Odbywanie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego od 2023 r.
W 2023 r. wprowadzono nowe przepisy dotyczące odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Nowelizacja ustawy Kodeks karny wykonawczy ma na celu poprawę warunków bezpieczeństwa w jednostkach penitencjarnych oraz usprawnienie procedur wykonywania kar. Kluczową zmianą jest przyznanie kompetencji komisjom penitencjarnym w zakładach karnych w rozpoznawaniu wniosków dotyczących odbywania kary w SDE.
Tematyka: odbywanie kary, system dozoru elektronicznego, komisja penitencjarna, zmiany w Kodeksie karnym wykonawczym, warunki bezpieczeństwa, procedury karne
W 2023 r. wprowadzono nowe przepisy dotyczące odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Nowelizacja ustawy Kodeks karny wykonawczy ma na celu poprawę warunków bezpieczeństwa w jednostkach penitencjarnych oraz usprawnienie procedur wykonywania kar. Kluczową zmianą jest przyznanie kompetencji komisjom penitencjarnym w zakładach karnych w rozpoznawaniu wniosków dotyczących odbywania kary w SDE.
W celu m.in. poszerzenia możliwości odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego uchwalono ustawę z 5.8.2022 r. o zmianie ustawy Kodeks kary wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2022 r. poz. 1855). Ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw 2.2.2022 r. oraz w przeważającym zakresie oczekuje na wejście w życie. • Omawiana nowelizacja przepisów ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 53, dalej: KKW) to jedna z obszerniejszych nowelizacji przepisów tej ustawy w ostatnich latach, • Oprócz istotnych zmian dotyczących SDE, nowe przepisy mają zapewnić także m.in. poprawę warunków bezpieczeństwa jednostek penitencjarnych, usprawnienie procedur wykonywania kar oraz tymczasowego aresztowania, zwiększenie oddziaływania prewencji ogólnej i indywidualnej, • Z uwagi na szeroki zakres nowelizacji, niniejsze omówienie dotyczy jedynie przepisów dotyczących odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego (dalej: SDE). Nowe kompetencje komisji penitencjarnej Kompetencje do rozpoznawania spraw o zezwolenie na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE uzyskała także komisja penitencjarna działająca w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa (art. 43e § 1 KKW). Komisja penitencjarna jest kompetentna do udzielenia skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE jedynie w niektórych przypadkach wymienionych w ustawie (art. 43lla KKW - 43 llb KKW): • co do skazanych, wobec których orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 4 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138, dalej: KK), • skazany rozpoczął odbywanie kary w zakładzie karnym, • odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary, • za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności, • skazany posiada określone miejsce stałego pobytu, • osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h 3 KKW, • odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1 KKW. W sprawach związanych z udzieleniem skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, o których mowa w art 43lla § 1 KKW, wyłącznie właściwa jest komisja penitencjarna. Jeżeli jednak w chwili złożenia wniosku skazany nie rozpoczął jeszcze odbywania kary, w sprawach związanych z udzieleniem zezwolenia właściwy jest sąd penitencjarny. Do postępowania przed komisją penitencjarną odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy dotyczące postępowania przed sądem penitencjarnym regulujące takie kwestie, jak: • orzekanie w przypadku braku zgody dorosłego domownika zamieszkującego wspólnie ze skazanym na wykonanie kary w SDE (art. 43la § 4 KKW), • zasadę orzekania na wniosek skazanego lub na wniosek jego obrońcy, prokuratora, sądowego kuratora zawodowego lub dyrektora zakładu karnego oraz treść tego wniosku (art. 43lc, art. 43ld § 1-3 KKW), • orzekanie na posiedzeniu w zakładzie karnym, w którym skazany przebywa oraz na którym obowiązkowy jest udział prokuratora (art. 43le KKW), • sprawdzanie, czy istnieje przeszkoda w postaci warunków technicznych (art. 43lf KKW), • obowiązek wysłuchania skazanego przed wydaniem decyzji (art. 43lg KKW), • treść rozstrzygnięcia (art. 43lh KKW). Prokurator może oświadczyć, najpóźniej na posiedzeniu po ogłoszeniu decyzji o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE, że sprzeciwia się udzieleniu zezwolenia. Wówczas decyzja komisji penitencjarnej staje się wykonalna z chwilą uprawomocnienia. Komisja penitencjarna wydaje rozstrzygnięcie w drodze decyzji, w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku o udzielenie zezwolenia. Skarga przysługuje także obrońcy, skazanemu, prokuratorowi, a także sądowemu kuratorowi zawodowemu i dyrektorowi zakładu karnego, jeśli składali wniosek o udzielenie zezwolenia. Do skargi na decyzję komisji penitencjarnej odpowiednie zastosowanie znajduje przepis art. 7 KKW oraz art. 43lj ust. 2 KKW (nowy art. 43lla § 3 KKW). Skargę na decyzję komisji penitencjarnej rozpoznaje sąd penitencjarny, który bierze pod uwagę w szczególności czy odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary oraz czy za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności (nowy art. 43llb § 2 KKW). Zwiększenie wymiaru kary wymierzonej możliwej do wykonania w SDE O udzielenie zezwolenia na odbycie kary w SDE przez sąd penitencjarny ubiegać będzie się mógł skazany, wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy albo wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 KK, (art. 43la § 1 pkt 1 KKW). W konsekwencji powyższego, o odbycie kary pozbawienia wolności w SDE wnioskować będzie mógł także skazany, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno: • nieprzekraczających w sumie 1 roku i 6 miesięcy, • których suma jest niższa niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż 6 miesięcy, a żadna kara nie została orzeczona za przestępstwo popełnione w warunkach przewidzianych w art. 64 § 2 KK, Spodziewane rezultaty nowelizacja Zgodnie z oczekiwaniami, nowelizacja ma m.in. poszerzyć możliwość odbywania kar w SDE. Jest to cel możliwy do osiągnięcia, ponieważ z uwagi na przyznanie kompetencji komisjom penitencjarnym w zakładach karnych, od rozpoznawania pewnej części wniosków „uwolnione” zostaną sądy penitencjarne. Zakres spraw o zezwolenie na SDE oddany pod kompetencję komisji penitencjarnej, określony przede wszystkim wymiarem wymierzonej kary pozbawienia wolności (do 4 miesięcy) może okazać się jednak zbyt niewielki, żeby realnie usprawnić i rozpowszechnić odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego.
Nowe przepisy mają poszerzyć możliwość odbywania kar w systemie dozoru elektronicznego, ale ich zakres może okazać się ograniczony. Wprowadzenie zmian ma na celu usprawnienie systemu oraz zapewnienie bezpieczeństwa w jednostkach penitencjarnych.