Powinności sądu odwoławczego w kwestii orzekania

Obowiązujące przepisy procedury karnej ustanawiają regułę, że sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie merytoryczne, a nie kasatoryjne. Publikacja analizuje przypadki orzekania sądu odwoławczego w kontekście zmiany zaskarżonych orzeczeń oraz konieczności przeprowadzenia przewodu sądowego w całości. Przykładem jest uchylenie wyroku w sprawie A.W. i przekazanie jej do ponownego rozpoznania, co zostało oparte na konieczności zapewnienia zgodności z przepisami prawa materialnego.

Tematyka: sąd odwoławczy, orzekanie, orzeczenie merytoryczne, orzeczenie kasatoryjne, przewód sądowy, art. 437 KPK, art. 439 KPK, art. 454 KPK, SN, uchylenie wyroku, skarga prokuratora

Obowiązujące przepisy procedury karnej (art. 437 § 1 i 2 KPK) ustanawiają regułę, że po rozpoznaniu sprawy
sąd odwołaczy wydaje orzeczenie merytoryczne (utrzymujące w mocy zaskarżone orzeczenie lub zmieniające
zaskarżone orzeczenie), a nie orzeczenie kasatoryjne (uchylające zaskarżone orzeczenie i przekazujące
sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania).
Opis stanu faktycznego
SR w J. z 14.12.2021 r., II K 1427/21, uznał oskarżonego A.W. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 13 § 1 KK
w zw. z art. 264 § 2 KK i art. 270 § 1 KK w zw. z art. 11 § 2 KK, za które skazał go na karę 4 miesięcy pozbawienia
wolności oraz przestępstwa z art. 270 § 1 KK, za które skazał go na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności.
Następnie Sąd, na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 KK, w miejsce wymierzonych jednostkowych kar
pozbawienia wolności orzekł wobec Oskarżonego karę łączną 6 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na
podstawie art. 69 § 1 i 2 KK, art. 70 § 1 KK warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący rok. Ponadto na
podstawie art. 43b KK w zw. z art. 39 pkt. 8 KK Sąd orzekł wobec Oskarżonego środek karny w postaci podania
wyroku do publicznej wiadomości oraz, na podstawie art. 44 § 2 KK, przepadek na rzecz Skarbu Państwa dowodu
rzeczowego w postaci podrobionej włoskiej karty pobytu, wydanej na dane obywatela Syrii A.W. rzekomo przez
władze Włoch.
Apelację na korzyść Oskarżonego wniósł Prokurator, zarzucając w niej obrazę prawa materialnego, a mianowicie art.
91 § 1 KK przez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy spełnione zostały wszystkie przesłanki określone treścią
wskazanego przepisu. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez przyjęcie, że przestępstwa zarzucone
oskarżonemu A.W. zostały popełnione w warunkach ciągu przestępstw.
Wskutek apelacji SO w P., wyrokiem z 15.2.2022 r., II Ka 26/22, uchylił zaskarżony wyrok w całości i sprawę
przekazał SR w J. do ponownego rozpoznania. Prokurator wystąpił ze skargą na wyrok kasatoryjny, nie określając jej
kierunku. Orzeczeniu zarzucił naruszenie art. 437 § 2 KPK przez uchylenie zaskarżonego wyroku SR w J. w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi, mimo że nie zachodziły okoliczności, o których
mowa w art. 439 § 1 KPK ani w art. 454 KPK, jak również nie zachodziła konieczność przeprowadzenia na nowo
przewodu sądowego w całości.
Mając na uwadze powyższy zarzut, Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy SO w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Po rozpoznaniu skargi na wyrok
kasatoryjny SO w P., SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SO w P. do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN skarga prokuratora okazała się uzasadniona.
SN wielokrotnie wskazywał, że aktualnie obowiązujące przepisy procedury karnej (art. 437 § 1 i 2 KPK) ustanawiają
regułę, że sąd odwoławczy po rozpoznaniu sprawy wydaje orzeczenie merytoryczne (utrzymujące w mocy
zaskarżone orzeczenie lub zmieniające zaskarżone orzeczenie), a nie orzeczenie kasatoryjne (uchylające
zaskarżone orzeczenie i przekazujące sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania). Możliwość
wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia o charakterze kasatoryjnym stanowi wyjątek, uzasadniony bądź
procesowymi ograniczeniami swobody orzekania sądu odwoławczego, bądź też zaistnieniem takich rażących
uchybień w procedowaniu sądu I instancji, które wręcz dyskwalifikują postępowanie przed sądem a quo jako
podstawy rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego (zob. uchwałę SN z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
).
Takie ukształtowanie pozycji i zadań sądu odwoławczego, powiązane z przyznaniem mu szerokich uprawnień
w sferze postępowania dowodowego, uzasadnione było potrzebą ograniczenia liczby wyroków kasatoryjnych do tych
sytuacji, w których przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti było niezbędne dla realizacji celów
postępowania karnego (por. postanowienie SN z 26.1.2021 r., IV KS 1/21,
).
Uregulowania w zakresie możliwości wydania wyroku kasatoryjnego ograniczają jednocześnie zakres kognicji SN,
rozpatrującego skargę opartą na przepisach rozdziału 55a KPK. Zadaniem SN jest wyłącznie skontrolowanie, czy
zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK, albo czy sąd odwoławczy uchylił wyrok mimo
braku formalnej przeszkody, określonej w art. 454 KPK do wydania wyroku zmieniającego, oraz czy jest konieczne

