd możliwy jest jednak do ustalenia przez analizę przebiegu zdarzeń
zaistniałych w niniejszej sprawie. Sąd odwoławczy w lakonicznym, ogólnikowym uzasadnieniu nie odpowiedział
w ogóle na część zarzutów postawionych we wskazanych apelacjach. Dotyczyło to zwłaszcza zarzutów błędu

w ustaleniach faktycznych. W tej części nie przedstawiono żadnych rozważań, które wykazywałyby, dlaczego zarzuty
apelacji zostały uznane za niezasadne. Sąd odwoławczy poprzestał jedynie na stwierdzeniu, że ustalenia SR są
prawidłowe i słusznie sięgnął on po formułę z art. 5 § 2 KPK. Nie wskazał jednak ani dlaczego prezentuje taki pogląd,
ani dlaczego zarzuty w tym zakresie nie są trafne. Już samo takie postępowanie wskazuje na to, że zarzut obrazy art.
433 § 2 KPK został postawiony prawidłowo.
Dla skutecznego posłużenia się normą przepisu art. 5 § 2 KPK bezsprzecznie konieczne jest wykazanie przez Sąd,
że nie da się usunąć wątpliwości istniejących w sprawie. Apelujący w swych skargach odwołali się do bardzo ważkich
okoliczności: wynikający z wyjaśnień oskarżonej zamiar przeznaczenia uzyskanej pożyczki nie na zakup środków
produkcji, lecz na wynagrodzenia dla pracowników i spłatę części długów, a także sekwencję czasową między
zaciąganymi pożyczkami (4 i 16.12.2003 r.), a zakończeniem działalności firmy M.P. (12.2003 r.). Sąd odwoławczy
nie ustosunkował się do tych kwestii w najmniejszym stopniu, a były one kluczowe dla rozstrzygnięcia sprawy. Na
tym zakończono postępowanie dowodowe przed Sądem I instancji. SO nie uzupełniał tego postępowania.
Przedstawione zestawienie dowodzi jednoznacznie tego, że w sprawie istnieje materiał dowodowy, który nie został
nawet w minimalnym stopniu przeanalizowany przez SR. SO natomiast całkowicie bezkrytycznie zaakceptował taki
stan rzeczy.
Sądy obu instancji nie oceniły zeznań pokrzywdzonego. W szczególności nie wskazały, dlaczego nie dają mu wiary
w zakresie w którym zeznał on, że został wprowadzony w błąd przez pokrzywdzoną co do jej możliwości finansowych
i faktycznej działalności prowadzonej przez nią firmy. Sądy obu instancji nie zajęły żadnego stanowiska co do zmiany
wyjaśnień przez pokrzywdzoną na rozprawie i podanie, że przyczyną ustania działalności jej firmy było
niespodziewane wypowiedzenie umowy dzierżawy pomieszczeń, w których prowadziła firmę. Nie dokonały też
jakiejkolwiek oceny wiarygodności zeznań świadków T.S. i E.K.-R., choć potwierdzały one zarówno zeznania
pokrzywdzonego, jak i wyjaśnienia oskarżonej, złożone w postępowaniu przygotowawczym, w zakresie krytycznej
sytuacji finansowej jej firmy. Jednocześnie zeznania świadka T.S. podważały wiarygodność zmienionych wyjaśnień
oskarżonej złożonych na rozprawie. Sądy obu instancji nie wykazały w najmniejszym stopniu, dlaczego nadały tak
istotne znaczenie brakowi możliwości odebrania zeznań od nieżyjącego świadka R.P. w sytuacji, gdy, jak wynika
z istniejącego materiału dowodowego, jego rola ograniczyła się do poznania ze sobą oskarżonej i pokrzywdzonego.
Sądy obu instancji nie wskazały też, jaka dokumentacja skarbowa została już zniszczona, i jakie mogła ona mieć
znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, zwłaszcza, że sama oskarżona jednoznacznie opisywała w swych
wyjaśnieniach kondycję finansową prowadzonej przez siebie firmy.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy SR powinien wywiązać się ze swojego obowiązku oceny całości
zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, dokonać rzetelnych ustaleń faktycznych, uzupełnić to
postępowanie dowodowe w zakresie, w jakim zajdzie taka potrzeba, a także dokonać ujawnienia dowodów w trybie
art. 442 § 2 KPK. Jeżeli zajdzie potrzeba sporządzenia uzasadnienia wyroku, to powinno ono być zdecydowanie
bardziej staranne niż poprzednie, a przede wszystkim - spełniać warunki z art. 424 § 1 KPK. W oczywisty sposób
uwagi co do jakości sporządzonego uzasadnienia dotyczą również Sądu odwoławczego, o ile postępowanie na tym
etapie będzie prowadzone. Kierując się przedstawionymi względami, SN orzekł jak na wstępie.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy aż nadto wyraźnie jawi się twierdzenie, że Sądy obu instancji nie dokonały
jakiejkolwiek analizy zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a mimo to w uzasadnieniach
niespełniających nawet minimalnego standardu dla tego dokumentu uznały, iż w sprawie istnieją niedające się
usunąć wątpliwości. W tej sytuacji SN słusznie uznał zasadność zarzutów podniesionych w kasacji i w konsekwencji
uchylił wyrok SO i utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu I instancji, oraz przekazał sprawę SR w S. do ponownego
rozpoznania.

Wyrok SN z 8.2.2022 r., I KK 51/21

Sądy obu instancji nie dokonały odpowiedniej analizy materiału dowodowego, co skutkowało niespełnieniem minimalnych standardów uzasadnienia wyroku. SN uznał zasadność zarzutów podniesionych w kasacji i uchylił wyrok SO oraz Sądu I instancji, przekazując sprawę SR w S. do ponownego rozpoznania.