Skutki udziału w składzie sądu powszechnego osoby powołanej na wniosek KRS po 2017 r.

Udział w składzie sądu powszechnego sędziego powołanego do urzędu według procedury ukształtowanej po 2017 r. nie zawsze oznacza automatyczną przyczynę odwoławczą. Sprawa ta jest analizowana pod kątem standardów niezawisłości i bezstronności sędziów. Uchwała SN ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju sytuacji prawnej.

Tematyka: udział w składzie sądu, sędzia sądu powszechnego, KRS, standardy niezawisłości, standardy bezstronności, uchwała SN, prawo polskie, art. 439 KPK, art. 45 Konstytucji RP, Karta Praw Podstawowych UE, Konwencja o ochronie praw człowieka, bezwzględne przyczyny odwoławcze, I KZP 13/21

Udział w składzie sądu powszechnego sędziego powołanego do pełnienia urzędu według procedury
ukształtowanej w 2017 r. nie powinien być automatycznie traktowany jako bezwzględna przyczyna
odwoławcza. Kwestia ta zostanie przypuszczalnie podjęta w uchwale SN w poszerzonym składzie.
Stan faktyczny
SO wyrokiem z 2.11.2020 r. oddalił wniosek o zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego
aresztowania. W składzie sądu zasiadała sędzia X, która 26.5.2020 r. została powołana przez Prezydenta RP na
urząd sędziego SO po uwzględnieniu wniosku Krajowej Rady Sądownictwa, ukształtowanej w trybie określonym
przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2018 r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18). Z kolei w składzie SA rozpoznającego apelację od tego wyroku
zasiadają panie sędzie Y i Z, które 18.12.2020 r. zostały powołane przez Prezydenta RP na urząd sędziego SA
również na wniosek tak ukształtowanej KRS.
SA uznał, że wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Przekazał je więc do
rozstrzygnięcia SN, pytając, czy udział w składzie sądu powszechnego osoby powołanej do pełnienia urzędu na
stanowisku sędziego przez Prezydenta RP na wniosek KRS, ukształtowanej w trybie określonym przepisami
ZmKrRadSądU18 powoduje a priori przypadek nienależytej obsady sądu (art. 439 § 1 pkt 2 KPK), czy też zachodzi
konieczność badania w konkretnych okolicznościach sprawy, czy doszło do naruszenia standardu niezawisłości
i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej
(Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202 s. 389; dalej: KPP) oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. poz. 284).
W opinii SA na powyższe pytanie należałoby udzielić drugiej odpowiedzi. Udział w powołaniu sędziego KRS
ukształtowanej po 2017 r. nie może jednoznacznie wskazywać, że w składzie sądu zasiada sędzia, który nie
wykazuje cech niezawisłości i bezstronności, a sąd z jego udziałem nie jest ustanowiony ustawą. Ocenę
bezstronności i niezawisłości sądu przeprowadza się na każdym etapie postępowania sądowego, zaś uprawnienia do
skorzystania z takiej kontroli przysługują stronom postępowania, a także samemu sędziemu oraz sądowi wyższej
instancji. Zdaniem SA w prawie polskim istnieje wiele instrumentów pozwalających na kontrolę, czy w konkretnej
sprawie i w szczególnych jej okolicznościach sąd spełnia kryteria niezawisłości i bezstronności. Tym niemniej
rozbieżne orzecznictwo skłania do wystąpienia o zasadniczą wykładnię ustawy.
Stan prawny
Jedną z bezwzględnych przyczyn odwoławczych jest to, że sąd był nienależycie obsadzony (art. 439 § 1 pkt 2 KPK).
Stanowisko SN
SN podzielił stanowisko SA. Zarówno co do meritum, jak i co do tego, że konieczne jest wydanie uchwały SN.
Wskazał, że stanowisko, iż udział w składzie orzekającym sądu powszechnego osoby powołanej do pełnienia urzędu
na stanowisku sędziego w tzw. nowej procedurze skutkuje automatycznie i w każdej sytuacji uchybieniem o randze
bezwzględnej przyczyny odwoławczej wcale nie wynika z wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka,
zapadłych na omawianym tle. Nie można wykluczyć, że mimo powstania zasadniczych wątpliwości co do tego, czy
dochowany zostaje standard niezawisłości i bezstronności danego sędziego, uczestniczącego w składzie sądu ze
względu na objęcie przez niego urzędu w postępowaniu konkursowym przeprowadzonym według nowej procedury,
to w konkretnych okolicznościach wątpliwości te nie zostaną potwierdzone, co będzie równoznaczne z koniecznością
przyjęcia, że skład sądu z jego udziałem spełnia minimalne wymagania dla zachowania niezawisłości i bezstronności.
Dotyczy to w szczególności sytuacji, w których dana osoba spełniałaby obowiązujące kryteria wskazania na urząd
sędziego także w poprawnie ukształtowanej procedurze postępowania przed KRS. Dotyczyć to może także osób,
które miały pozytywne opinie wynikające z rzetelnej oceny, w tym w szczególności z bezstronnych wizytacji. Inną
okolicznością świadczącą o dbałości sędziego o zachowanie zasad bezstronności i niezawisłości jest podjęcie starań
o wyjaśnienie dotyczących go wątpliwości przed przystąpieniem do rozpoznania sprawy, np. przez sygnalizację z art.
41 KPK.
Jednak pomimo przyjęcia powyższego poglądu wyjątkowa doniosłość omawianego zagadnienia prawnego, mającego
kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości, uzasadnia przekazanie jego
rozstrzygnięcia składowi powiększonemu.

Komentarz
Spieszymy więc z niniejszym opracowaniem, by powiadomić, że sprawa jest w toku. Wobec jej delikatności
i doniosłości nie będziemy występowali przed szereg, a więc z komentarzem zaczekamy na samą uchwałę.
Spodziewamy się jednak, że podzieli ona powyższy pogląd składu trzech sędziów SN.

Postanowienie SN z 9.3.2022 r., I KZP 13/21,

Niniejsza publikacja podsumowuje kwestię udziału sędziów w składzie sądu powszechnego, powołanych na stanowiska po 2017 r. na wniosek KRS. Analizuje się zagadnienie standardów niezawisłości i bezstronności oraz konieczność wyważonej oceny każdej sytuacji indywidualnie.