Podstawa przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti

Zgodnie z art. 437 § 2 KPK przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti jest niezbędne w przypadku zaistnienia przesłanek wymienionych w tym artykule. Sąd Rejonowy w K. uznał oskarżonego za winnego dwóch przestępstw z art. 178a § 1 KK, co skutkowało wymierzeniem kary ograniczenia wolności oraz innych środków karanych. Apelacje od wyroku złożyli obrońca oskarżonego oraz prokurator. Prokurator zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w K., argumentując rażące naruszenie art. 437 § 2 KPK. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym, uwzględniając konieczność przeprowadzenia przewodu sądowego w całości.

Tematyka: przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, sąd meriti, art. 437 § 2 KPK, przeprowadzenie przewodu sądowego, naruszenia procesowe, apelacja, Sąd Najwyższy

Zaistnienie którejkolwiek z przesłanek wymienionych w art. 437 § 2 KPK oznacza, że przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi meriti jest niezbędne dla realizacji celów postępowania karnego i nie ma
możliwości sanowania błędów postępowania pierwszoinstancyjnego lub uzupełnienia materiału
dowodowego w postępowaniu apelacyjnym.
Opis stanu faktycznego
S.M. został oskarżony o to, że:
1. 5.4.2019 r. w K., znajdując się pod wpływem substancji psychotropowych, prowadził w ruchu lądowym pojazd
mechaniczny, tj. o przestępstwo z art. 178a § 1 KK;
2. 9.4.2019 r. w K., znajdując się pod wpływem substancji psychotropowych, prowadził w ruchu lądowym pojazd
mechaniczny, tj. o przestępstwo z art. 178a § 1 KK.
Sąd Rejonowy w K., wyrokiem z 23.11.2020 r., II K 1402/19/N, uznał oskarżonego za winnego dwóch występków
z art. 178a § 1 KK i za to na mocy art. 178a § 1 KK w zw. z art. 91 § 1 KK, wymierzył mu karę roku i 8 miesięcy
ograniczenia wolności, zobowiązując go do wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne
w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Ponadto, orzekł środki karne: zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych na okres 4 lat oraz świadczenia pieniężnego w kwocie 8.000,00 zł na rzecz Funduszu Pomocy
Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Apelacje od wyroku Sądu I instancji wnieśli obrońca oskarżonego oraz oskarżyciel publiczny.
Prokurator Prokuratury Rejonowej w K. zaskarżył wyrok na niekorzyść oskarżonego w zakresie rozstrzygnięcia
o karze, zarzucając mu rażąco niską karę, jak również rażąco niski wymiar środka karnego w postaci zakazu
prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz świadczenia pieniężnego w sytuacji, gdy linia życia oskarżonego w tym
jego uprzednia karalność oraz jego postawa w toku postępowania dowodzą, że jedynie kara izolacyjna stanowić
będzie dla niego realną dolegliwość.
Wniósł o „zmianę zaskarżonego wyroku poprzez wymierzenie oskarżonemu przy zastosowaniu art. 91 § 1 KK:
1. kary roku pozbawienia wolności,
2. środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 6 lat,
3. środka karnego - świadczenia pieniężnego w kwocie 10 000 zł.,
4. zasądzenie w całości kosztów procesu”.
Obrońca oskarżonego zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w całości, zarzucając mu obrazę przepisów postępowania
mogącą mieć wpływ na treść wyroku, a mianowicie art. 6 i 170 § 1 pkt 5 KPK, a także art. 7 KPK i 410 KPK.
Podnosząc powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania, ewentualnie przeprowadzenie uzupełniającego postępowania dowodowego i dopuszczenie
dowodu z uzupełniającej ustnej opinii biegłego ds. toksykologii celem umożliwienia obronie i oskarżonemu zadania
mu pytań, a co za tym idzie realizacji prawa do obrony i zasady bezpośredniości oraz kontradyktoryjności.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z 17.2.2022 r., IV Ka 540/21, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi
Rejonowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Prokurator Prokuratury Rejonowej w K. złożył skargę na wyrok Sądu odwoławczego, zaskarżając go w całości na
niekorzyść oskarżonego i zarzucając orzeczeniu rażące naruszenie art. 437 § 2 KPK przez wadliwe ustalenie, że
w sprawie koniecznym jest przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego w całości – w sytuacji, gdy takiej potrzeby
nie ma, a ewentualne czynności dowodowe można przeprowadzić bez zbędnej zwłoki w ramach postępowania
odwoławczego.
Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi w trybie art. 539a § 1 KPK wniesionej przez prokuratora, uchylił zaskarżony
wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego w obowiązującym aktualnie w Polsce modelu postępowania odwoławczego możliwość
uchylenia wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania została silnie ograniczona,
sprowadzając się do trzech sytuacji: zaistnienia bezwzględnych przyczyn odwoławczych, konieczności
przeprowadzenia na nowo przewodu sądowego w całości oraz tej, gdy wydanie wyroku reformatoryjnego
naruszyłoby regułę ne peius, wskazaną w art. 454 § 1 KPK. Zaistnienie którejkolwiek z przesłanek wymienionych
w art. 437 § 2 KPK oznacza, że przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti jest niezbędne dla
