Kara ograniczenia wolności a czas stosowania obowiązków określonych w art. 34 § 3 KK

Publikacja omawia czas stosowania obowiązków określonych w art. 34 § 3 KK w kontekście kary ograniczenia wolności. Przedstawia analizę przypadku R.S., który został skazany na karę ograniczenia wolności i obowiązek powstrzymywania się od kontaktu z pokrzywdzonymi. Autorzy skupiają się na interpretacji przepisów prawa karnego i związanych z nimi zagadnień dotyczących długości czasu stosowania obowiązków w takich sytuacjach.

Tematyka: kara ograniczenia wolności, art. 34 § 3 KK, art. 72 § 1 KK, obowiązki skazanego, czas stosowania obowiązków, interpretacja prawa karnego

Czas stosowania obowiązków określonych w art. 34 § 3 KK w zakresie, w jakim przepis ten odsyła do art. 72
§ 1 KK, nie może przekraczać długości kary ograniczenia wolności wymierzonej w danym przypadku.
Opis stanu faktycznego
R.S. zarzucono, że w okresie od 12.9.2018 r. do 5.11.2018 r. w miejscowości W., S. i L. nie stosował się do
orzeczonego przez SR w B. postanowieniem z 18.3.2015 r., III Nsm 367/14, zakazu kontaktowania się z małoletnią
P.S., a także orzeczonego przez SO w T. wyrokiem z 14.7.2016 r., IC 967/15, zakazu kontaktowania się
z małoletnimi dziećmi: P.S., S.S. oraz D.S., a mianowicie o przestępstwo z art. 244 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks
karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; dalej: KK).
SR w B. wyrokiem z 9.9.2019 r., II K 190/19, uznał oskarżonego za winnego zarzuconego mu czynu i za to wymierzył
mu karę 6 miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele
społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym. Na mocy art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt. 7a KK
nałożył na niego obowiązek powstrzymywania się od kontaktowania z pokrzywdzonymi P.S., S.S. oraz D.S. oraz
zbliżania się do nich na odległość mniejszą niż 300 metrów przez okres 5 lat.
W części dotyczącej kary wyrok na korzyść oskarżonego zaskarżył Prokuratur Rejonowy w B., podnosząc zarzut
obrazy przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 72 § 1 pkt. 7a KK w zw. z art. 34 § 3 KK, przez błędne
orzeczenie wobec oskarżonego zobowiązania do powstrzymania się od kontaktowania z pokrzywdzonymi oraz
zbliżania się do nich na odległość mniejszą niż 300 m przez okres 5 lat, podczas gdy obowiązki te powinny być
orzeczone na okres nie dłuższy niż kara ograniczenia wolności.
Wskazując na powyższe, Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zobowiązanie do powstrzymania się od
kontaktowania z pokrzywdzonymi oraz zbliżania się do nich na odległość mniejszą niż 300 m przez okres
wykonywania kary ograniczenia wolności.
SO w T. wyrokiem z 13.12.2019 r., II Ka 444/19, utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Kasację od tego wyroku wywiódł Prokurator Generalny, podnosząc w niej zarzut rażącego i mającego istotny wpływ
na treść wyroku naruszenia przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks
postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 543; dalej: KPK) w zw. z art. 457 § 3 KPK, polegającego na
dokonaniu wadliwej kontroli odwoławczej i w konsekwencji utrzymaniu w mocy orzeczenia SR w B., które (w części
rozstrzygnięcia o karze) zapadło z rażącym i mającym wpływ na jego treść naruszeniem prawa materialnego,
a mianowicie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt. 7a KK, polegającym na orzeczeniu wobec oskarżonego
obowiązku powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonymi P.S., S.S. i D.S. oraz zbliżania się do nich na
odległość mniejszą niż 300 m przez okres 5 lat, podczas gdy obowiązki te powinny być orzeczone na okres nie
dłuższy niż czas trwania kary ograniczenia wolności.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SO w T. do ponownego
rozpoznania.
Po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie 11.4.2022 r. kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na
korzyść, SN uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze i w tym zakresie sprawę przekazał
do ponownego rozpoznania SO w T. w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja wniesiona w opisywanej sprawie jest zasadna. Nie można zaakceptować wykładni art. 34 § 3
KK zaprezentowanej w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego.
Jak się wydaje, źródłem nieporozumienia jest tu okoliczność, że katalogi środków karnych z art. 39 KK oraz środków
probacyjnych z art. 72 § 1 KK do pewnego stopnia pokrywają się. Tak z pewnością jest w przypadku środka
probacyjnego w postaci powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony
sposób albo zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób (art. 72 § 1 pkt 7a KK), a także środka karnego
w postaci zakazu przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi
osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu (art. 39 pkt
2b KK). Jednocześnie jednak środki te nie są identyczne i to nie tylko w odniesieniu do ich zakresu przedmiotowego,
ale i kategoryczności sformułowania „zakaz” i „obowiązek powstrzymywania się”. Z pewnością stwierdzić trzeba

zatem, że środki te nie są ze sobą tożsame ze względu na stanowczość sformułowania, ale przede wszystkim
otoczenie normatywne. Art. 41a KK określa przypadki, kiedy taki środek karny może być orzeczony. Z kolei art. 72 §
1 KK nie zawiera żadnych konkretnych ograniczeń dla orzeczenia omawianego środka. Z punktu widzenia niniejszej
sprawy najistotniejsze jest jednak to, że art. 43 § 1 KK zakreśla możliwy czas stosowania środków karnych,
natomiast przepisy określające zasady stosowania środków probacyjnych nie zawierają takiego ograniczenia
czasowego. Wskazywanie ograniczenia w tym drugim przypadku jest zbędne, gdyż środki probacyjne są środkami
wykonywanymi w okresie próby przy zawieszeniu wykonywania kary pozbawienia wolności.
Powyższe stwierdzenie ma fundamentalne znaczenie dla rozstrzygnięcia problemu zaistniałego w niniejszej sprawie.
Chodzi o to, że ustawodawca w art. 34 § 3 KK przy określaniu obowiązków związanych z wykonywaniem kary odsyła
do art. 72 § 1 pkt 2–7a KK, a dodatkowo wskazuje na świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt. 7 KK. Już
powyższe jednoznacznie wskazuje, że ustawodawca wyraźnie odróżnia, również na gruncie kary ograniczenia
wolności, odpowiednie stosowanie środków karnych i probacyjnych, co do zasady odsyłając do tych drugich, a tylko
w jednym przypadku - do przepisów o środkach karnych.
Obowiązek powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, wymierzany wraz
z karą ograniczenia wolności, jest orzekany na podstawie przepisów normujących stosowanie środków probacyjnych,
a mianowicie art. 72 § 1 pkt. 7a KK (nie zaś środków karnych). Już samo to powoduje, że okres wykonywania tego
środka nie może być ustalony na podstawie art. 43 § 1 KK. Długość tego okresu nie mogłaby zatem przekroczyć
maksymalnego okresu próby, a więc 3 lat (art. 70 § 1 KK) a w przypadku młodocianego – 5 lat (art. 70 § 5 KK).
Już powyższe powoduje, że orzeczenie omawianego obowiązku wobec oskarżonego, który nie był osobą małoletnią
w przyjętym przez Sądy wymiarze, nie było dopuszczalne.
Wykładni omawianego przepisu nie można jednak przerwać w tym miejscu. Bezsprzecznie środki probacyjne są
środkami integralnie powiązanymi z okresem próby. Służą one zwiększeniu skuteczności wykonywania kary
o charakterze wolnościowym, zwłaszcza w przestrzeni prewencji indywidualnej. Co do zasady ich oddziaływanie nie
powinno wykraczać poza okres próby. Brak jakichkolwiek racjonalnych powodów, aby w ten sam sposób nie
postrzegać celu orzekania tych środków na gruncie kary ograniczenia wolności. Zatem czas stosowania obowiązków
określonych w art. 34 § 3 KK w zakresie, w jakim przepis ten odsyła do art. 72 § 1 KK, nie może przekraczać długości
kary ograniczenia wolności wymierzonej w danym przypadku.
Za tym stanowiskiem przemawiają też poglądy doktryny (zob. A. Ornowska, Kara ograniczenia wolności w świetle
nowelizacji Kodeksu karnego i Kodeksu karnego wykonawczego, Opole 2013, s. 169; J. Majewski, Kodeks karny.
Komentarz do zmian 2015, Warszawa 2015, art. 34; B. Stefańska, w: M. Filar, Kodeks Karny. Komentarz, art. 34,
Warszawa 2016), w których również wskazuje się, że obowiązki te ciążą na skazanym tylko w okresie, na jaki została
orzeczona kara ograniczenia wolności. „Czas wykonywania tych obowiązków powinien się jednak mieścić w czasie
trwania kary ograniczenia wolności, aby można było skontrolować ich wykonanie i wyciągnąć ewentualne
konsekwencje prawnokarne z ich niewykonania (por. art. 65 § 1 KKW)” (zob. V. Konarska-Wrzosek, Kodeks karny.
Komentarz, art. 35, Warszawa 2020).
Kierując się przedstawionymi względami, SN orzekł o zasadności kasacji. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy SO
powinien po raz kolejny rozpoznać zarzuty podniesione w apelacji, dostrzegając rozważania przedstawione przez
SN.

Komentarz
Na tle rozpoznawanej sprawy podkreślenia wymaga podobieństwo sytuacji z art. 65 § 1 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks
karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 53; dalej: KKW) i art. 75 § 2 KK, a więc analogiczna reakcja na
niewykonanie takiego samego obowiązku. Niewykonywanie omawianych obowiązków rodzi właśnie skutki określone
w art. 65 § 1 KKW. Gdyby zaś przyjąć, że w tym przypadku mamy do czynienia ze złamaniem zakazu kontaktowania
się (jak w art. 39 pkt. 2b KK), nie zaś obowiązku powstrzymywania się od takich kontaktów, to skutkiem byłoby
popełnienie czynu zabronionego z art. 244 KK. Brak podstaw, aby akceptować dopuszczalność postawienia takiego
zarzutu przy naruszeniu warunków wykonywania kary ograniczenia wolności. Mając na uwadze powyższe, zarzut
podniesiony w kasacji należało uznać za słuszny i, jak to uczynił SN, uchylić zaskarżony wyrok, a sprawę przekazać
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Wyrok SN z 11.4.2022 r., IV KK 377/21,

Uzasadnienie SN wskazuje, że czas stosowania obowiązków określonych w art. 34 § 3 KK nie może przekraczać długości kary ograniczenia wolności wymierzonej w danym przypadku. Analiza przypadku R.S. oraz poglądy doktryny potwierdzają konieczność zgodności tych czasów. SN uznał zasadność kasacji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.