Podstawa wniesienia kasacji
Publikacja omawia procedurę wniesienia kasacji od postanowienia o zarządzeniu wykonania zastępczej formy orzeczonej kary grzywny. Analizuje ona konkretny przypadek, gdzie Sąd Najwyższy uchylił postanowienie o zamianie grzywny na pracę społecznie użyteczną, argumentując rażące naruszenie prawa materialnego. Autorzy wskazują na istotne różnice między zastępczymi formami wykonania grzywny w przypadku przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, podkreślając konieczność zachowania spójności i zgodności z przepisami KKS oraz KKW.
Tematyka: kasacja, postanowienie, kary grzywny, przestępstwa skarbowe, wykroczenia skarbowe, Sąd Najwyższy, art. 185 § 1 KKS, art. 45 § 1 KKW, interpretacja przepisów
Publikacja omawia procedurę wniesienia kasacji od postanowienia o zarządzeniu wykonania zastępczej formy orzeczonej kary grzywny. Analizuje ona konkretny przypadek, gdzie Sąd Najwyższy uchylił postanowienie o zamianie grzywny na pracę społecznie użyteczną, argumentując rażące naruszenie prawa materialnego. Autorzy wskazują na istotne różnice między zastępczymi formami wykonania grzywny w przypadku przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, podkreślając konieczność zachowania spójności i zgodności z przepisami KKS oraz KKW.
Od postanowienia o zarządzeniu wykonania zastępczej formy orzeczonej kary grzywny może być wniesiona kasacja w trybie art. 521 § 1 KPK. Stan faktyczny Wyrokiem SR w P. z 18.4.2017 r., II K 452/14, M.W. został uznany za winnego popełnienia czynu z art. 107 § 1 ustawy z 10.9.1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 859; dalej: KKS) w zw. z art. 9 § 1 KKS. Za powyższe przestępstwo skarbowe Sąd skazał go na karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, określając wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 150 zł, orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa zatrzymanych automatów i zwolnił od ponoszenia kosztów sądowych, w tym opłaty, obciążając nimi Skarb Państwa. Wydanym na posiedzeniu 19.3.2019 r. postanowieniem II Ko 507/19, SR w P. – na podstawie art. 45 § 1 i 2 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 53; dalej: KKW) – zamienił karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki dziennej na kwotę 150 zł, orzeczoną wobec skazanego M.W. prawomocnym wyrokiem SR w P. z 18.4.2017 r., II K 452/14, na pracę społecznie użyteczną wykonywaną w miejscu wskazanym przez Sąd w wymiarze 10 miesięcy po 30 godzin miesięcznie. Po rozpoznaniu wniesionego przez obrońcę zażalenia na to postanowienie, SO w P. postanowieniem z 4.7.2019 r., II Kzw 106/19, zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że przy zastosowaniu art. 185 § 1 KKS zamienił karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych orzekając wobec M.W. pracę społecznie użyteczną w wymiarze 3 miesięcy po 10 godzin tygodniowo. Od postanowienia w ustawowym terminie kasację wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając je w całości na niekorzyść skazanego i zarzucając rażące oraz mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 185 § 1 KKS. Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w P. Uzasadnienie SN Zdaniem SN kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym, gdyż zaskarżone postanowienie zapadło z rażącym naruszeniem art. 185 § 1 KKS. Co do kwestii merytorycznej, jaka została podniesiona w kasacji przyznać należy skarżącemu rację, że SO w P., rozstrzygając o zamianie orzeczonej za przestępstwo skarbowe grzywny na podstawie art. 185 § 1 KKS naruszył ten przepis. Należy przy tym dostrzec, że zmianie postanowienia SR w P. z 19.3.2019 r., jakiej dokonało zaskarżone postanowienie, nie towarzyszyła żadna szczególna argumentacja, co zdaje się wskazywać, iż SO w P. przyjął, jako przesłankę pewną, że sam fakt