Podstawa wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia merytorycznego
Przepisy procedury karnej dotyczące wydawania orzeczeń merytorycznych przez sąd odwoławczy oraz różnice między orzeczeniem merytorycznym a kasatoryjnym. Analiza przypadku J.W., oskarżonej o przechowywanie wyrobów akcyzowych, uniewinnionej przez SR w L. ale kasowanej przez SO w P. Decyzja SN i konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy. Uzasadnienie SN dotyczące naruszenia prawa procesowego i potrzeby powtórzenia postępowania dowodowego.
Tematyka: orzeczenie merytoryczne, orzeczenie kasatoryjne, postępowanie karno-skarbowe, przepisy KPK, przestępstwo skarbowe, uniewinnienie, kasacja, sąd odwoławczy, potrzeba ponownego rozpatrzenia sprawy, SN, naruszenie prawa procesowego
Przepisy procedury karnej dotyczące wydawania orzeczeń merytorycznych przez sąd odwoławczy oraz różnice między orzeczeniem merytorycznym a kasatoryjnym. Analiza przypadku J.W., oskarżonej o przechowywanie wyrobów akcyzowych, uniewinnionej przez SR w L. ale kasowanej przez SO w P. Decyzja SN i konieczność ponownego rozpatrzenia sprawy. Uzasadnienie SN dotyczące naruszenia prawa procesowego i potrzeby powtórzenia postępowania dowodowego.
Przepisy procedury karnej (art. 437 § 1 i 2 KPK), stosowane w postępowaniu karno-skarbowym odpowiednio, przez odesłanie z art. 113 § 1 KKS ustanawiają regułę, że sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie merytoryczne (utrzymujące w mocy zaskarżone orzeczenie lub zmieniające zaskarżone orzeczenie), a nie orzeczenie kasatoryjne (uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania). Opis stanu faktycznego J.W. została oskarżona o to, że 21.11.2019 r., w L. przechowywała wyroby akcyzowe w postaci 18 420 sztuk papierosów różnych marek w 921 paczkach nieoznaczonych polskimi znakami akcyzy oraz tytoń do palenia w 429 workach plastikowych o łącznej wadze 45,83 kg, a także 20,08 kg tytoniu do palenia luzem w worku jutowym, również nieoznaczonego polskimi znakami akcyzy. Powyższe stanowiło przedmiot czynu zabronionego z art. 63 § 6 i 1 KKS, przez co naraziła na uszczuplenie podatek akcyzowy, przy czym jego kwota wynosiła 71 684,00 zł, tj. przestępstwo skarbowe z art. 65 § 1 i 3 KKS. Ponadto przechowywała ona wyroby akcyzowe w postaci 30 100 sztuk papierosów różnych marek w 1505 paczkach oznaczonych banderolami Republiki Białorusi, pochodzące z czynów zabronionych, na których ciążył podatek akcyzowy w kwocie 27 288,00 zł, podatek VAT w kwocie 6 745,00 zł oraz należność celna w kwocie 745,00 zł, które stanowiły przedmiot czynu zabronionego, określonego w art. 63 § 6 i § 1 KKS w zb. z art. 86 § 4 KKS, w zb. z art. 54 § 3 KKS, w zw. z art. 7 § 1 KKS, tj. o przestępstwo skarbowe z art. 65 § 1 i 3 KKS w zb. z art. 91 § 4 KKS, w zb. z art. 54 § 3 KKS w zw. z art. 7 § 1 KKS. SR w L. wyrokiem z 8.6.2021 r., II K 526/20, uniewinnił oskarżoną od zarzucanych jej czynów. Apelacje w sprawie, obie na niekorzyść oskarżonej, wywiedli: Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego w P. oraz Prokurator Rejonowy w L. SO w P., wyrokiem z 27.10.2021 r., XVII Ka 928/21, wydanym wskutek apelacji prokuratora, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w L. do ponownego rozpoznania. Ze skargą na wyrok kasatoryjny wystąpił obrońca oskarżonej. Skarżący zarzucił obrazę przepisów postępowania, tj. art. 437 § 2 KPK, i wniósł o uchylenie wyroku Sądu odwoławczego w całości i przekazanie sprawy SO w P. do ponownego rozpoznania. Po rozpoznaniu skargi na wyrok kasatoryjny SO w P., SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SO w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem SN skarga obrońcy