Podstawa zwrotu zatrzymanych rzeczy osobie uprawnionej

Przepis art. 230 § 2 KPK obliguje organy procesowe do zwrotu zatrzymanych rzeczy osobie uprawnionej niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego. Publikacja omawia wyrok sądu oraz apelacje dotyczące kar wymierzonych G.M., a także kasację Prokuratora Generalnego. Analizuje również naruszenia prawa karnego procesowego i materialnego w kontekście zwrotu zatrzymanych rzeczy.

Tematyka: art. 230 KPK, zwrot zatrzymanych rzeczy, postępowanie karnego, wyrok sądu, apelacje, kasacja, naruszenia prawa karnego, środek kompensacyjny, Prokurator Generalny, SN

Przepis art. 230 § 2 KPK obliguje organy procesowe do zwrotu zatrzymanych rzeczy osobie uprawnionej niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego. Publikacja omawia wyrok sądu oraz apelacje dotyczące kar wymierzonych G.M., a także kasację Prokuratora Generalnego. Analizuje również naruszenia prawa karnego procesowego i materialnego w kontekście zwrotu zatrzymanych rzeczy.

Przepis art. 230 § 2 KPK obliguje organy procesowe do zwrotu zatrzymanych rzeczy osobie uprawnionej
niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego, w szczególności takich, które są
zbędne w ustaleniu istoty przestępstwa lub w wykryciu sprawcy albo udowodnieniu mu sprawstwa.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 10.1.2019 r., IV K 18/17, SR w Szczecinie uznał G.M. za winnego:
• przestępstwa z art. 189 § 1 KK w zw. z art. 13 § 1 KK, w zw. z art. 282 KK i art. 191 § 1 i 2 KK w zw. z art. 11 § 2
KK i za to na podstawie art. 14 § 1 KK w zw. z art. 282 KK wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności;
• przestępstwa z art. 278 § 1 KK i za to skazał go na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;
• występku z art. 62 ust. 2 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 2050; dalej:
NarkU) i za to skazał go na karę roku pozbawienia wolności;
• występku z art. 63 ust. 1 NarkU i za to skazał go na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 KK Sąd połączył jednostkowe kary pozbawienia wolności i wymierzył
Oskarżonemu karę łączną w rozmiarze 2 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności. Ponadto na mocy art. 46 § 1 KK
orzekł wobec Oskarżonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem przez zapłatę na rzecz E.B.
kwoty 700 zł. W oparciu o ten sam przepis zasądził od Oskarżonego na rzecz pokrzywdzonego kwotę 5.000 zł
tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Apelacje od tego wyroku wnieśli obrońca Oskarżonego oraz Oskarżony osobiście. Obydwie skargi zaskarżały to
orzeczenie w całości w zakresie przestępstw z art. 189 § 1 KK w zw. z art. 13 § 1 KK, w zw. z art. 282 KK i art. 191 §
1 i 2 KK w zw. z art. 11 § 2 KK oraz z art. 278 § 1 KK.
Po rozpoznaniu tych apelacji, wyrokiem z 22.11.2019 r., IV Ka 959/19, SO w S. zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że: obniżył wymierzoną oskarżonemu G.M. karę łączną pozbawienia wolności do lat 2; obniżył orzeczony
wobec niego obowiązek zadośćuczynienia do kwoty 2.500 zł. W pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał
w mocy. Z uwagi na to, iż żadna ze stron postępowania nie złożyła stosownego wniosku, nie sporządzono
pisemnego uzasadnienia tego wyroku.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego na korzyść skazanego G.M. wniósł na podstawie art. 521 § 1 KPK
Prokurator Generalny, który zaskarżył to orzeczenie w części dotyczącej utrzymania w mocy rozstrzygnięcia o środku
kompensacyjnym w postaci obowiązku naprawienia w całości szkody wyrządzonej przestępstwem z art. 278 § 1 KK.
Na zasadzie art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK i art. 537 § 1 i 2 KPK zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść
orzeczenia naruszenie przepisów prawa karnego procesowego i materialnego, a mianowicie art. 433 § 1 KPK w zw.
z art. 440 KPK oraz art. 410 KPK, art. 46 § 1 KK i art. 230 § 2 KPK.
Formułując powyższy zarzut, Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym
zakresie SO w S. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora
Generalnego wniesionej na korzyść Skazanego, SN uchylił zaskarżony wyrok w części dotyczącej środka
kompensacyjnego w postaci obowiązku naprawienia szkody.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się być zasadna i to w sposób oczywisty, co uzasadniało jej rozpoznanie na
posiedzeniu bez udziału stron w trybie art. 535 § 5 KPK.
Przepis art. 230 § 2 KPK obliguje organy procesowe do zwrotu osobie uprawnionej zatrzymanych rzeczy
niezwłocznie po stwierdzeniu ich zbędności dla postępowania karnego, w szczególności takich, które są zbędne
w ustaleniu istoty przestępstwa lub w wykryciu sprawcy albo udowodnieniu mu sprawstwa. Co do zasady sąd
powinien wypowiedzieć się w przedmiocie dowodów rzeczowych już w treści wyroku, natomiast instytucja jego
uzupełnienia na podstawie art. 420 § 1 KPK dotyczy jedynie sytuacji, kiedy stosowne rozstrzygnięcie zostało
wcześniej pominięte (por. postanowienie SN z 18.5.2017 r., III KK 495/16, 
).
SN podkreślał w swoim orzecznictwie, że orzekając w oparciu o przepis art. 46 § 1 KK, sąd musi mieć na względzie
rozmiar już naprawionej szkody, gdyż zobowiązanie do jej naprawienia nie może zmierzać do przysporzeń w majątku
pokrzywdzonego. Obowiązek naprawienia szkody dotyczy tylko takiej, której nie naprawiono, a orzekając na