przeprowadzenie w całości przewodu sądowego (art. 437 § 2 in fine KPK) – zob. m.in. wyroki SN: z 15.03.2022 r.,
I KS 10/22; z 24.02.2022 r., V KS 2/22.
Podstawą wydania zaskarżonego skargą wyroku było dostrzeżenie przez SO, że w sprawie doszło do uwzględnienia
wadliwie skonstruowanego, obarczonego naruszeniem prawa materialnego wniosku Prokuratora, złożonego w trybie
art. 335 § 1 KPK, co w konsekwencji doprowadziło do tego, że zaskarżony apelacją wyrok zapadł z obrazą art. 343 §
7 KPK w zw. z art. 335 § 1 KPK, która miała wpływ na jego treść. W ocenie Sądu odwoławczego, uwzględniając
przedmiotowy wniosek rzeczywiście z obrazą przepisów prawa materialnego, czyli niezastosowanego art. 91 § 1 KK
oraz niezasadnie zastosowanych art. 85 KK i art. 86 § 1 KK, SR wymierzył Oskarżonemu za każdy z przypisanych
czynów karę jednostkową pozbawienia wolności, a w konsekwencji karę łączną, podczas gdy czyny te stanowiły
jeden ciąg przestępstw w rozumieniu art. 91 § 1 KK, za który należało wymierzyć jedną karę. Tenże błąd Sąd meriti
mógł korygować w trybie art. 343 § 3 KPK po uprzednim wezwaniu stron w trybie art. 343 § 5 zd. drugie KPK. Jeśli
czynności te nie przyniosłyby korekty wniosku w omawianym zakresie, to Sąd I instancji nie powinien uwzględnić
wniosku o skazanie i zwrócić sprawę prokuratorowi (art. 343 § 7 KPK).
Jednakże SO przyjął, że w przedstawionym układzie procesowym, gdy zachodziła konieczność zwrócenia sprawy
Prokuratorowi celem wniesienia aktu oskarżenia, a i zapewne rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych, a więc
przeprowadzenia przewodu sądowego w całości i to nawet nie tyle na nowo, co po raz pierwszy, Sąd ten obligowany
był po myśli art. 437 § 2 KPK uchylić wyrok i przekazać sprawę SR w J. do ponownego rozpoznania. Stanowisko
Sądu odwoławczego w odniesieniu do braku możliwości skorygowania omówionego wcześniej uchybienia na etapie
postępowania odwoławczego okazało się niezasadne.
SN wielokrotnie zwracał uwagę, że wniosek złożony w trybie konsensualnym, a więc także po myśli art. 335 § 1 KPK,
obliguje Sąd do dokonania przede wszystkim jego kontroli w zakresie spełnienia wszystkich wymogów
przewidzianych prawem, w szczególności przeanalizowania, czy zaproponowana przez podsądnego kara i inne
środki prawnokarnej reakcji odpowiadają prawu materialnemu (zob. wyroki SN: z 7.6.2018 r., V KK 172/18,
;
z 23.3.2016 r., IV KK 60/16,
). Jednakże procedowanie przez Sąd I instancji w trybie konsensualnym
i uwzględnienie wadliwie skonstruowanego wniosku Prokuratora, nieodpowiadającego wymogom prawa
materialnego, nie wyklucza dopuszczalności skorygowania tego uchybienia w instancji odwoławczej przez wydanie
wyroku reformatoryjnego. W tym zakresie SO w szczególności nie poddał analizie argumentacji wyrażonej w uchwale
7 sędziów SN z 25.9.2013 r., I KZP 5/13,
, w której trafnie przyjęto, że w razie zaktualizowania się przesłanek
z art. 437 § 2 KPK, w szczególności jeżeli pozwalają na to zebrane dowody, sąd odwoławczy może także zmienić
zaskarżony wyrok sądu meriti wydany w trybie konsensualnym, orzekając odmiennie co do istoty, albowiem
wcześniej zawarty consensus nie ogranicza samodzielności sądu II instancji. Tryb konsensualny jest trybem
postępowania przed sądem I instancji, a w przypadku wniesienia środka zaskarżenia przez którąkolwiek ze stron
dochodzi do zerwania tego porozumienia, które przestaje wiązać zarówno strony, jak i sąd odwoławczy. „Upadek”
porozumienia wraz z zaskarżeniem wyroku sądu meriti powoduje więc, że reformatoryjne orzekanie następuje
niezależnie od zgody stron na korektę orzeczenia.
Wszystkie te argumenty przemawiały za zasadnością przedmiotowej skargi. Konieczne okazało się więc uchylenie
zaskarżonego wyroku Sądu odwoławczego i przekazanie sprawy SO w P. do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym. Rozpoznając sprawę ponownie, SO uwzględni zaprezentowane wcześniej
zapatrywania prawne i wskazania SN (art. 539f KPK w zw. z art. 442 § 3 KPK).

