Istotne rozbieżności interpretacyjne podstawą dokonania „zasadniczej wykładni ustawy”

Tematyka: Fundusz Sprawiedliwości, Sąd Najwyższy, zasadnicza wykładnia ustawy, interpretacja prawa, semantyczne wątpliwości

Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej może posługiwać się skrótem nazwy
w brzmieniu: „Fundusz Sprawiedliwości”, co w istocie powinno rozstrzygać semantyczne wątpliwości tego
Sądu w odniesieniu do tego, że jest to ten sam Fundusz, o którym mowa w art. 43a, art. 47, art. 57a KK (clara
non sunt interpretanda).
Opis stanu faktycznego
Zagadnienie prawne przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu wyłoniło się na tle następującej sytuacji
procesowej:
Wyrokiem Sądu Rejonowego w S. z 22.3.2021 r., V K 378/20, M.R. został uznany za winnego popełnienia
przestępstwa zakwalifikowanego z art. 177 § 1 KK w zw. z art. 178 § 1 KK, w zb. z art. 178a § 4 KK, w zw. z art. 11 §
4 KK, za które wymierzono mu karę roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 42 § 3 KK orzeczono
ponadto wobec oskarżonego dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym,
zaś na mocy art. 43a § 1 KK zasądzono świadczenie pieniężne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz
Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości 5000 złotych. Orzeczono również o zadośćuczynieniu na rzecz
pokrzywdzonego.
Wyrok ten został zaskarżony przez prokuratora na niekorzyść oskarżonego, który we wniesionej apelacji podniósł
zarzut obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 43a § 2 KK, polegającego na orzeczeniu świadczenia
pieniężnego rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w kwocie 5000 zł, podczas
gdy przypisując oskarżonemu popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 KK obligatoryjne było orzeczenie tego środka
w wysokości 10.000 złotych.
Wobec powyższego Sąd odwoławczy – Sąd Okręgowy w S. powziął wątpliwości, które przedstawił w trybie art. 441 §
1 KPK do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o odmowę podjęcia uchwały, albowiem nie zostały spełnione przesłanki,
o których mowa w art. 441 § 1 KPK. Wyraził stanowisko o braku wątpliwości interpretacyjnych na gruncie
zagadnienia sygnalizowanego przez Sąd Okręgowy, co w jego przekonaniu – biorąc pod uwagę charakter tego
zagadnienia oraz realia procesowe sprawy – nie stwarza podstaw do wyjścia poza granice środka odwoławczego,
stanowiąc tym samym przeszkodę do wystąpienia z pytaniem prawnym.
Sąd Najwyższy – po rozpoznaniu wymagającego zasadniczej wykładni ustawy zagadnienia prawnego „Czy Fundusz
Sprawiedliwości, działający na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13.9.2017 r. w sprawie
Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – Funduszu Sprawiedliwości (Dz.U. z 2017 r.
poz. 1760), wydanego na podstawie art. 43 § 19 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy, w jej brzmieniu
ustalonym ustawą z 12.7.2017 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. 2017 r. poz. 1452), a obowiązującym od 12.8.2017 r., jest tożsamy z Funduszem Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, o którym mowa w art. 43a, art. 47, art. 57a KK?” – postanowił
odmówić podjęcia uchwały.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego, z uwagi na wystąpienie o rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego w trybie art. 441 § 1
KPK, należało zbadać, czy zostały spełnione określone tym przepisem niezbędne przesłanki dokonania zasadniczej
wykładni ustawy w drodze podjęcia uchwały. Przesłanki te (oraz konieczność ich łącznego spełnienia) stanowiły już
uprzednio przedmiot szerokich rozważań w doktrynie (zob. zwłaszcza: R.A. Stefański, Instytucja pytań prawnych do
Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 267-274, s. 289-299 oraz powołana literatura), a także
przedmiot licznych, wielokrotnie publikowanych orzeczeń Sądu Najwyższego (por. np. postanowienie SN z 27.2.2013
r., I KZP 1/13,
; postanowienie SN z 25.2.2016 r., I KZP 19/15,
; postanowienie SN z 19.1.2017 r.,
I KZP 12/16,
; postanowienie SN z 25.1.2018 r., I KZP 10/17,
czy postanowienie SN z 25.10.2018 r.,
I KZP 9/18,
).
Należało jedynie przypomnieć, że – in genere – utrwalone jest stanowisko, zgodnie z którym skuteczne wystąpienie
przez Sąd drugiej instancji z pytaniem prawnym wymaga kumulatywnego spełnienia następujących warunków: 1)
w postępowaniu odwoławczym wyłoniło się „zagadnienie prawne”, czyli istotny problem, a więc taki, który dotyczy
przepisu rozbieżnie interpretowanego w praktyce sądowej lub przepisu o wadliwej redakcji albo niejasno

