Podstawa wniesienia skargi od wyroku sądu odwoławczego
W myśl art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona z powodu naruszenia art. 437 KPK lub uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Artykuł prezentuje opis stanu faktycznego oraz argumentację obrońców oskarżonego dotyczącą naruszenia przepisów KPK przez sąd odwoławczy.
Tematyka: skarga, wyrok sądu odwoławczego, naruszenie KPK, skarga kasacyjna, sąd apelacyjny, postępowanie odwoławcze
W myśl art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona z powodu naruszenia art. 437 KPK lub uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Artykuł prezentuje opis stanu faktycznego oraz argumentację obrońców oskarżonego dotyczącą naruszenia przepisów KPK przez sąd odwoławczy.
W myśl dyspozycji art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Opis stanu faktycznego Wyrokiem SO w G. z 19.3.2021 r., II K 104/19, D.M. został uniewinniony od zarzutów popełnienia czynów wyczerpujących znamiona: art. 270 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; dalej: KK) i art. 13 § 1 KK w zw. z art. 286 § 1 KK, w zw. z art. 294 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK. Po rozpoznaniu apelacji wniesionych przez prokuratora oraz pełnomocnika oskarżycielski posiłkowej, SA w S. wyrokiem z 2.12.2021 r., II AKa 161/21, uchylił zaskarżony wyrok Sądu I instancji i sprawę M.M. przekazał do ponownego rozpoznania SO w G. Na podstawie art. 539a § 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 534; dalej: KPK) skargi od wyroku Sądu odwoławczego w imieniu oskarżonego wnieśli jego obrońcy. Adwokat M.C. zarzucił temu orzeczeniu naruszenie art. 437 § 2 KPK, polegające na uchyleniu wyroku SO w G. przez SA w S. i przekazaniu sprawy D.M. do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji; rozpoznaniu spawy w warunkach wykraczających poza zakres zarzutów podniesionych przez autorów obu wywiedzionych w sprawie apelacji, mimo zgromadzenia przez SO w G. kompletnego materiału dowodowego, co również znalazło potwierdzenie w uzasadnieniu wyroku SA w S. Na podstawie art. 539e § 2 KPK obrońca wniósł o uchylenie wyroku SA w S. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi odwoławczemu. Adwokat R.A. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi obrazę przepisu art. 437 § 2 KPK w zw. z art. 433 § 1 KPK i art. 434 § 1 pkt. 2 KPK przez uchylenie wyroku SO w G. z 19.3.2021 r., wydanego w sprawie II K 104/19, oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Stanowiło to orzekanie na niekorzyść oskarżonego, uprzednio uniewinnionego przez Sąd I instancji od popełnienia zarzucanych mu czynów, wskutek rozpoznania sprawy przez Sąd II instancji na niekorzyść oskarżonego w warunkach wykraczających poza zakres zarzutów podnoszonych w środkach odwoławczych, wniesionych przez oskarżyciela publicznego oraz pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej, oraz mimo zgromadzenia przez Sąd I instancji materiału dowodowego w pełni wystarczającego do wydania rozstrzygnięcia o charakterze merytorycznym. Podnosząc powyższy zarzut, obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazanie sprawy SA w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. W pisemnych odpowiedziach na skargi zarówno Prokurator Rejonowy w M. oraz pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej wnieśli o ich oddalenie. Po rozpoznaniu skarg obrońców oskarżonego SN uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał SA w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN W myśl dyspozycji art. 539a § 3 KPK skarga od wyroku sądu odwoławczego, uchylającego wyrok sądu I instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 KPK lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Zawarty w tym przepisie zwrot „wyłącznie” oznacza, że określony w nim katalog podstaw wniesienia skargi ma charakter zamknięty i ogranicza się do dwóch uchybień: zaistnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych oraz naruszenia art. 437 § 2 zd. 2 KPK. Obaj obrońcy nie podnieśli wprawdzie żadnej z bezwzględnych przyczyn odwoławczych, lecz trafnie wywiedli, że orzeczenie Sądu odwoławczego zapadło z rażącą obrazą art. 437 § 2 zd. 2 KPK. Zgodnie z tym przepisem uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 KPK, art. 454 KPK, lub jeśli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Zachodzi ono wówczas, gdy każdy z dowodów istotnych dla rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej oskarżonego wymaga ponowienia, gdyż mimo potencjalnej możliwości uzyskania z tego dowodu określonych, doniosłych procesowo treści, nie zostały one uzyskane, względnie wtedy, gdy sąd meriti naruszył przepisy prawa procesowego o podstawowym wręcz charakterze i w takim stopniu, że w następstwie tych uchybień nie można mówić o realizacji prawa do sądu. Nie ma wątpliwości również co do tego, że sąd odwoławczy w treści uzasadnienia wyroku uchylającego