realizacji celów postępowania karnego i nie ma możliwości sanowania błędów postępowania pierwszoinstancyjnego
lub uzupełnienia materiału dowodowego w postępowaniu apelacyjnym.
Zadaniem Sądu Najwyższego rozpatrującego skargę na wyrok sądu odwoławczego, zgodnie ze stanowiskiem
wyrażonym w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 25.1.2018 r., I KZP 13/17,
jest skontrolowanie, czy
zachodzi tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza z art. 439 § 1 KPK na etapie postępowania odwoławczego bądź
czy sąd odwoławczy uchylił wyrok mimo braku formalnych przeszkód określonych w art. 454 KPK do wydania wyroku
zmieniającego oraz czy jest konieczne przeprowadzenie w całości przewodu sądowego (art. 437 § 2 in fine KPK).
Zakres kontroli dokonywanej przez Sąd Najwyższy w tym postępowaniu ogranicza się zatem do zbadania, czy
stwierdzone przez sąd odwoławczy uchybienie daje podstawę do wydania orzeczenia kasatoryjnego (por. wyrok
Sądu Najwyższego z 20.10.2020 r., I KS 9/20,
).
W niniejszej sprawie jako postawę uchylenia wyroku Sądu Rejonowego i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania, Sąd Okręgowy wskazał potrzebę przeprowadzenia przewodu w całości. Uznał, że
w niniejszej sprawie doszło do naruszenia przepisów procesowych dotyczących prawidłowego przebiegu
postępowania rozpoznawczego, co wymaga jego ponownego przeprowadzenia. Naruszone przepisy dotyczyły
fundamentalnych reguł prowadzenia postępowania przed sądem pierwszej instancji i godziły w podstawowe prawa
gwarancyjne oskarżonego. Uchybienia, o jakich mowa powyżej były na tyle istotne, że konieczne jest ponowne
przeprowadzenie przewodu, tak, aby zagwarantować prawa, których oskarżonemu odmówiono. Zaznaczyć należy,
że uchybienia te nie mogą zostać konwalidowane w postępowaniu apelacyjnym. W celu zapewnienia należnych
gwarancji procesowych konieczne jest przeprowadzenie przewodu w całości przed sądem I instancji, bowiem przed
tą instancją doszło do takich naruszeń, które podważyły cały przewód sądowy i podważyły rzetelność całego
postępowania sądowego przed I instancją. Uchybienia popełnione w toku przewodu sądowego zaważyły na całym
kształcie postępowania pierwszoinstancyjnego, tak, że konieczne jest przeprowadzenie ponownie całego przewodu.
O ile należy się zgodzić z oceną Sądu odwoławczego, iż w toku postępowania przed Sądem I instancji doszło do
naruszenia prawa do obrony oskarżonego, zwłaszcza w postaci nieuzasadnionego uznania wniosków dowodowych
obrony jako prowadzących do przewlekłości postępowania, w sytuacji gdy rozprawa odbyła się w zaledwie dwóch
terminach, o tyle niesłuszny jest wniosek Sądu Okręgowego, że uchybień tych nie można konwalidować
w postępowaniu drugoinstancyjnym. Nie ma przeszkód do przesłuchania przed Sądem Okręgowym wnioskowanych
przez obronę świadków i biegłych czy dopuszczenia przez ten Sąd dowodu z dokumentów. W ten sposób doszłoby
do materializacji prawa S.M. do obrony przed ciążącymi na nim zarzutami.
Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine KPK,
jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji
do ponownego rozpoznania, zachodzi tylko wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji naruszył przepisy prawa
procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego,
uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających
się na przewód sądowy w sądzie pierwszej instancji (por. uchwała Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r., I KZP 3/19,
). „Jeżeli natomiast naruszenie przez sąd pierwszej instancji przepisów procesowych nie odnosi się do całego
przewodu sądowego i nie ma skutku dotyczącego całości tego przewodu, to wówczas, co oczywiste, zajdzie tylko
konieczność powtórzenia przewodu sądowego jedynie w części, której uchybienie dotyczy, a to nie uprawnia sądu
odwoławczego do przyjęcia, iż jest konieczne przeprowadzenie przez sąd pierwszej instancji na nowo przewodu
sądowego w całości”.

Komentarz
W świetle powyższych rozważań za zasadny należało uznać podniesiony w skardze zarzut rażącego naruszenia art.
437 § 2 KPK, jako że nie zachodziła potrzeba przeprowadzenia na nowo przewodu w całości przez Sąd meriti.
Zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego należało więc uchylić i przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego
rozpoznania w postępowaniu apelacyjnym. Powinnością Sądu ponownie rozpoznającego sprawę jest – co oczywiste
– przeprowadzenie dowodów, które uzna za konieczne dla ustalenia wszystkich okoliczności niezbędnych do
rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej S.M. za zarzucony mu czyn. Będzie miał przy tym na uwadze realizację
zarówno celów postępowania, jak i prawa oskarżonego do obrony.

Wyrok Sądu Najwyższego z 6.6.2022 r., III KS 33/22,

Sąd Najwyższy podkreślił ograniczenia możliwości uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania w modelu postępowania odwoławczego. W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w K. uznał konieczność ponownego przeprowadzenia przewodu sądowego z uwagi na naruszenia przepisów procesowych i gwarancji oskarżonego. Decyzja Sądu Najwyższego potwierdziła potrzebę ponownego rozpatrzenia sprawy w oparciu o przepisy KPK.