oskarżonego okazała się uzasadniona, choć nie wszystkie argumenty podniesione na jej poparcie zasługiwały na uwzględnienie. SN wielokrotne zwracał uwagę, że obowiązujące aktualnie, tj. od 1.7.2015 r. przepisy procedury karnej (art. 437 § 1 i 2 KPK), stosowane w postępowaniu karno-skarbowym odpowiednio przez odesłanie z art. 113 § 1 KKS ustanawiają regułę, że sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie merytoryczne (utrzymujące w mocy zaskarżone orzeczenie lub zmieniające zaskarżone orzeczenie), a nie orzeczenie kasatoryjne (uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania). Możliwość wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia o charakterze kasatoryjnym stanowi wyjątek, uzasadniony bądź procesowymi ograniczeniami swobody orzekania sądu odwoławczego, bądź też zaistnieniem takich rażących uchybień w procedowaniu sądu I instancji, które wręcz dyskwalifikują postępowanie przed sądem a quo jako podstawy rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego (zob. uchwałę SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, ). Z powyższymi uregulowaniami koresponduje również przepis art. 452 § 2 KPK wprowadzający zasadę, że sąd odwoławczy sam przeprowadza dowody, nie uchyla zaś w celu ich przeprowadzenia zaskarżonego wyroku, przekazując sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (zob. D. Świecki, Postępowanie odwoławcze w sprawach karnych. Komentarz i orzecznictwo, Warszawa 2018, s. 348; wyroki Sądu Najwyższego: z 20.12.2018 r., IV KS 29/18, ; z 4.7.2019 r., V KS 18/19, ). Takie ukształtowanie pozycji i zadań sądu odwoławczego powiązane z przyznaniem mu szerokich uprawnień w sferze postępowania dowodowego uzasadnione było potrzebą ograniczenia liczby wyroków kasatoryjnych do tych sytuacji, w których przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti było niezbędne dla realizacji celów postępowania karnego (por. postanowienie SN z 26.1.2021 r., IV KS 1/21, ). W ocenie SO Sąd I instancji przedwcześnie uznał wiarygodność wyjaśnień oskarżonej jedynie na tej podstawie, że działalność gospodarcza, w ramach której prowadzony był sklep, formalnie była zarejestrowana na jej syna. Należy przy tym zauważyć, że oskarżona była już uprzednio karana za przestępstwo z art. 65 § 3 KKS, co może rzutować na ocenę przyjętej przez nią linii obrony. Sąd odwoławczy zalecił Sądowi I instancji, aby ten zapoznał się z aktami wskazanej sprawy i ustalił, czy oskarżona była karana za podobne czyny stanowiące wykroczenia z art. 65 § 4 KKS, ewentualnie zapoznał się z aktami takich spraw. Weryfikacja oświadczeń oskarżonej powinna również zostać poprzedzona przesłuchaniem M.W. i J.W. Dodatkowo Sąd odwoławczy zauważył, że fakt prowadzenia sklepu T. przez J.W. i wniosek, że to on organizuje towar do tego sklepu, sam w sobie nie wyłącza odpowiedzialności oskarżonej, ponieważ znamię przechowywania wyrobu akcyzowego, o którym mowa w art. 65 § 1 KKS, oznacza przetrzymanie na żądanie czy za zgodą innej osoby, z jednoczesnym obowiązkiem zwrotu. Reasumując powyższe rozważania, Sąd Okręgowy uznał, że postępowanie dowodowe w przedmiotowej sprawie zostało przeprowadzone w sposób niezwykle skrótowy, bez wykorzystania dostępnych dowodów w celu wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy, co osłabia zaufanie do przeprowadzonej oceny i poczynionych na jej podstawie ustaleń faktycznych, skutkujących uniewinnieniem oskarżonej od postawionych jej zarzutów. Wobec istotnych braków w postępowaniu dowodowym i niewyjaśnienia całokształtu okoliczności sprawy nie było w ocenie Sądu odwoławczego możliwe jednoznaczne wypowiedzenie się co do zasadności podniesionego w apelacji zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych. Dokonując takiej oceny trafności rozstrzygnięcia Sądu I instancji, Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, że w sprawie zaktualizowała się przesłanka wynikająca z art. 437 § 2 KPK, tj. konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości „w celu przeprowadzenia wskazanych dowodów i wyjaśnienia całokształtu okoliczności sprawy, które pozwolą na prawidłowe zweryfikowanie wyjaśnień oskarżonej i poczynienie prawidłowych ustaleń faktycznych w kontekście stawianych jej zarzutów”. Przywołanie motywów wyroku kasatoryjnego in extenso było konieczne o tyle, że Sąd odwoławczy z jednej strony zdawał się mieć ukształtowany w określonym kierunku pogląd na treść zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i ewentualną odpowiedzialność karno-skarbową oskarżonej. Z drugiej strony, niejako chcąc dowodowego potwierdzenia zajętego stanowiska, nakazał SR dokonanie nie tylko ponownej oceny zgromadzonych już dowodów, ale obszernego uzupełnienia materiału dowodowego. To zaś przeczy stanowisku, jakoby w sprawie zachodziła konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK. Wyjaśniając zakres przedmiotowy tej przesłanki uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, SN stwierdził, że zachodzi ona wówczas, gdy orzekający sąd I instancji naruszył przepisy prawa procesowego. W realiach sprawy skutkowało to nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie I instancji (zob. uchwałę SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19, ). Konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, względnie potrzeba dokonania ponownej, spełniającej wymogi art. 7 KPK, oceny dowodów już zgromadzonych, nie mieści się w ustawowych podstawach orzeczenia kasatoryjnego, w znaczeniu wynikającym z art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK, bez względu na rangę tych dowodów i ich znaczenie dla wyniku postępowania. Stwierdzenie, że w sprawie doszło do naruszenia ostatniego z wyżej wymienionych przepisów, okazało się wystarczające do uwzględnienia wniesionej w sprawie skargi. Rozpoznając sprawę ponownie SO dokona oceny kompletności podstawy dowodowo-faktycznej sprawy, rozważając przy tym ewentualną potrzebę poszerzenia materiału dowodowego w kierunku zaproponowanym w pisemnym uzasadnieniu uchylonego wyroku. Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy należy przypomnieć, że zadaniem SN jest wyłącznie skontrolowanie, czy zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK, albo czy sąd odwoławczy uchylił wyrok mimo braku formalnej przeszkody, określonej w art. 454 KPK do wydania wyroku zmieniającego, oraz czy jest konieczne przeprowadzenie w całości przewodu sądowego (art. 437 § 2 in fine KPK). Z uwagi na prawne rozwiązania konstrukcji skargi na orzeczenie sądu odwoławczego SN nie jest uprawniony do oceny prawidłowości kontroli odwoławczej, tak jak czyni to na potrzeby kasacji. Może jedynie ocenić, czy sąd II instancji wyczerpał dostępne mu środki by zweryfikować, czy orzeczenie uniewinniające lub umarzające jest zasadne. Przepis art. 539a § 3 KPK nie przyznaje natomiast SN kompetencji do dokonywania oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego (zob. np. postanowienia SN: z 12.1.2022 r., IV KS 64/21, ; z 11.6.2021 r., III KS 1/21, ). Wyrok SN z 15.3.2022 r., I KS 10/22
Sąd Okręgowy uznał braki w postępowaniu dowodowym, co doprowadziło do uniewinnienia oskarżonej. Sąd odwoławczy uznał konieczność ponownego przeprowadzenia przewodu sądowego w całości. SN podkreślił, że nie może oceniać prawidłowości kontroli odwoławczej, jedynie zweryfikować zasadność orzeczenia uniewinniającego. Wyrok SN z 15.3.2022 r., I KS 10/22.