Powinności sądu dotyczące uwzględnienia wniosku w odpowiednim kształcie

Sąd Rejonowy w K. wydał wyrok na podstawie uwzględnienia wniosku prokuratora złożonego w trybie art. 335 § 2 KPK. Wyrok ten został zaskarżony przez Prokuratora Generalnego, co doprowadziło do uchylenia części dyspozycji przez Sąd Najwyższy. W kontekście obowiązku naprawienia szkody przez oskarżonych, Sąd Rejonowy nie uwzględnił istotnych kwestii dotyczących pokrzywdzonego i zasadności obciążenia oskarżonych tym obowiązkiem.

Tematyka: Sąd Rejonowy, Sąd Najwyższy, uwzględnienie wniosku, art. 335 § 2 KPK, Prokurator Generalny, obowiązek naprawienia szkody, rażące naruszenie przepisów, pokrzywdzony, uchylenie wyroku, kasacja

Stwierdzenie na płaszczyźnie procesowej czy materialnej wątpliwości wyklucza procedowanie w przedmiocie
odpowiedzialności karnej na posiedzeniu i skutkować musi rozpoznaniem sprawy na zasadach ogólnych.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z 24.10.2017 r., II K 806/16,
wydanym na posiedzeniu w następstwie
uwzględnienia wniosku prokuratora złożonego w trybie art. 335 § 2 ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania
karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534 ze zm.; dalej: KPK), oskarżoną A.K. uznał za winną popełnienia wspólnie
i w porozumieniu z innymi osobami pięciu czynów zakwalifikowanych z art. 286 § 1 i art. 297 § 1 w zw. z art. 11 § 2
oraz art. 286 § 1, art. 270 § 1 i art. 297 § 1 w zw. z art. 11 § 2 z art. 286 § 1 i art. 297 § 1 w zw. z art. 11 § 2 ustawy
z 6.6.1997 r. – Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2345 ze zm.; dalej: KK), w odniesieniu do
których przyjął, że trzy popełnione zostały w ramach ciągu przestępstw (art. 91 § 1 KK), orzekając na podstawie art.
91 § 2 KK karę 2 lat pozbawienia wolności i karę grzywny w wysokości 180 stawek dziennych w kwocie po 20 zł
każda; oskarżoną M.L. uznał za winną popełnienia czynu z art. 286 § 1 i art. 297 § 1 w zw. z art. 11 § 2 KK, za który
wymierzył karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 70 stawek dziennych w kwocie po 10 zł
każda. Na podstawie art. 69 § 1 i art. 70 § 1 w zw. z art. 4 § 1 KK wykonanie kary łącznej pozbawienia wolności
oskarżonej A.K. warunkowo zwiesił wyznaczając okres próby na 3 lata. Na podstawie art. 69 § 1 i art. 70 § 1 KK
wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej wobec M.L. również warunkowo zawiesił, wyznaczając okres próby
na 2 lata. Na podstawie art. 46 § 1 KK zobowiązał oskarżoną A.K. do naprawienia szkody przez uiszczenie kwoty 14
984,90 zł i kwoty 2000 zł na rzecz firmy w W. oraz solidarnie z oskarżoną M.L. kwoty 6585,93 zł.
Wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron postępowania i uprawomocnił się 1.11.2017 r.
Od wyroku kasację w trybie art. 521 § 1 KPK w części dotyczącej orzeczenia obowiązku naprawienia szkody złożył
na korzyść skazanych A.K. i M.L. Prokurator Generalny, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku
naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 343 § 3, 6 i 7 w zw. z art. 335 § 2 KPK.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie wskazanej części dyspozytywnej wyroku Sądu Rejonowego w K.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanych, uchylił
wyrok w zaskarżonej części.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się oczywiście zasadna w rozumieniu art. 535 § 5 KPK. Słusznie podniósł skarżący, że
wyrok SR w K. w odniesieniu do skazanych jest wadliwy, ponieważ został wydany z rażącym i mającym istotny wpływ
na treść orzeczenia naruszeniem przepisów prawa wskazanych w zarzucie kasacji, co skutkowało nieuprawnionym
zobowiązaniem A.K. i M.L. na podstawie art. 46 § 1 KK do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem na rzecz
firmy w W.
Jako że zaskarżony wyrok zapadł w trybie konsensualnym (art. 335 § 2 KPK), przed jego wydaniem konieczna była
weryfikacja sprawy m.in. w zakresie tego, czy okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonych nie budzą
wątpliwości, oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonych nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami, a ich
postawa wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Wobec kategorycznego brzmienia powyższego
przepisu, jak również treści art. 343 § 3, 6, 7 KPK, obowiązkiem Sądu było wszechstronne zbadanie sprawy zarówno
pod kątem zaistnienia przesłanek do wystąpienia z wnioskiem o skazanie w tym trybie, jak i w zakresie ustaleń
faktycznych oraz zawinienia, a także zastosowanych przepisów prawa materialnego. Zauważyć przy tym należy, że
kształt wniosku nie obliguje Sądu do jego uwzględnienia w zakresie pokrywającym się z tym, który sformułował
oskarżyciel. Dokonując weryfikacji Sąd może uzależnić jego uwzględnienie od dokonania określonej, zaakceptowanej
przez oskarżonych w nim zmiany. Natomiast stwierdzenie na płaszczyźnie czy to procesowej, czy materialnej
wątpliwości, wyklucza procedowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej na posiedzeniu i skutkować musi
rozpoznaniem sprawy na zasadach ogólnych.
Sąd Rejonowy w K. tym wymaganiom nie sprostał i wydał wyrok bez przeprowadzenia rozprawy, mimo że nie zostały
spełnione warunki do uwzględnienia wniosku skierowanego na podstawie art. 335 § 2 KPK wobec oskarżonych A.K.
i M.L.

