Procesowa ocena przesłuchania w ramach procedury Niebieskiej Karty na kanwie prawa do odmowy zeznań

Art. 186 § 1 KPK zakazuje wykorzystywania zeznań świadka, które nie zostały utrwalone w formalnym protokole przesłuchania. Sprawa dotyczy oskarżenia A.S. o znęcanie się nad żoną w ramach procedury Niebieskiej Karty. Wątpliwości budziło uwzględnienie zeznań policjanta po odmowie zeznań przez żonę oskarżonego, co doprowadziło do skazującego wyroku. SN uznał, że kasacja jest zasadna, a zakaz odtwarzania informacji obejmuje także zeznania policjantów. Sprawa pokazuje konflikt między walką z przemocą a prawem do obrony oskarżonego.

Tematyka: Niebieska Karta, prawo do odmowy zeznań, procedura karne, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, zakaz odtwarzania zeznań, gwarancje procesowe

Art. 186 § 1 KPK zakazuje wykorzystywania zeznań świadka, które nie zostały utrwalone w formalnym
protokole przesłuchania. Jeżeli osoba złożyła w ramach procedury Niebieskiej Karty zeznania obciążające
oskarżonego, ale następnie skorzystała z prawa odmowy zeznań, to niedopuszczalne jest ustalanie stanu
faktycznego w oparciu o te wcześniejsze depozycje. Nie można więc uwzględniać także zeznań policjanta na
temat tych depozycji.
Stan faktyczny
A.S. został oskarżony o znęcanie się nad żoną będącą osobą nieporadną (art. 207 § 1a KK). Sprawa wyszła na jaw
przy okazji interwencji policjantów w ramach prorodzinnej procedury Niebieskiej Karty, służącej właśnie do
wykrywania tego typu przestępstw. Policjanci przesłuchali w tym trybie żonę oskarżonego, która złożyła wtedy
zeznania obciążające oskarżonego. Rzecz jednak w tym, że później, w ramach wszczętego postępowania karnego,
żona skorzystała z przysługującego jej prawa odmowy zeznań w sprawie jej męża. W tym stanie rzeczy sąd
pierwszej instancji dopuścił dowód z zeznań policjanta, który przesłuchiwał wcześniej żonę, a ten świadek
potwierdził, że żona złożyła depozycje obciążające oskarżonego. Te zeznania policjanta stały się elementem
rekonstrukcji przez sąd I instancji stanu faktycznego dotyczącego zarzucanego oskarżonemu czynu i przyczyniły się
do wydania wyroku skazującego.
Obrońca złożył apelację, podnosząc, że uwzględnianie tych zeznań policjanta naruszyło art. 186 Kodeksu
postępowania karnego (dalej: KPK), jednak apelacja została oddalona.
Obrońca wniósł więc kasację, ponawiając zarzut rażącego naruszenia art. 186 § 1 w zw. z art. 182 § 1 KPK.
Stan prawny
Jeżeli osoba uprawniona do odmowy złożenia zeznań oświadczyła, że chce z tego prawa skorzystać, to poprzednio
złożone zeznanie tej osoby nie może służyć za dowód ani być odtworzone (art. 186 § 1 KPK).
Prawo odmowy zeznań przysługuje osobie najbliższej dla oskarżonego (art. 181 § 1 KPK).
Podejmowanie interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą odbywa się w oparciu o procedurę
„Niebieskiej Karty” i nie wymaga zgody osoby dotkniętej przemocą w rodzinie (art. 9d ust. 1 ustawy z 29.7.2005 r.
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249)). Procedura ta określona jest
w rozporządzeniu Rady Ministrów z 13.9.2011 r. w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy
„Niebieska Karta” (Dz.U. Nr 209 poz. 1245). Rozporządzenie to przewiduje, że rozmowę z osobą, co do której istnieje
podejrzenie, że jest dotknięta przemocą w rodzinie, przeprowadza się w warunkach gwarantujących swobodę
wypowiedzi i poszanowanie godności tej osoby oraz zapewniających jej bezpieczeństwo (§ 4), a przeprowadzane
czynności utrwalane są w formularzu „Niebieska Karta - A” (§ 2).
Stanowisko SN
Sąd uznał, że kasacja jest oczywiście zasadna. Rację ma skarżący, że sąd II instancji rozpoznając apelację
w zakresie zarzutu naruszenia art. 186 § 1 KPK polegającego na przesłuchaniu policjantów dokonujących rozpytania
w ramach procedury tzw. Niebieskiej Karty na okoliczności informacji przekazywanych przez pokrzywdzoną,
zaprezentował błędny pogląd prawny. W orzecznictwie SN ugruntowane jest stanowisko, że zakaz odtwarzania
informacji uzyskanych od świadka obejmuje również zeznania policjantów na okoliczność tego, co mówiła osoba,
która następnie skorzystała z prawa odmowy zeznań, o ile wypowiedzi świadka nie miały charakteru spontanicznego
i zostały uzyskane w ramach czynności procesowych prowadzonych w sprawie w postępowaniu przygotowawczym.
Nie jest wykluczone zatem przesłuchanie funkcjonariusza na okoliczności inne niż sama treść wypowiedzi osoby,
która następnie w stosownym trybie oświadczyła o skorzystaniu z prawa do odmowy zeznań.
Regulacja art. 186 § 1 in fine KPK obejmuje także zakaz odtwarzania takich „zeznań”, które nie były w sposób
formalny protokołowane. Ma to zapobiegać możliwości obchodzenia restrykcyjnych wymagań wynikających z tego
przepisu. Odmienna interpretacja czyniłaby bowiem dopuszczalne przeprowadzanie przesłuchania lub utrwalanie
zeznań świadka z naruszeniem przepisów procesowych, a następnie przesłuchiwanie osób odbierających te
zeznania, mimo skorzystania przez świadka z prawa odmowy składania zeznań. Termin „zeznania” należy więc
rozumieć w sensie materialnym - jako przekazanie informacji przez świadka podmiotowi wykonującemu czynności
procesowe w ramach szeroko rozumianego postępowania karnego, dla celów tego postępowania i z inspiracji tego