podstawie art. 46 § 1 KK, sąd musi uwzględnić rozmiar już naprawionej szkody. Przy orzekaniu obowiązku
naprawienia szkody sąd powinien więc uwzględnić fakt odzyskania przez pokrzywdzonego w całości skradzio­nego
mienia (por. wyroki SN: z 24.8.2016 r., V KK 172/16, 
; z 12.4.2018 r., III KK 128/18, 
; z 10.4.2018 r., III
KK 98/18, 
).
Zaznaczyć przy tym należy, że skradziony przedmiot nie przestaje być własnością osoby, na której szkodę
dopuszczono się kradzieży, i podlega zwrotowi tej osobie. Sprawca przestępstwa (kradzieży, oszustwa) nie nabywa
zatem własności skradzionych rzeczy. Stąd też nie podlegają one przepadkowi w oparciu o przepis art. 44 § 1 KK
(zastrzeżenie zawarte w art. 44 § 5 KK), jak również nie mogą ulec przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa jako
korzyść majątkowa, którą sprawca osiągnął z popełnienia przypisanego mu przestępstwa (tu zachodzi bowiem
warunek wyłączający określony w art. 45 § 1 zdanie drugie KK). Jednocześnie żaden przepis prawa materialnego nie
przewiduje możliwości zwrotu równowartości dowodu rzeczowego.
Skarżący słusznie wskazał, że w zaistniałej sytuacji SR w S. zobowiązany był w oparciu o treść art. 230 § 2 KPK do
zwrotu pokrzywdzo-nemu zabezpieczonego telefonu komórkowego, stanowiącego dowód rzeczowy, nie zaś do
nałożenia na Oskarżonego, tytułem środka kompensacyjnego z art. 46 § 1 KK, obowiązku zapłaty jego
równowartości. Zwrot zabezpieczonego przedmiotu (przy braku jakichkolwiek ustaleń wskazujących uszkodzenie
rzeczy powodującej ob­niżenie jej wartości) jest równoznaczny z naprawieniem pokrzywdzonemu wyrzą­dzonej mu
szkody o charakterze majątkowym. W przedmiotowej sprawie dopiero po zakończeniu postępowania odwoławczego
SR zwrócił zbędny dowód rzeczowy właścicielowi, doprowadzając w ten sposób do podwójnej kompensacji doznanej
szkody. Impuls ku temu stanowiło dopiero pismo Skazanego, domagającego się zwrócenia mu jego rzeczy
zatrzymanych w związku ze sprawą, co skłoniło Sąd do uzyskania wykazu dowodów rzeczowych
i kryminalistycznych, skutkiem czego było procesowe rozstrzygnięcie w przedmiocie dowodów rzeczowych.
Zauważyć należy, iż naruszeniu wskazanych w kasacji przepisów prawa mogły przeciwdziałać czynności podjęte
przez Sąd odwoławczy, który powinien był dostrzec to uchybienie Sądu I instancji w zakresie konieczności zwrotu
dowodów rzeczowych, zwłaszcza na rzecz pokrzywdzonego. Jednakże Sąd II instancji uchybił temu obowiązkowi, co
w konsekwencji doprowadziło do nienależnego wzbogacenia się przez Pokrzywdzonego.
Z materiałów postępowania wykonawczego wynika, że 12.3.2020 r. Oskarżony G.M. dokonał przelewu na rzecz
Pokrzywdzonego kwoty 3.200 zł, obejmującej kwotę 700 zł, będącą środkiem kompensacyjnym w postaci
naprawienia skody wyrządzonej przestępstwem z art. 278 § 1 KK, oraz kwotę 2.500 zł, stanowiącą zadośćuczynienie
za doznaną krzywdę wynikłą z popełnienia przestępstwa przypisanego w wyroku SR. Podkreślić przy tym należy, że
spełnienie przez Oskarżonego ciążącego na nim zobowiązania w zakresie wykonania nałożonego środka
kompensacyjnego nie mogło skutkować zaistnieniem podstawy prawnej do orzeczenia przepadku pozostającego
w dyspozycji organu procesowego telefonu komórkowego na rzecz Skarbu Państwa, gdyż brak do tego podstaw
określonych w art. 44 § 1 KK czy art. 45 § 1 KK.
W konsekwencji należało stwierdzić, że doszło do rażącej niesprawiedliwości orze­czenia Sądu odwoławczego (w
ujęciu art. 440 KPK), wynikającej z utrzymania w mocy w omawianej części orzeczenia Sądu I instancji. SN
podkreślał w swoim orzecznictwie, że taka niesprawiedliwość orzeczenia zaistnieje, gdy sąd odwoławczy pominie
bądź nie zauważy niewątpliwych i bezspornych uchybień popełnionych przez Sąd I instancji, które w sposób
znaczący mogą stanowić o naruszeniu przez orzeczenie zasady prawdy materialnej i sprawiedliwej represji. Sąd
odwoławczy ma obowiązek dokonania kontroli zaskarżonego orzeczenia pod względem merytorycznym i prawnym
nie tylko w granicach środka odwoławczego, lecz także z urzędu, niezależnie od tych granic, w celu stwierdzenia, czy
utrzymanie w mocy orzeczenia nie będzie w sposób rażący naruszać poczucia sprawiedliwości (por. wyrok SN
z 24.2.2021 r., II KK 18/21, 
; postanowienie SN z 8.10.2020 r., V KK 388/20, 
).
W rezultacie uwzględniając kasację Prokuratora Generalnego wniesioną na korzyść Skazanego, SN na mocy art.
537 § 2 KPK uchylił wyrok SO w S. w części utrzymującej w mocy rozstrzygnięcie Sądu I instancji o środku
kompensacyjnym w postaci obowiązku naprawienia szkody.