Wadliwie dokonana przez oskarżyciela publicznego korekta wniosku złożonego w trybie art. 335 § 2 KPK wobec A.K.
została uwzględniona przez Sąd Rejonowy w K., jednak zamiast kary jednostkowej roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności za czyny popełnione w warunkach ciągu przestępstw określonego w art. 91 § 1 KK, Sąd orzekł karę roku
pozbawienia wolności. Niemniej orzeczona kara łączna 2 lat pozbawienia wolności zgodna jest z treścią
porozumienia poczynionego pierwotnie z A.K. i nie była – z uwagi na kierunek kasacji – jej przedmiotem.
Zasadniczym problemem, którego nie dostrzegł Sąd meriti było to, że firma w W nie jest pokrzywdzonym czynami
przypisanymi oskarżonym A.K. i M.L., a tym samym nie można uznać, by był to podmiot uprawniony do otrzymania
na podstawie art. 46 § 1 rekompensaty szkody powstałej wskutek działania tych oskarżonych.
Definicję podmiotu pokrzywdzonego przestępstwem zawiera art. 49 § 1 i 2 KPK, który stanowi, że jest nim osoba
fizyczna lub prawna albo też instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości
prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Bezpośredniość
pokrzywdzenia zachodzi wówczas, gdy między czynem zawierającym przedmiotowe znamiona przestępstwa,
a naruszeniem dobra danego podmiotu nie ma ogniw pośrednich. Dopiero zrealizowanie tego znamienia statuuje
dany podmiot, przy wystąpieniu pozostałych wymaganych przesłanek, jako pokrzywdzonego i w konsekwencji
legitymuje go do możności zasądzenia na jego rzecz obowiązku naprawienia przez oskarżonego szkody wyrządzonej
przestępstwem. Oczywistym powodem wykluczającym wystąpienie takiej bezpośredniości będzie nabycie
przysługującego pokrzywdzonemu roszczenia majątkowego wynikającego z popełnionego przestępstwa przez inny
podmiot. Taka czynność dokonana na podstawie umowy cywilnoprawnej (cesji wierzytelności) skutkuje wprawdzie
przeniesieniem roszczenia majątkowego, lecz nie pociąga za sobą zmiany podmiotu pokrzywdzonego
przestępstwem. W takim wypadku wymagana przepisem art. 49 § 1 KPK bezpośredniość została zniwelowana,
a nabywca wierzytelności od pokrzywdzonego ma prawo wyłącznie do roszczenia cywilnego względem oskarżonych.
Nabywca wierzytelności nie jest także inną osobą uprawnioną w myśl art. 46 § 1 KK, ponieważ w przepisach
procedury karnej występuje tylko jeden wyjątek od pojęcia pokrzywdzonego zawierającego przymiot bezpośredniości
pokrzywdzenia z art. 49 § 1 KPK, który znajduje się w art. 49 § 3 KPK. Przepis ten wskazuje, że za pokrzywdzonego
uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo
lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
Sąd Rejonowy w K. nie dostrzegł powyższych uwarunkowań, a w konsekwencji nie uwzględnił tego, że jedynym
pokrzywdzonym w niniejszej sprawie, o czym mowa w opisie czynów zarzuconych i przypisanych oskarżonym, był
pożyczkodawca – PKO Bank Polski S.A. z siedzibą w W., zaś firma w W, która nabyła wierzytelność od
pokrzywdzonego banku na drodze cywilnoprawnej tego statusu posiadać nie może.
Konsekwencją powyższego uchybienia w zakresie stosownej kontroli merytorycznej wniosków prokuratora była
rażąca obraza przepisu art. 46 § 1 KK. Oskarżone dopuściły się przestępstw na szkodę PKO Bank Polski S.A.
z siedzibą w W., więc zasądzenie zaskarżonym wyrokiem środków kompensacyjnych w postaci obowiązku
naprawienia szkody przez zapłatę na rzecz firmy w W kwot wymienionych w części dyspozytywnej wyroku nie
znajdowało prawnego uzasadnienia. Szkoda wyrządzona podmiotowi bezpośrednio pokrzywdzonemu
przestępstwami została natomiast zrekompensowana wskutek cesji wierzytelności. Obowiązek naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem obejmuje wyłącznie naprawienie tej szkody (w całości lub w części) i tylko w takim
zakresie, w jakim nie została zrekompensowana (por. np. wyrok SN z 18.4.2007 r., III KK 470/06,
;
postanowienie SN z 21.2.2013 r., IV KK 332/12,
).
W ramach podsumowania stwierdzić należało, że w świetle podniesionych powyżej okoliczności Sąd Rejonowy nie
miał podstaw do uwzględnienia wniosków prokuratora złożonych w trybie art. 335 § 2 KK wobec A.K. i M.L.