skazania za przestępstwo skarbowe na karę grzywny powoduje, iż podstawą prawną zamiany grzywny na pracę społecznie użyteczną jest art. 185 § 1 KKS, nie zaś art. 45 § 1 KKW, jak uznał to Sąd I instancji. Stanowisko SO jest jednak błędne. Przede wszystkim należy wskazać, że z mocy art. 179 § 1 KKS do wykonywania orzeczeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe stosuje się odpowiednio przepisy KKS, jeżeli przepisy tego Kodeksu nie stanowią inaczej. Zasada ta oznacza, że do wykonania orzeczenia w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe na podstawie KKS konieczne jest istnienie przepisu, który jako regulacja szczególna wyraźnie wykluczy zastosowanie zasad określonych w KKW. Pierwszeństwo zastosowania tej ostatniej ustawy wynika także z jej art. 1 § 1, który stanowi, że wykonywanie orzeczeń, m.in. w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, odbywa się na jej podstawie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Rozwiązania zawierające odmienności w zakresie wykonania kar grzywny znajdują się w art. 182–187 KKS, z tym że część tych odmienności dotyczy przestępstw skarbowych, część natomiast wykroczeń skarbowych. Skarżący słusznie zauważył, że z uzasadnienia projektu ustawy z 16.9.2011 r. wynika, że zmiana art. 184 § 3 KKS oraz zmiana art. 185 i 186 KKS jest następstwem uchylenia art. 49–50 KKS oraz zmian zaproponowanych w art. 45– 48 i art. 51–52 KKW, które to przepisy zgodnie z normą ogólną art. 178 § 1 KKS z założenia będą miały zastosowanie do wykonywania kary grzywny orzeczonej za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, co oznacza, że w nowelizacji przepisów dotyczących wykonania grzywien chodziło o zmiany, a zarazem ujednolicenie przesłanek wykonania grzywien orzeczonych za przestępstwa powszechne, wykroczenia powszechne oraz przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Ustawodawca nie zamierzał dokonywać zmian w zakresie zasad wykonania grzywien orzeczonych za określone czyny zabronione, w szczególności do takiego ukształtowania zasad wykonania grzywien orzeczonych za przestępstwa skarbowe, by były identyczne z zasadami wykonania grzywien orzeczonych za wykroczenia skarbowe, a w konsekwencji by miały prowadzić do zasadniczego złagodzenia finalnej represji związanej z grzywną orzeczoną za przestępstwa skarbowe. Nie ma zatem podstaw, by twierdzić, że zmiana brzmienia art. 185 § 1 KKS stanowiła wynik zmiany polityki karnej państwa. Stanowisko wyrażone w kasacji, przeciwne wyrażonemu w zaskarżonym postanowieniu, potwierdzają również wyniki wykładni funkcjonalnej. Trzeba podkreślić, że wszystkie regulacje zawierające rozwiązania o zastępczych formach wykonania grzywien przyjmują za podstawę założenie o swego rodzaju zbliżonej, porównywalnej dolegliwości formy głównej i formy zastępczej. Choć oczywiście kwestia ta na poziomie indywidualnego, czy nawet społecznego postrzegania wydaje się trudna do jednolitego rozwiązania, ustawodawca musiał przyjąć pewne założenia, skoro uznał za celowe uregulowanie w ogóle zastępczych form wykonania grzywny. W tym zakresie należy odnotować, że art. 45 § 1 KKW przewiduje, że przy zamianie grzywny orzeczonej za przestępstwo na pracę społecznie użyteczną przyjmuje się, że 10 stawek dziennych równoważy co do zasady miesiąc pracy społecznie użytecznej, przy czym z maksymalnego wymiaru liczby stawek dziennych grzywny podlegających zamianie wynika, że okres pracy społecznie użytecznej nie może przekroczyć 12 miesięcy. Z kolei na gruncie prawa wykroczeń czas trwania pracy społecznie użytecznej nie został określony jako wynik precyzyjnego zamiennika, przy czym ustawodawca pozostawił ustalenie czasu trwania tej pracy sądowi. W ustawie z 20.5.1971 r. (Dz.U. z 2021 r. poz. 2008; dalej: KW) wskazano jedynie, że taka praca może trwać najkrócej