Podstawa odszkodowania za internowanie

Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za internowanie w kontekście stanu wojennego w Polsce, którego nieważność stwierdzono, toczy się na podstawie przepisów KPK. Sprawa dotyczy zadośćuczynienia i odszkodowania za doznaną krzywdę, wynikające z pełnienia służby wojskowej. Wyrok sądu został poddany kontroli apelacyjnej i kasacyjnej. SN uznał, że środek zaskarżenia był niedopuszczalny zgodnie z ustawą. Postępowanie w tej sprawie odbywa się zgodnie z KPK, a przepisy KPC mają charakter wyjątkowy i stosowane są tylko w kwestiach nieuregulowanych przez KPK.

Tematyka: odszkodowanie za internowanie, stan wojenny, nieważność orzeczeń, zadośćuczynienie, postępowanie sądowe, przepisy KPK, przepisy KPC, kasacja, postanowienie SN

Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za internowanie w kontekście stanu wojennego w Polsce, którego nieważność stwierdzono, toczy się na podstawie przepisów KPK. Sprawa dotyczy zadośćuczynienia i odszkodowania za doznaną krzywdę, wynikające z pełnienia służby wojskowej. Wyrok sądu został poddany kontroli apelacyjnej i kasacyjnej. SN uznał, że środek zaskarżenia był niedopuszczalny zgodnie z ustawą. Postępowanie w tej sprawie odbywa się zgodnie z KPK, a przepisy KPC mają charakter wyjątkowy i stosowane są tylko w kwestiach nieuregulowanych przez KPK.

Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
wynikłe z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem
13.12.1981 r. w Polsce stanu wojennego, których nieważność stwierdzono w trybie przepisów UznOrzNiewU,
toczy się na podstawie przepisów KPK. Stosowanie przepisów KPC ma posiłkowy charakter i może mieć
miejsce wyłącznie do sytuacji nieuregulowanych w KPK.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 9.7.2020 r., II KO 8/20, SO w P. po rozpoznaniu sprawy z wniosku H.Ż. i J.Ż. o zadośćuczynienie za
doznaną krzywdę oraz odszkodowanie wynikłe z pełnienia przez J.Ż. czynnej służby wojskowej w Jednostce
Wojskowej w C. w okresie od 5.11.1982 r. do 3.2.1983 r., do której odbycia został powołany za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego na podstawie art. 8a ust. 1, art. 8 ust. 1 zd. 2 w zw. z art. 8a ust. 2, art. 13
ustawy z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1693; dalej: UznOrzNiewU), § 11 ust. 6, § 15
ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j.
Dz.U. z 2018 r. poz. 265; dalej: TRadR), art. 554 § 4 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U.
z 2022 r. poz. 1375; dalej: KPK) – w pkt. 1 – zasądził od Skarbu Państwa – Ministra Obrony Narodowej na rzecz
wnioskodawczyń zadośćuczynienie w wysokości po 15 tys. zł oraz zwrot kosztu ustanowienia pełnomocnika
w kwocie po 240 zł.
Wyrok został poddany kontroli wskutek wniesienia apelacji przez pełnomocniczkę wnioskodawczyń oraz
pełnomocniczkę Ministra Obrony Narodowej. Po rozpoznaniu apelacji SA w Ł. wyrokiem z 19.2.2021 r., II AKa
300/20, utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie. Do SN wpłynęła 7.9.2021 r. skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego wyroku Sądu I i II instancji, jako naruszające podstawowe zasady porządku prawnego.
W konkluzji autorka skargi wniosła o stwierdzenie ich niezgodności z prawem procesowym i materialnym.
W odpowiedzi na tę skargę Prokurator Prokuratury Okręgowej w P., w oparciu o art. 537 § 1 KPK, wniosła
o oddalenie skargi kasacyjnej jako oczywiście bezzasadnej.
Pełnomocniczka wnioskodawczyń wniosła zaś w oparciu o przepis art. 4248 KPC o odrzucenie skargi. Po
rozpoznaniu skargi wniesionej przez pełnomocniczkę Ministra Obrony Narodowej SN postanowił pozostawić bez
rozpoznania skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN wniesiony przez pełnomocniczkę Ministra Obrony Narodowej środek zaskarżenia był niedopuszczalny
z mocy ustawy i jako taki podlegał pozostawieniu bez rozpoznania. Zgodnie z od lat ustabilizowaną judykaturą SN
postępowanie w przedmiocie odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłe
z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji o internowaniu w związku z wprowadzeniem 13.12.1981 r.
w Polsce stanu wojennego, których nieważność stwierdzono w trybie przepisów ustawy rehabilitacyjnej toczy się
w trybie przepisów KPK. Stosowanie przepisów KPC ma posiłkowy charakter i dotyczyć może wyłącznie kwestii
nieuregulowanych przez ustawę postępowania karnego. (por. m.in. postanowienie SN z 18.2.2011 r., II KK 289/10,
, i postanowienie SN z 10.1.2013 r., IV KK 292/12, 
).
Nie inaczej należy zapatrywać się na sprawę przepisów proceduralnych, stosowanych w przypadku dochodzenia
w postępowaniu sądowym roszczeń wynikających z tytułu pełnienia czynnej służby wojskowej, o której mowa
w przepisie art. 8a ust. 1 UznOrzNiewU. Roszczenie to nie opiera się (tak jak to jest w przypadku roszczeń, o których
mowa w przepisie art. 8 ust. 1 zd. 1 UznOrzNiewU) na stwierdzeniu nieważności rozstrzygnięcia zapadłego
w postępowaniu karnym albo decyzji o internowaniu, która formalnie wprawdzie była wydawana w postępowaniu
prowadzonym na podstawie przepisów KPA i nie zapadała w ramach postępowania karnego. Jednak od strony
funkcjonalnej internowanie charakteryzowało się daleko posuniętymi związkami zarówno z postępowaniem karnym
czy wykroczeniowym, jak i ze stosowaniem izolacyjnego środka zapobiegawczego - por. w tym zakresie m.in. § 3 ust.
1 i § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z 12.12.1981 r. w sprawie zasad postępowania w sprawach o internowanie
obywateli polskich (Dz.U. z 1981 r. poz. 159) oraz glosę P. Hofmańskiego i K. Zgryzka do uchwały SN z 13.4.1983 r.,
VI KZP 6/83, 
, Problemy Praworządności 1984, Nr 5, s. 74 i n. oraz cytowaną tam literaturę).
Mimo to ustawodawca świadomie zdecydował się na pomieszczenie tej podstawy prawnej, umożliwiającej
dochodzenie roszczeń o charakterze cywilnoprawnym, w normatywnym kontekście karnym i karnoprocesowym, a nie
cywilnoprawnym i cywilnoprocesowym. W konsekwencji postępowanie w przedmiocie tego roszczenia (mającego
charakter cywilnoprawny) toczy się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania karnego, zaś możliwość