sformułowanego, dającego możliwość różnych przeciwstawnych interpretacji; 2) zagadnienie to wymaga „zasadniczej
wykładni ustawy”, czyli przeciwdziałania rozbieżnościom interpretacyjnym, już zaistniałym w orzecznictwie, bądź
mogącym z uwagi np. na istotne różnice stanowisk doktryny w nim zaistnieć; które to rozbieżności są niekorzystne
dla prawidłowego funkcjonowania prawa w praktyce; 3) zagadnienie pojawiło się „przy rozpoznawaniu środka
odwoławczego”, a więc jest powiązane z konkretną sprawą, i to w taki sposób, że od rozstrzygnięcia zagadnienia
prawnego zależy rozstrzygnięcie danej sprawy (postanowienie Sądu Najwyższego z 19.1.2017 r., I KZP 12/16,
).
Odnosząc się do pierwszego wymogu, należało zauważyć, że chodzi tu o „istotny problem interpretacyjny, który
dotyczy przepisu rozbieżnie interpretowanego albo przepisu o wadliwej redakcji, niejasno sformułowanego, dającego
możliwości różnych, przeciwstawnych interpretacji. Przez to pojęcie należy także rozumieć zagadnienia walidacyjne
oraz rozstrzygnięcia kolizyjne dotyczące norm prawnych wyprowadzanych z danej jednostki redakcyjnej tekstu
prawnego” (zob. D. Świecki, w: Kodeks postępowania karnego. Tom II. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki).
W orzecznictwie akcentuje się również, że przedmiotem instytucji określonej w art. 441 KPK może być nawet cała
ustawa, jej część, zespół przepisów, a także relacje unormowań, znajdujących się w różnych aktach prawnych (zob.
S. Zabłocki, w: Kodeks postępowania karnego. Tom IV. Komentarz do art. 425–467, red. R.A. Stefański, S. Zabłocki,
Warszawa 2022, teza 6 do art. 441 KPK; uchwała 7 sędziów SN z 22.1.2003 r., I KZP 36/02,
oraz uchwała
SN z 26.4.2007 r., I KZP 4/07,

Nie ma też podstaw, by stwierdzić, że w związku z sygnalizowanym zagadnieniem niezbędne stało się dokonanie
zasadniczej wykładni ustawy. Sąd Okręgowy w Szczecinie miał bowiem na względzie treść art. 43 § 1a KKW,
z którego bezsprzecznie wynika, że: Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej może
posługiwać się skrótem nazwy w brzmieniu: „Fundusz Sprawiedliwości", co w istocie powinno rozstrzygać
semantyczne wątpliwości tego Sądu w odniesieniu do tego, że jest to ten sam Fundusz, o którym mowa w art. 43a,
art. 47, art. 57a KK (clara non sunt interpretanda). W literaturze akcentuje się, że: „nie wymaga zasadniczej wykładni
ustawy kwestia przepisu, który jest jasno sformułowany i nie stwarza podstaw do różnych interpretacji, lub przepisu,
który nie powoduje szczególnych trudności przy jego wykładni albo co do którego wątpliwości interpretacyjne zostały
rozstrzygnięte, choćby tylko w doktrynie, ale w sposób jednoznaczny” (D. Świecki, op. cit., teza 4 do art. 441 KPK).
Sąd Okręgowy nie wskazał na występowanie jakichkolwiek trudności interpretacyjnych w zakresie powołanych
w pytaniu przepisów, co rzecz jasna nie stwarzało też pola do dokonania próby samodzielnego wyjaśnienia tego
rodzaju wątpliwości, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 8 KPK Sąd pytający był natomiast do tego zobligowany
z uwagi na wyjątkowość instytucji, określonej w art. 441 KPK, względem zasady samodzielności jurysdykcyjnej (zob.
postanowienie Sądu Najwyższego z 17.10.1996 r., I KZP 24/96). Jak wskazuje się w orzecznictwie, u podstaw
decyzji o wystąpieniu w pytaniem prawnym „muszą leżeć wątpliwości, których sąd ten samodzielnie nie potrafi
wyjaśnić” (postanowienie Sądu Najwyższego z 30.6.2008 r., I KZP 14/08,
). Tymczasem można odnieść
wrażenie, że Sąd pytający szukał jedynie potwierdzenia własnego stanowiska – jak się jednak zdaje – zbyt daleko
idącego i nieznajdującego wyraźnych podstaw normatywnych.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy godzi się podzielić stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej, że w analizowanej
sprawie nie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy. Co więcej, w słusznej ocenie
Sądu Najwyższego de facto żadna z wymaganych przesłanek nie została w całości spełniona. Lektura uzasadnienia
postanowienia Sądu pytającego wskazuje tymczasem, że wątpliwości nie dotyczą kwestii samego brzmienia
powołanych w pytaniu przepisów KK i KKW, czy ich relacji w kontekście określenia pojęcia Funduszu, które
stanowiłyby istotny problem interpretacyjny, lecz praktycznych aspektów jego funkcjonowania, a zwłaszcza celów, na
które można przeznaczyć środki Funduszu (art. 43 § 8 KKW) i złagodzenia konsekwencji wykorzystania dotacji
niezgodnie z przeznaczeniem lub nienależnie pobranej (art. 43 § 15 KKW). Nie jest to płaszczyzna związana
z prawidłowym odczytaniem przepisu prawnego, czy tym bardziej zrekonstruowaniem właściwej normy prawnej na
podstawie analizowanych unormowań. Z tego względu można wyrazić zapatrywanie, że pytanie Sądu dotyczy nie
zagadnienia prawnego, lecz sytuacji natury faktycznej, związanej z funkcjonowaniem Funduszu, do której oceny Sąd
nie jest jednak uprawniony, a już zwłaszcza na gruncie sprawy, w której ze swoim pytaniem się zwrócił. Okoliczności
te, a ściślej rzecz ujmując kwestia ocen spektrum wydatkowania środków finansowych Funduszu, nie mieszczą się
w kognicji Sądu Najwyższego. Pozostają wszakże w ramach badania dyscypliny finansowej podmiotu publicznego,
do czego uprawnione są inne organy państwowe.

Postanowienie SN z 9.3.2022 r., I KZP 16/21,

Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w sprawie, uzasadniając to brakiem konieczności dokonania zasadniczej wykładni ustawy. Decyzja ta oparta była na analizie treści przepisów oraz braku istotnych trudności interpretacyjnych. Zdaniem SN, zagadnienie prawnego nie wymagało specjalnej interpretacji, a wątpliwości nie dotyczyły samego brzmienia przepisów, lecz praktycznych aspektów funkcjonowania Funduszu.