Podstawa delegowania sędziego do pełnienia obowiązków w innym sądzie

Przepisy normujące delegację sędziego do innego sądu muszą być interpretowane ściśle, zwłaszcza że delegacja nie podlega kontroli sądowej i może być odwołana bez podania powodów. Orzecznictwo wskazuje na konieczność zgodności delegowania sędziów z wymogami ustawowymi i standardami międzynarodowymi. Sprawa delegacji sędziego R.P. do pełnienia obowiązków sędziego w innym sądzie poddawana jest analizie SN w kontekście prawa do rzetelnego procesu i zgodności z Konwencją o ochronie praw człowieka.

Tematyka: delegacja sędziego, władza sądownicza, standardy międzynarodowe, prawo do sądu właściwego, rzetelny proces, SN, konstytucyjne normy, delegacja sędziów, zgodność z ustawą, pełnienie obowiązków sędziego

Przepisy normujące delegację sędziego do innego sądu, jako ingerujące w zakres władzy sądowniczej,
muszą być interpretowane ściśle, a nawet zawężająco, zwłaszcza że taka delegacja nie podlega kontroli
sądowej i może być odwołana bez podania powodów.
Opis stanu faktycznego
Orzeczeniem z 9.12.2019 r., II K 54/18, na podstawie art. 21a ust. 1 i 2 ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnieniu
informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (t.j. Dz.U.
z 2021 r. poz. 1633; dalej: UjawDokIPNU) SO w R. stwierdził, iż złożone przez A.K. 17.10.2010 r. oświadczenie
lustracyjne, w którym zaprzeczył on o swojej służbie i pracy w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2
UjawDokIPNU oraz o współpracy z tymi organami, jest zgodne z prawdą. Wskutek apelacji wywiedzionej przez
Prokuratora Oddziałowego Biura Lustracyjnego w R., SA w R. orzeczeniem z 4.3.2021 r., II AKa 48/20, utrzymał
w mocy zaskarżone orzeczenie.
Kasację od tego wyroku na niekorzyść lustrowanego złożył Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające
istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 2 ust. 1 pkt. 5 i art. 2
ust. 3 UjawDokIPNU. Polegało na tym, że orzekając o utrzymaniu w mocy orzeczenia SO w R. z 9.12.2019 r., II K
54/18, stwierdzającego, iż lustrowany A.K. złożył zgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, SA w R. nie zastosował
wymienionych przepisów w następstwie przyjęcia błędnego poglądu prawnego. Uznał, że osoba będąca w okresie od
1.1.1984 r. do 31.7.1990 r. funkcjonariuszem Wydziału Łączności Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K.
nie pełniła służby w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu wyżej przywołanych przepisów UjawDokIPNU,
co nastąpiło w wyniku przeprowadzenia ich nieprawidłowej wykładni, opartej na niewłaściwej identyfikacji cech
decydujących o uznaniu tej jednostki za organ bezpieczeństwa państwa.
W oparciu o tak sformułowany zarzut Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania w II instancji SA w R. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na
niekorzyść lustrowanego, SN uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę SA w R. do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN zaskarżone kasacją Prokuratora Generalnego orzeczenie podlegało uchyleniu, jednakże nie z uwagi na
trafność zarzutów, a wobec zaistnienia w sprawie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439 § 1
pkt. 2 KPK, której wystąpienie SN stwierdził z urzędu (art. 536 KPK).
W składzie SA, który wydał zaskarżone kasacją rozstrzygnięcie, brał udział R.P. – sędzia SR w J. wadliwie
delegowany 1.2.2018 r. na podstawie art. 77 § 1 pkt. 1 ustawy z 27.7.2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych
(t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2072; dalej: PrUSP), „do pełnienia obowiązków sędziego w SA w R., na czas pełnienia
funkcji prezesa SO w R.”. Zgodnie z treścią tego przepisu Minister Sprawiedliwości może delegować sędziego, za
jego zgodą, w szczególnie uzasadnionych wypadkach do pełnienia obowiązków sędziego w sądzie wyższym – na
czas określony, nie dłuższy niż 2 lata, albo na czas nieokreślony.
W orzecznictwie słusznie już wywodzono, że przepisy normujące delegację sędziego do innego sądu muszą być,
jako ingerujące w zakres władzy sądowniczej, interpretowane ściśle, a nawet zawężająco, zwłaszcza, że taka
delegacja nie podlega kontroli sądowej i może być odwołana w każdym czasie bez podania powodów. Wynikający
zaś z art. 77 § 1 pkt. 1 PrUSP termin „na czas określony” oznacza niezbędność wskazania przez uprawniony organ
daty (tj. dnia, miesiąca, roku) kończącej piastowanie przez sędziego obowiązków służbowych w sądzie, do którego
został delegowany. Podkreślenia wymaga przy tym, że nie jest znana polskiemu prawu kształtującemu ustrój sądów
powszechnych delegacja „na czas pełnienia określonej funkcji”, którą odróżnić należy od delegacji udzielonej „na
czas określony”. W efekcie delegacja „na czas pełnienia określonej funkcji” nie może zostać uznana za skuteczną.
Właśnie między innymi przywołane powyżej względy prowadziły do przyjęcia, że delegowanie sędziego w oparciu
o art. 77 § 1 pkt 1 PrUSP do wykonywania obowiązków orzeczniczych w innym sądzie na czas pełnienia określonej
funkcji (np. prezesa sądu powszechnego jakiegokolwiek rzędu) stanowi rodzaj delegacji nieznanej w polskim
systemie prawnym i siłą rzeczy nie wywołuje skutków prawnych. Orzeczenia wydane z udziałem tak nieprawidłowo
delegowanego sędziego dotknięte są bezwzględnym uchybieniem, o którym mowa w art. 439 § 1 pkt. 2 KPK (tak
wyroki SN: z 25.5.2021 r., IV KK 70/21,
, oraz z 21.7.2021 r., II KK 208/20,
). SN w niniejszym składzie
w pełni podziela wskazane zapatrywania prawne i odsyła w tym miejscu do szczegółowych wywodów wskazanych
judykatów, jako że zbędne jest szczegółowe przytaczanie zawartej tam przekonującej argumentacji prawnej.

