Nowe regulacje dotyczące resocjalizacji nieletnich

Tematyka: resocjalizacja nieletnich, wspieranie nieletnich, ustawodawstwo, zmiany społeczne, przestępczość nieletnich

Na przestrzeni ostatnich 40 lat, a więc od czasu uchwalenia ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu
w sprawach nieletnich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 969; dalej: NielU), zaszły zasadnicze zmiany w rzeczywistości
społecznej, dotyczące zachowań najmłodszych członków społeczeństwa. Popełniane przez nich czyny
karalne zdarzają się rzadziej, ale mają bardziej brutalny charakter. Ustawa z 9.6.2022 r. o wspieraniu
i resocjalizacji nieletnich (Druk 2183) została uchwalona przez Sejm i przekazana do Senatu.
• Głównym założeniem ustawy jest skuteczność resocjalizacji, która ma być osiągnięta poprzez
intensyfikację wspierania nieletnich w walce o powrót do funkcjonowania w społeczeństwie zgodnie
z przepisami prawa;
• Nieletnie matki uzyskają możliwość uczestniczenia w pieczy nad dzieckiem podczas wykonywania środków
wychowawczych i środka poprawczego;
• Ustawa ma wejść w życie 1.9.2022 r. Jednocześnie NielU straci moc obowiązującą.
Ustawodawca dostrzegł konieczność całościowego uregulowania postępowania w sprawach nieletnich,
uwzględniającego postępowanie rozpoznawcze oraz wykonawcze. Wziął pod uwagę zarówno standardy
konstytucyjne oraz międzynarodowe, jak i zmieniającą się rzeczywistość oraz charakter czynów popełnianych przez
najmłodszych członków społeczeństwa. Z danych udostępnionych rzez RCL wynika, że w latach 2014-2018
znacząco spadł odsetek rozbojów w stosunku do innych przestępstw – z 65,55% do 39,23%. Częściej zaś
popełniano czyny związane z przestępczością seksualną.
Szczegółowe rozwiązania ustawy
Projekt ustawy wprowadza możliwość umieszczenia nieletnich w okręgowych ośrodkach wychowawczych.
Jest to rozwiązanie pośrednie między młodzieżowymi ośrodkami wychowawczymi a zakładami poprawczymi. Art. 6
NielU nie przewiduje środka, który byłby odpowiedni dla nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego, jednak jego
rodzaj oraz stopień demoralizacji młodych osób nie dają podstaw do umieszczenia w zakładzie poprawczym.
Okręgowe ośrodki wychowawcze znajdą zastosowanie wobec tych nieletnich, na których nie działa proces
resocjalizacji.
Kolejnym z wprowadzanych rozwiązań jest możliwość przebywania nieletnich matek wraz ze swoimi
małoletnimi dziećmi w zakładach poprawczych, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, schroniskach
dla nieletnich oraz okręgowych ośrodkach wychowawczych. Matki, które wykażą chęć opieki nad swoimi
dziećmi, będą odtąd mogły uczestniczyć w ich wychowaniu. Aktualny stan prawny nie daje takiej możliwości,
w przeciwieństwie do kobiet osadzonych w zakładach karnych. Przewiduje się, że dzięki powyższemu rozwiązaniu
powiaty zaoszczędzą środki finansowe, które przeznaczały na utrzymanie dziecka w przypadku umieszczenia go
w danej formie pieczy zastępczej.
Projekt ustawy wprowadza dolną granicę wiekową 10 lat dla odpowiedzialności nieletnich w sprawach
o demoralizację. W przepisach NielU brak prezentowanej regulacji, co skutkuje możliwością odpowiedzialności
przed sądem dziecka poniżej 10. roku życia. Wprowadzana zmiana ma uchronić najmłodszych przez negatywnymi
doświadczeniami, związanymi z postępowaniem sądowym.
Wobec nieletnich, którzy dopuścili się ciężkich przestępstw, sąd rodzinny będzie mógł zastosować wykonanie
środka poprawczego po ukończeniu 21. roku życia, ale nie dłużej niż do ukończenia 24 lat. Ustawa przewiduje
zastosowanie tej instytucji wobec nieletniego, który dopuścił się czynu z art. 10 § 2 KK i wykazuje wysoki stopień
demoralizacji, oraz przemawiają za tym okoliczności popełnienia czynu. Na potrzeby realizacji tego rozwiązania
zostanie utworzony nowy rodzaj zakładu poprawczego – zakład poprawczy dla nieletnich, którzy ukończyli 21 lat.
Nowo powołana komisja do spraw kierowania nieletnich do młodzieżowego ośrodka wychowawczego będzie
kierowała lub przenosiła nieletnich do właściwych placówek, które zapewnią możliwie najwłaściwsze
oddziaływania wychowawcze i resocjalizacyjne. Uwzględniać będzie przy tym potrzeby i braki rozwojowe nieletnich,
każdorazowo traktując ich indywidualnie. Komisja do spraw środka leczniczego dla nieletnich skieruje osoby nieletnie
do odpowiedniego zakładu leczniczego w celu uzyskania odpowiedniej pomocy terapeutycznej, rehabilitacyjnej,
z uwzględnieniem udziału właściwego organu z zakresu zdrowia psychicznego.
Dyrektor szkoły zdecyduje o środku oddziaływania wychowawczego

Dyrektor szkoły oraz organy wychowawcze, w tym Policja, będą mogli zadecydować o środku wychowawczym
zastosowanym wobec nieletniego. Chodzi tu o drobne sprawy o demoralizację i czyny karalne, w których nie będzie
potrzeby zawiadamiania sądu rodzinnego. W praktyce oznacza to, że wspomniany dyrektor będzie mógł zlecić
uczniowi szereg prac porządkowych na terenie szkoły. Wątpliwości, które pojawiają się w związku z niniejszym
rozwiązaniem, dotyczą przekazania dyrektorom władzy właściwej bezstronnym sądom. Dyrektorzy placówek
oświatowych nie mają bowiem odpowiednich kompetencji merytorycznych, zazwyczaj także nie posiadają
wykształcenia prawniczego. Nasuwa się pytanie o granice „zasądzanych” przez dyrektorów kar i możliwości
sprzeciwu uczniów.

Nowo powołana komisja do spraw kierowania nieletnich do młodzieżowego ośrodka wychowawczego będzie kierowała lub przenosiła nieletnich do właściwych placówek, które zapewnią możliwie najwłaściwsze oddziaływania wychowawcze i resocjalizacyjne. Dyrektor szkoły oraz organy wychowawcze, w tym Policja, będą mogli zadecydować o środku wychowawczym zastosowanym wobec nieletniego. W praktyce oznacza to, że wspomniany dyrektor będzie mógł zlecić uczniowi szereg prac porządkowych na terenie szkoły.