Komentarz
Zakaz orzekania reformatoryjnego w określonym układzie procesowym nie wynika, co oczywiste, z treści art. 454
KPK. Przeszkody w tym zakresie nie stanowi również art. 447 § 5 KPK, albowiem zakaz tam przewidziany nie
obejmuje zarzutów związanych z możliwą obrazą prawa materialnego (zob. wyrok SN z 9.10.2018 r., III KS 26/18,
). Wskazane argumenty prowadzą do wniosku, że w sprawie nie ziściła się przesłanka uchylenia wyroku Sądu
I instancji, o której mowa w art. 437 § 2 in fine KPK – przywołana przez Sąd odwoławczy w pisemnych motywach
wyroku – wobec możliwości konwalidacji wyżej opisanej obrazy prawa materialnego w instancji odwoławczej, przez
zmianę zaskarżonego orzeczenia i orzeczenie odmiennie co do istoty sprawy.

Wyrok SN z 12.5.2022 r., III KS 30/22

SN uznał, że skarga prokuratora była uzasadniona, podkreślając konieczność ograniczenia liczby wyroków kasatoryjnych. Uregulowania w zakresie możliwości wydania wyroku kasatoryjnego mają na celu kontrolę zachodzenia bezwzględnej przyczyny odwoławczej oraz konieczności przeprowadzenia przewodu sądowego. W wyniku analizy SN uchylił wyrok Sądu odwoławczego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.