podmiotu. Nie budzi wątpliwości, że w ramach procedury Niebieskich Kart dochodzi do formalnego zbierania przez
interweniujących policjantów depozycji różnych osób. Nie można mówić, że są to wypowiedzi spontaniczne, czy
jedynie zasłyszane przez tych funkcjonariuszy. Procedura ta służy bardzo konkretnym celom związanym z istotą
ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249). Błędnie zatem sąd
odwoławczy uznał, że policjant był adresatem wyłącznie spontanicznych wypowiedzi żony oskarżonego, a art. 186 §
1 KPK zakazuje wyłącznie wykorzystywania zeznań świadka zawartych w protokole przesłuchania. Istota przepisów
gwarancyjnych zawartych w procedurze karnej sprowadza się właśnie do tego, by urzeczywistnione zostały wszelkie
przewidziane w nich gwarancje mające kluczowe znaczenia dla uczciwego procesu. Próba ich obchodzenia
chociażby przez zawężające rozumienie konkretnych przepisów ustawy lub wręcz opaczne interpretowanie
czynności, jakie w istocie zostały podjęte w sprawie (formalna procedura czy zbieranie wypowiedzi spontanicznych
„poza trybem”) prowadzi w sposób oczywisty do naruszenia prawa procesowego, które ma bardzo konkretną funkcję.
Uregulowania z art. 186 KPK nie mają charakteru czysto technicznego, porządkującego, ale pełnią bardzo ważną
aksjologicznie funkcję chroniącą oskarżonego przed wykorzystywaniem zeznań osób, które skorzystały następnie
z prawa do odmowy ich złożenia przed sądem.

Komentarz
Sprawa uwidacznia napięcie pomiędzy dwoma wartościami: skutecznym zwalczaniem przemocy w rodzinie oraz
prawem do obrony i wynikającymi z niego formalnymi gwarancjami procesowymi. Nie mamy wątpliwości, że
gwarancje procesowe przyznawane oskarżonemu postawionemu wobec machiny państwowej powinny być
nienaruszalne, a więc to że mogą niekiedy spowodować, iż winny nie poniesie odpowiedzialności (a tak
przypuszczalnie jest w opisywanej sprawie), gwarancji tych nie wyklucza. Gwarancje te są ustanowione z pełną
świadomością takiego możliwego efektu. Z tych względów omawiany wyrok należy uznać za trafny.

Wyrok SN z 6.4.2022 r., II KK 52/22,

Sprawa ta ukazuje trudności wynikające z zapewnienia równowagi między skutecznym zwalczaniem przemocy w rodzinie a przestrzeganiem gwarancji procesowych oskarżonego. Wyrok SN potwierdza, że przestrzeganie gwarancji procesowych jest kluczowe, nawet jeśli może skutkować brakiem odpowiedzialności winnego. Wartość gwarancji procesowych jest fundamentalna dla zapewnienia uczciwego procesu karnego.