Komentarz
Na kanwie rozpoznawanej sprawy urzeczywistniło się twierdzenie, że wydanie zaskarżonego wyroku niewątpliwie
nastąpiło z rażącą i mającą wpływ na jego treść obrazą wskazanych w kasacji przepisów (art. 523 § 1 KPK). Jej
implikacją było obciążenie oskarżonych obowiązkiem naprawienia szkody na podstawie art. 46 § 1 KK na rzecz
podmiotu nieuprawnionego, niebędącego bezpośrednim pokrzywdzonym przypisanymi im przestępstwami. Mimo że
wyrok został wydany w trybie konsensualnym, to jednak kierunek kasacji wnoszonej na korzyść oskarżonych,
ustalenie, że wadliwość orzeczenia w istocie tkwi tylko w zakresie dotyczącym orzeczenia obowiązku naprawienia
szkody oraz brak potrzeby dokonywania dodatkowych ustaleń, uzasadniał wniosek o uchylenie części dyspozytywnej
wyroku Sądu Rejonowego w K., w zakresie zobowiązującymA.K.i M.L.do naprawienia szkody na podstawie art. 46 §
1 KK (zob. np. wyrok SN z 10.2.2017 r., IV KK 466/16,
) bez konieczności wydawania tzw. rozstrzygnięcia
następczego. Dlatego orzeczono jak w części dyspozytywnej, rozstrzygając ponadto o kosztach postępowania
kasacyjnego na podstawie art. 638 KPK. Nie ma najmniejszych wątpliwości, że mocna podstawa wniosku
kasacyjnego Prokuratora Generalnego skutkowała słusznym rozstrzygnięciem Sądu Najwyższego.

Wyrok Sądu Najwyższego z 10.2.2022 r., V KK 543/21

Wyrok Sądu Najwyższego uchylił część orzeczenia Sądu Rejonowego w K. dotyczącą obowiązku naprawienia szkody przez oskarżonych. Decyzja ta wynikała z rażącego naruszenia przepisów prawa, co skutkowało nieuzasadnionym obciążeniem oskarżonych obowiązkiem naprawienia szkody na rzecz podmiotu nieuprawnionego. Mocna podstawa wniosku kasacyjnego Prokuratora Generalnego zaowocowała słusznym rozstrzygnięciem Sądu Najwyższego.