Kwestie dotyczące obsadzania sądów w sprawach karnych były przedmiotem orzecznictwa TSUE, który w wyroku
z 16.11.2021 r., C-748/19,
, wskazał, że artykuł 19 ust. 1 akapit drugi Traktatu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C
z 2016 r. Nr 202, s. 13; dalej: TUE) odczytywany w świetle art. 2 TUE oraz art. 6 ust. 1 i 2 dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady (UE) 2016/343 z 9.3.2016 r. w sprawie wzmocnienia niektórych aspektów domniemania
niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym (Dz.Urz.UE L z 2016 r. Nr 65, s. 1) należy
interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie przepisom krajowym. Zgodnie z nimi Minister
Sprawiedliwości państwa członkowskiego może na podstawie kryteriów, które nie zostały podane do publicznej
wiadomości, z jednej strony delegować sędziego do sądu karnego wyższej instancji na czas określony albo na czas
nieokreślony, zaś z drugiej strony w każdym czasie, na podstawie decyzji, która nie zawiera uzasadnienia, odwołać
sędziego z tego delegowania, niezależnie od tego, czy nastąpiło ono na czas określony, czy na czas nieokreślony
(zob. wyrok TSUE z 16.11.2021 r., C-748/19).
W kontekście okoliczności przedmiotowej sprawy należy także wskazać, że podstawowym, wręcz rudymentarnym
(pierwotnym) wymogiem zapewnienia oskarżonemu „prawa do sądu właściwego” w rozumieniu art. 6 Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. poz. 284; dalej: EKPCz) jest
prawidłowość delegowania sędziego do orzekania pod względem formalnym i jego zgodność z wymogami
ustawowymi. Przy dokonywaniu wykładni art. 439 § 1 pkt 2 KPK konieczne jest uwzględnienie standardu „prawa do
sądu ustanowionego ustawą”, wyrażonego w art. 6 EKPCz, w rozumieniu nadanym temu postanowieniu
w orzecznictwie ETPCz. Ma to przede wszystkim na celu zrealizowanie zobowiązania wynikającego z art. 1
Konwencji, ale również zapobieżenie wnoszeniu skutecznych skarg do ETPCz i narażaniu Polski na ewentualne
wydanie przez ten Trybunał orzeczeń stwierdzających naruszenie prawa oskarżonego do rzetelnego procesu (zob.
wyrok SN z 21.7.2021 r., II KK 208/20,
).
Wskazany standard konwencyjny prawa do rzetelnego procesu przemawia przeciwko uznaniu skuteczności
delegowania sędziego R.P. do pełnienia obowiązków sędziego w SA w R. jedynie w okresie, który odpowiadałby
wymogom ustawowym (czyli w okresie pierwszych dwóch lat liczonych od dnia wyznaczającego początek delegacji,
tj. 1.2.2018 r.). Jak słusznie podkreślił SN w powołanej już sprawie IV KK 70/21,
, taka fragmentaryczna
temporalnie skuteczność delegowania sędziego nie da się pogodzić z prawem do sądu ustanowionego ustawą, skoro
do odwołania z funkcji prezesa sądu może dojść w każdym czasie.
Z tego względu SN, nie rozpoznając merytorycznie zarzutów kasacji (na co pozwala art. 436 KPK stosowany
odpowiednio w postępowaniu kasacyjnym na podstawie art. 518 KPK), i nie badając wpływu stwierdzonego
uchybienia na treść orzeczenia, uchylił orzeczenie SA w R. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania temu
Sądowi w postępowaniu odwoławczym. Jest rzeczą oczywistą, że procedując ponownie, Sąd ten powinien być
należycie obsadzony i rzetelnie rozpoznać apelację wniesioną w tej sprawie.

Komentarz
W realiach sprawy należało przyjąć, że udzielonej sędziemu SR w J. delegacji nie można zaliczyć ani do kręgu
delegacji „na czas określony”, bowiem odwołanie z funkcji prezesa podczas kadencji może mieć miejsce w każdym
czasie (art. 27 PrUSP), ani tym bardziej do delegacji „na czas nieokreślony”, skoro kadencja prezesa sądu
okręgowego trwa 6 lat (art. 26 § 1 PrUSP). Nie jest możliwe również uznanie części delegacji, tej upoważniającej
sędziego SR w J. do sprawowania obowiązków sędziego SA w R., przez pierwsze dwa lata liczone od 1.2.2018 r., za
rodzącą skutki prawne, skoro, jak już podnoszono, do odwołania z funkcji prezesa może dojść w każdym czasie,
a więc i przed upływem dwuletniego terminu, wskazanego w art. 77 § 1 pkt. 1 PrUSP.

Wyrok SN z 5.5.2022 r., III KK 59/22

W kontekście obsadzania sądów w sprawach karnych i delegowania sędziów do innych sądów, istotne są standardy międzynarodowe i konstytucyjne dotyczące prawa do sądu właściwego oraz rzetelnego procesu. SN uchylił orzeczenie dotyczące delegacji sędziego R.P. ze względu na niezgodność z wymogami prawnymi, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania.