Zniesienie obostrzeń przeciwepidemicznych a odpowiedzialność za wykroczenie ich wcześniejszego nieprzestrzegania

Niedopuszczalne jest ukaranie za nieprzestrzeganie antycovidowego obostrzenia, które w chwili orzekania już nie obowiązuje. Sprawa dotyczyła ukarania M.R. za brak zakrywania ust i nosa w przestrzeni publicznej, jednak w momencie wyroku obostrzenie to zostało zniesione. Sąd odwoławczy zwrócił się do SN z pytaniem o zastosowanie normy intertemporalnej w przypadku zmiany przepisów dotyczących obostrzeń epidemicznych.

Tematyka: obostrzenia przeciwepidemiczne, odpowiedzialność wykroczenie, norma intertemporalna, Sąd Najwyższy, zmiana przepisów, pandemia COVID-19

Niedopuszczalne jest ukaranie za nieprzestrzeganie antycovidowego obostrzenia, które w chwili orzekania
już nie obowiązuje.
Stan faktyczny
Straż Miejska złożyła do sądu rejonowego wniosek o ukaranie M.R. obwinionego o to, że w 20.1.2021 r., około
godziny 15:50, na placu, czyli w miejscu publicznym objętym nakazem przebywania obywateli z zakrytymi ustami
i nosem częścią odzieży, przyłbicą lub maseczką, przemieszczał się bez zakrytych ust i nosa w obecności osób tam
przechodzących, tj. o wykroczenie z art. 116 § 1a KW w zw. z § 27 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów
z 21.12.2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem
stanu epidemii (Dz.U.z 2020 r. poz. 2353).
Wyrokiem zaocznym obwiniony został uznany za winnego i wymierzono mu karę 150 zł grzywny. Obwiniony złożył
apelację.
Sąd odwoławczy dostrzegł, że w chwili orzekania w sprawie, czyli pociągania M.R. do odpowiedzialności, obowiązek
zakrywania ust i nosa w przestrzeniach otwartych już nie obowiązywał. Sąd powziął więc wątpliwość, czy ze względu
na zniesienie obostrzenia, którego nie przestrzegał, można go jeszcze za to ukarać. Skierował więc do Sądu
Najwyższego (dalej: SN) następujące pytanie prawne:
„Czy zawarty w art. 2 § 1 KW zwrot »jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia
wykroczenia, stosuje się ustawę nową« w odniesieniu do normy intertemporalnej wyrażonej w tym przepisie obejmuje
również sytuację, gdy w dacie orzekania nastąpiła zmiana przepisów rozporządzenia wydanego na podstawie
odrębnej ustawy, pozostającego w związku z art. 116 § 1a KW, w ten sposób, że określone zachowanie
(zaniechanie) podlegające w dacie czynu penalizacji w oparciu o wymieniony przepis Kodeksu wykroczeń, nie jest
penalizowane w dacie orzekania?”
Zdaniem sądu odwoławczego na to pytanie należałoby udzielić odpowiedzi przeczącej, gdyż przepisy ustanawiające
obowiązek zakrywania ust i nosa miały charakter epizodyczny, a utrata ich mocy nie wynikała z decyzji o puszczeniu
w niepamięć takich czynów, lecz z zaistniałej w określonym czasie sytuacji faktycznej związanej z przebiegiem
pandemii, uzasadniającym złagodzenie stosownych obostrzeń. Zastosowanie art. 2 § 1 KW w takim wypadku
prowadziłoby także do naruszenia konstytucyjnej zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP), albowiem o tym,
czy ktoś miałby zostać ukarany za naruszenie obostrzenia przeciwepidemicznego miałaby decydować szybkość
zrealizowania przez państwo odpowiedzialności represyjnej za wykroczenie.
Stan prawny
Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia wykroczenia, stosuje się ustawę nową
(art. 2 § 1 KW). Na gruncie tego przepisu przyjmuje się bezdyskusyjnie, że zmianą ustawy jest także zmiana
rozporządzenia, do którego ustawowy przepis karny odsyła.
Dodany w związku z epidemią COVID-19 art. 116 § 1a KW przewiduje odpowiedzialność za nieprzestrzeganie
zakazów, nakazów, ograniczeń lub obowiązków określonych w przepisach o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń
i chorób zakaźnych u ludzi.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy nie podzielił wątpliwości sądu odwoławczego. Zdaniem SN, niestosowanie ogólnych reguł
intertemporalnych, w tym art. 2 § 1 KW, do regulacji epizodycznych jest możliwe tylko wtedy, gdy regulacje ta
zawierają szczególne reguły intertemporalne, wyraźnie przewidujące możliwość pociągania do odpowiedzialności
także po uchyleniu przepisów epizodycznych. Tymczasem regulacje związane z epidemią COVID-19 takich
szczególnych reguł intertemporalnych nie zawierają (pomimo zgłaszanych w tym kierunku sugestii). Nie ma więc
żadnych formalnych podstaw do niestosowania art. 2 § 1 KW. A jeśli tak, to niedopuszczalne jest ukaranie za
nieprzestrzeganie antycovidowego obostrzenia, które w chwili orzekania już nie obowiązuje.
Podsumowując, wobec konsekwentnego stanowiska prezentowanego przez SN od ponad 50 lat, a także
dominującego poglądu w doktrynie prawa karnego oraz przy uwzględnieniu zmian normatywnych zachodzących
w obszarze prawa międzyczasowego na przestrzeni obowiązywania trzech kodyfikacji karnych, przyjąć należy, że
norma intertemporalna zawarta w art. 2 § 1 KW (podobnie, jak w art. 4 § 1 KK i art. 2 § 2 KKS) znajduje

zastosowanie do uregulowań epizodycznych zawartych w ustawie albo aktach wykonawczych, które uszczegóławiają
przepisy ustawowe albo stanowią ich wypełnienie (przepisy blankietowe), jeżeli w ustawie nie przewidziano
stosownych uregulowań przewidujących odmienne reguły rozstrzygające o kolizji ustaw w czasie.
SN podzielił natomiast wątpliwości aksjologiczne sądu odwoławczego. Regulacje antycovidowe mają na celu ochronę
życia i zdrowia, toteż w żadnym razie nie powinny stanowić lex imperfecta. Rzeczywiście nie ma racjonalnych
argumentów, by przyjąć, że osoby naruszające te normy powinny być zwolnione z odpowiedzialności wykroczeniowej
tylko dlatego, że poprawie ulegała sytuacja epidemiczna, a więc z powodu uzyskania stanu, którego osiągnięcie
swoją postawą oddalali. Racje te muszą być jednak ważone i uwzględniane na etapie tworzenia prawa, poprzez
wprowadzenie odpowiednich klauzul intertemporalnych dla przepisów epizodycznych, a nie decydować o zmianie
utrwalonego kierunku wykładni, która miałaby przy tym charakter antygwarancyjny.

Komentarz
W pełni zgadzamy się ze stanowiskiem zajętym przez SN. Zasada ścisłego rygoryzmu działań na niekorzyść
oskarżonego (tu: obwinionego) w żadnym wypadku nie pozwala pociągać do odpowiedzialności wyłącznie na
podstawie samej tylko wykładni celowościowej. Niezależnie od tego jak bardzo słuszne wydają się podnoszone na
tym gruncie argumenty aksjologiczne.
Nie jesteśmy tylko do końca pewni, czy zasadne było odmówienie wydania uchwały ze względu na jednolitość
dotychczasowego orzecznictwa, a tak – z formalnego punktu widzenia - postąpił SN. Pogląd przeciwny był bowiem
kilkakrotnie wyrażony i to już na gruncie covidowej epidemii (zob. wyrok SN z 8.4.2021 r., II KK 75/21,
; wyrok
SO w Legnicy z 30.9.2021 r., IV Ka 463/21,
oraz postanowienie SO w Legnicy z 26.8.2020 r., IV Kz 261/20,
).

Postanowienie SN z 9.3.2022 r., I KZP 12/21,

Sąd Najwyższy potwierdził, że zasada stosowania nowej ustawy w przypadku zmiany przepisów dotyczy także rozporządzeń. Zdaniem SN nie ma podstaw do ukarania za nieprzestrzeganie obostrzeń, które nie obowiązują w chwili orzekania. Decyzje sądu oparte są na długotrwałym stanowisku oraz braku specjalnych reguł intertemporalnych w regulacjach antycovidowych.