tydzień, najdłużej 2 miesiące (art. 25 § 1 KW). Rozwiązanie to zbliżone jest do rozwiązania przyjętego w art. 185 § 1 KKS, a więc dotyczącego wykroczeń skarbowych, w którym wskazano, że praca społecznie użyteczna trwa najkrócej 7 dni, najdłużej – 3 miesiące. Także w tym przepisie nie został przewidziany ścisły zamiennik, którego ustalenie na gruncie każdej jednostkowej sprawy pozostawiono sądowi orzekającemu w przedmiocie zamiany. Można śmiało stwierdzić, że ustawodawca posłużył się tą samą metodą dla ukształtowania ram pracy społecznie użytecznej w sytuacji grzywien orzeczonych w zbliżonych do siebie wymiarach, które można określić jako relatywnie niskie. Przyjęcie, że art. 185 § 1 KKS dotyczy grzywien orzeczonych za przestępstwa skarbowe prowadziłoby w tym kontekście do wniosków funkcjonalnie nieakceptowalnych. Przede wszystkim do wymiaru pracy społecznie użytecznej określonej na podstawie tego przepisu nie znajdowałoby zastosowania ograniczenie z art. 45 § 1 KKW dotyczące liczby stawek dziennych orzeczonej grzywny, limitujące zastosowanie przewidzianej w tym przepisie formy zastępczej. Oznacza to, że nawet najwyższy wymiar kary grzywny orzeczonej za przestępstwo skarbowe musiałby być związany z wymiarem pracy społecznie użytecznej na poziomie najwyżej 3 miesięcy. Byłoby to rozwiązanie irracjonalne, wskazujące na swoiste zrównanie na poziomie wykonania kary sprawców skazanych na najsurowsze grzywny za przestępstwa skarbowe ze sprawcami wykroczeń skarbowych. Mając na uwadze powyższe, należało uznać, że art. 185 § 1 KKS ma zastosowanie jedynie do grzywien orzeczonych za wykroczenie skarbowe, zaś zamiana grzywny orzeczonej za przestępstwo skarbowe następuje na podstawie art. 45 § 1 KKW w zw. z art. 178 § 1 KKS. Takie stanowisko wyrażone zostało w piśmiennictwie (zob. V. Konarska-Wrzosek, w: I. Zgoliński, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2021, teza 1 do art. 185; T. Razowski, w: P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2017, teza 2 do art. 185; A. Wielgolewska, w: A. Piaseczny, A. Wielgolewska, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2021, teza 1 do art. 185; G. Skowronek, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2020, teza 2 do art. 185), zaś odmienne, zaprezentowane przez L. Wilka i J. Zagrodnika (L. Wilk, J. Zagrodnik, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2021, teza 1 do art. 185), nie zasługuje na akceptację. Komentarz Kryterium decydującym o tym, czy określone prawomocne orzeczenie kończy postępowanie jest nie to, czy orzeczenie dotyczy głównego nurtu procesu czy kwestii incydentalnej ani to, czy zapadło w określonej fazie postępowania karnego, ale kwestia, czy co do przedmiotu tego orzeczenia rozstrzyga ono w sposób ostateczny i definitywny, zaś dalsze procedowanie w jego przedmiocie jest wykluczone. Wymóg ten spełnia wydane w postępowaniu wykonawczym prawomocne postanowienie o zamianie grzywny na pracę społecznie użyteczną na podstawie art. 185 § 1 KKS (ale także na podstawie art. 45 § 1 KKW, art. 25 § 1 KW), skoro w oparciu o przewidziane przesłanki ustawowe rozstrzyga ostatecznie o tym, że kara orzeczona prawomocnym wyrokiem w formie zasadniczej nie będzie wykonywana, a zamiast niej skazany zobowiązany jest do świadczenia pracy społecznie użytecznej w określonym wymiarze, okresie i na rzecz określonego podmiotu. Postanowienie Sądu Najwyższego z 20.4.2022 r., IV KK 293/20.
Ostateczne postanowienie Sądu Najwyższego potwierdza, że art. 185 § 1 KKS dotyczy wyłącznie grzywien orzeczonych za wykroczenia skarbowe, natomiast zamiana grzywny za przestępstwo skarbowe powinna być dokonana na podstawie art. 45 § 1 KKW w zw. z art. 178 § 1 KKS. Dyskusja na temat interpretacji tych przepisów ma istotne znaczenie dla jednolitego stosowania prawa w sprawach skarbowych.