powinien wskazać nie tylko konkretną przesłankę, która legła u postaw wydanego orzeczenia kasatoryjnego, ale także uzasadnić, na jakiej podstawie doszedł do takiego wniosku, a więc wywiódł istnienie przesłanki. W praktyce, przy uwzględnieniu rozważanej przyczyny uchylenia wyroku na podstawie art. 437 § 2 KPK oznacza to konieczność wykazania braków treściowych wszystkich doniosłych procesowo dowodów, w przypadku których istnieje potrzeba uzupełnienia, lub też wskazania uchybień procesowych, dyskwalifikujących dotychczasowe postępowanie w całości. Jak wynika natomiast z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, podstawą uchylenia wyroku Sądu I instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania było wprawdzie stwierdzenie potrzeby przeprowadzenia przewodu na nowo w całości przed Sądem I instancji, jednak potrzeba ta miała wynikać z dokonanej przez ten Sąd wybiórczej, pobieżnej i nieprzekonywającej oceny materiału dowodowego z naruszeniem art. 7 KPK. SA wskazał wprawdzie szczegółowo, w czym dostrzegł naruszenie art. 7 KPK, wytykając Sądowi I instancji związane z tym błędy i niedopatrzenia, jednak wywody te nie tyle obejmują konkretne zarzuty co do przeprowadzonego w I instancji postępowania dowodowego, ile oceny konkretnych dowodów, w tym wyjaśnień oskarżonego, pokrzywdzonej oraz wielu innych wskazanych szczegółowo w uzasadnieniu świadków, którzy dysponowali wiedzą na temat inkryminowanych zdarzeń. Zauważyć tymczasem należy, że odmienna ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego samoistnie nie jest podstawą do uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, gdyż nie skutkuje koniecznością ponowienia przewodu sądowego w całości. Sąd Apelacyjny stwierdził ponadto stanowczo, że w sprawie został skoncentrowany kompletny materiał dowodowy, choć nie został oceniony zgodnie ze standardem wynikającym z art. 7 KPK. Uwagi Sądu, które skupione zostały w głównej mierze na ocenie poszczególnych źródeł, odmiennej niż uczynił to Sąd I instancji, zawierały jednocześnie niewielkie wskazania co do potrzeby uzupełnienia postępowania, w tym np. o ustalenie, czy oskarżony wypłacił kwotę z banku oraz skąd byłby w stanie zdobyć jeszcze 100 tys. zł, czy też o dopełniające przesłuchanie B.G. na okoliczność naniesienia oznaczeń na koperty adresowane do SO w S. W tej sytuacji nie można zasadnie twierdzić o istnieniu realnej przesłanki konieczności ponownego rozpoznania sprawy, ale o niewykorzystaniu przez Sąd II instancji inicjatywy dowodowej, nadanej mu przez treść art. 452 § 2 KPK. Uwagę zwraca fakt, że SA, wskazując na naruszenie art. 7 KPK i jego powód, nie wyraził kategorycznego stanowiska, że prawidłowa ocena dowodów w sprawie powinna prowadzić do wydania wyroku skazującego, co z kolei upoważniałoby do stwierdzenia powodu uchylenia wyroku SO w G., określonego w art. 437 § 2 KPK w zw. z art. 454 KPK. W sytuacji, kiedy zostaje zaskarżony wyrok sądu I instancji, uniewinniający oskarżonego od stawianych mu zarzutów, obowiązkiem sądu odwoławczego jest samodzielne dokonanie oceny przeprowadzonych dowodów, w razie potrzeby uzupełnienie materiału dowodowego, a następnie poddanie analizie całości materiału celem oceny, czy zaskarżony wyrok jest prawidłowy, czy też w sprawie istnieją podstawy do wydania wyroku skazującego. Dopiero stwierdzenie tej ostatniej okoliczności może być podstawą uchylenia wyroku uniewinniającego z powodu obowiązywania reguły ne peius z art. 454 KPK. Stwierdzenie naruszeń w zakresie oceny dowodów, o ile prawidłowa ich ocena nadal nie jest wystarczająca do dokonania ustaleń uzasadniających skazanie nie jest powodem uzasadniającym uchylenie wyroku uniewinniającego. Do stwierdzenia tego rodzaju naruszeń, przynajmniej w aktualnym stanie sprawy, sprowadzają się wywody zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i z tego powodu należało go uchylić. Komentarz Na kanwie rozpoznawanej sprawy w kontekście uwag zawartych w skargach wniesionych do sądu jawi się jako bezsporne twierdzenie, że przedmiotem postępowania skargowego nie może być merytoryczna ocena prawidłowości dokonanej kontroli instancyjnej, zarówno w aspekcie uchybień zarzucanych w apelacji, jak i stwierdzonych przez sam sąd odwoławczy. Określone w przepisie art. 539a § 1 KPK podstawy skargi na wyrok kasatoryjny nie uprawniają bowiem SN do badania naruszenia przez sąd II instancji przepisów wyznaczających granice rozpoznania środka odwoławczego oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania (zob. uchwałę SN z 22.5.2019 r., I KZP 1/19, ). Wyrok SN z 13.4.2022 r., III KS 14/22
W sytuacji, gdy zostaje zaskarżony wyrok sądu I instancji uniewinniający oskarżonego, obowiązkiem sądu odwoławczego jest samodzielna ocena przeprowadzonych dowodów, a nie zasadność merytoryczna wyroku. Artykuł podkreśla ograniczenia możliwości skargowego badania wyroku kasatoryjnego i konieczność spełnienia określonych warunków skargi.