Komentarz
Prokurator Generalny niewiątpliwie ma rację, że w rezultacie wskazanego uchybienia doszło do rażącego i mającego
istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenia przepisów prawa karnego procesowego i materialnego, a mianowicie
art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK oraz art. 410 KPK, art. 46 § 1 KK i art. 230 § 2 KPK, polegającego na
zaniechaniu rozpoznania sprawy niezależnie od zarzutów podniesionych w środkach odwoławczych, wniesionych
przez Oskarżonego i jego obrońcę. W następstwie doszło do utrzymania w mocy rażąco niesprawiedliwego
orzeczenia, w zakresie rozstrzygnięcia o środku kom­pensacyjnym przez zobowiązanie Oskarżonego G.M. do
naprawienia w całości szkody wyrzą­dzonej przestępstwem z art. 278 § 1 KK, w postaci zapłaty kwoty 700 zł na
rzecz pokrzyw-dzonego, co w konsekwencji doprowadziło do bezpodstaw­nego wzbogacenia się pokrzywdzonego.

Wyrok SN z 18.5.2022 r., III KK 91/22







SN uchylił wyrok w części dotyczącej środka kompensacyjnego, uzasadniając rażące niesprawiedliwości orzeczenia. Prokurator Generalny złożył kasację, wskazując na naruszenia przepisów prawa karnego w zw. z zaniechaniem rozpoznania sprawy. Wyrok SN z 18.5.2022 r., III KK 91/22, podkreślił istotę przestrzegania przepisów proceduralnych i sprawiedliwego represji.