stosowania przepisów ustawy postępowania cywilnego ma charakter wyjątkowy i odnosi się jedynie do kwestii
nieuregulowanych w procedurze karnej. W myśl art. 8a ust. 2 UznOrzNiewU w postępowaniu dotyczącym roszczeń
określonych w przepisie art. 8a ust. 1 UznOrzNiewU odpowiednie zastosowanie znajdzie m.in. przepis art. 8 ust. 3
UznOrzNiewU, z kolei zgodnie z jego treścią w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie prowadzonym na
podstawie przepisów UznOrzNiewU, mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 58 KPK, z wyjątkiem art.
555 KPK. Pomieszczony zaś w Rozdziale 58 KPK „Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe
aresztowanie lub zatrzymanie” art. 558 KPK stanowi, że w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie,
tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przepisy KPC stosuje się tylko w kwestiach nieuregulowanych w KPK.
Zatem zasadą jest tu stosowanie przepisów KPK, a przepisy KPC mogą być tylko stosowane wyjątkowo i to jedynie
wówczas, gdy dotyczą „kwestii nieuregulowanych” przez KPK.
Na pytanie, czy skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem, jako instytucja prawa procesowego cywilnego,
stanowi „kwestię nieuregulowaną” w rozumieniu przepisu art. 558 KPK, i jako taka ma zastosowanie w postępowaniu
odnoszącym się do roszczeń dochodzonych na zasadach i w trybie UznOrzNiewU (mających swą podstawę
ustawową w treści przepisu art. 8a ust. 1 UznOrzNiewU), należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Dla ustalenia, czy
dana kwestia nie została uregulowana w KPK nie jest wszak miarodajne, niejako mechaniczne, porównanie treści
obu ustaw procesowych i ewentualna konstatacja, że ustawodawca w KPK nie przewidział określonego środka
zaskarżenia znanego procedurze cywilnej (skarga unormowana w Dziale VIII „Skarga o stwierdzenie niezgodności
z prawem prawomocnego orzeczenia”, Tytułu VI „Postępowanie” Księgi pierwszej „Proces” Części pierwszej
„Postępowanie rozpoznawcze” KPC).
Reasumując, należało wyrazić pogląd, że postępowanie w przedmiocie roszczenia określonego w treści przepisu art.
8a ust. 1 UznOrzNiewU toczy się na zasadach i w trybie przewidzianym przez przepisy KPK (art. 8a ust. 2 w zw.
z art. 8 ust. 3 UznOrzNiewU w zw. z art. 558 KPK). Tylko w sprawach nieuregulowanych w tym KPK stosuje się
przepisy KPC. Skoro więc w procedurze karnej kwestia przysługujących uczestnikom nadzwyczajnych środków
zaskarżenia unormowana została w sposób kompletny, to w konsekwencji na prawomocne orzeczenie sądu
odwoławczego, zapadłe w postępowaniu dotyczącym roszczenia określonego w przepisie art. 8a ust. 1
UznOrzNiewU, stronie nie służy nadzwyczajny środek zaskarżenia określony w Dziale VIII „Skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”, Tytułu VI „Postępowanie” Księgi pierwszej „Proces”, nieznany
KPK. W sprawie możliwe było wniesienie kasacji, jednak z tego uprawnienia nie skorzystano. Inną kwestią,
niewymagającą jednak w realiach sprawy bardziej szczegółowej analizy, zważywszy na to, że kasacja in casu nie
została wniesiona, jest zagadnienie odpowiedniego stosowania art. 523 § 1, 2, 3 i 4 pkt 1 KPK w postępowaniu
dotyczącym roszczenia określonego w treści przepisu art. 8a UznOrzNiewU.

Komentarz
Analiza zarówno wniesionego środka oraz jego uzasadnienia, jak i odpowiedzi pełnomocniczki Ministra Obrony
Narodowej na „odpowiedź prokuratora na kasację”, nie pozostawia jednak najmniejszych wątpliwości co do tego, że
nie chodzi tu o przypadek określony w przepisie art. 118 § 2 KPK ( falsa demonstratio non nocet). Treść motywów
środka dowodzi wszak dobitnie, że intencją uczestniczki postępowania było wniesienie skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, określonej w przepisach KPC, a nie kasacji. Nie doszło zatem do
wniesienia kasacji, omyłkowo tylko opatrzonej przez (profesjonalnego) uczestnika obrotu prawnego nazwą
nadzwyczajnego środka zaskarżenia, przewidzianego przez przepisy KPC. Środek ten zaś jest niedopuszczalny na
gruncie przepisów art. 8a ust. 1 UznOrzNiewU, normujących tryb i zasady prowadzenia postępowania w przedmiocie
roszczeń.

Postanowienie SN z 14.4.2022 r., II KK 432/21







Postanowienie SN z 14.4.2022 r., II KK 432/21, potwierdza, że postępowanie w sprawie odszkodowania za internowanie toczy się na zasadach KPK. Analiza wniesionego środka zaskarżenia dowodzi, że strona nie skorzystała z możliwości wniesienia kasacji w tej sprawie. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem nie była odpowiednim środkiem zaskarżenia. Decyzja SN podkreśla, że postępowanie w tej sprawie jest uregulowane przez KPK, a przepisy KPC mają zastosowanie tylko w przypadkach nieuregulowanych przez KPK.