Niewłaściwa obsada Sądu bezwzględną podstawą odwoławczą

Tematyka: Sąd Najwyższy, rażące naruszenie prawa, skład sądu odwoławczego, postępowanie przygotowawcze, uchylenie wyroku, podstawy odwoławcze

Jeżeli postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, w postępowaniu
prywatnoskargowym oraz w postępowaniu przyspieszonym skład sądu odwoławczego jest jednoosobowy,
chyba że sąd I instancji wydał zaskarżone orzeczenie w innym składzie niż w składzie jednego sędziego. Dla
ustalenia składu sądu na rozprawie apelacyjnej znaczenie ma to, w jakiej formie postępowanie
przygotowawcze zostało zakończone, a nie to, w jakiej było prowadzone.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 8.6.2021 r. SR w R. uniewinnił A.H.-F. od zarzucanego jej czynu z art. 190a KK w zw. z art. 31 § 2 KK
polegającego na tym, że w bliżej nieustalonym okresie od 1.2018 roku do 3.2.2020 roku w R. uporczywie nękała P.F.
w ten sposób, że nachodziła go w miejscu pracy, wielokrotnie wykonywała połączenia telefoniczne oraz wysyłała
wiadomości tekstowe na numer komórkowy, co wzbudziło w pokrzywdzonym uzasadnione okolicznościami poczucie
zagrożenia i w istotny sposób naruszyło jego prywatność, przy czym jej zdolność rozpoznania znaczenia czynu
i kierowania swoim postępowaniem w czasie popełnienia przestępstwa była w znacznym stopniu ograniczona.
Apelację od tego wyroku złożył Prokurator Rejonowy w R., który na podstawie art. 438 pkt. 3 KPK zarzucił błąd
w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść i rzutujący
w konsekwencji na błędne uniewinnienie oskarżonej A.H-F. od popełnienia zarzucanego jej czynu. Błąd polegał na
niesłusznym przyjęciu przez Sąd orzekający, że zebrany w toku postępowania materiał dowodowy nie daje podstaw
do stwierdzenia, że oskarżona swym zachowaniem wyczerpała znamiona zarzucanego jej czynu, podczas gdy
prawidłowa ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego, ujawnionego w toku przewodu sądowego, prowadzi
do przeciwnych wniosków.
W konkluzji Prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SR w R. do ponownego
rozpoznania. Po rozpoznaniu tej apelacji SO w P. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł Prokurator Rejonowy w R., który na podstawie art. 523 § 1 i 3 KPK
zarzucił rażące naruszenie przepisu prawa karnego procesowego, mające istotny wpływ na treść orzeczenia, tj. art.
29 § 1 KPK. Polegało ono na rozpoznaniu apelacji oskarżyciela publicznego od wyroku SR w R. wydanego
w składzie jednego sędziego, podczas gdy postępowanie przygotowawcze prowadzone przeciwko A.H.-F. zostało
zakończone w formie śledztwa, co obligowało Sąd odwoławczy do orzekania w składzie trzech sędziów
i spowodowało bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK.
W konkluzji Prokurator Rejonowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SO w P. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Rejonowego w R. na niekorzyść SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę
SO w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja Prokuratora Rejonowego w R. była zasadna w stopniu oczywistym. Zaskarżony wyrok
rzeczywiście zapadł z rażącym naruszeniem przepisów prawa wymienionych w zarzucie kasacji. Ocena tego rodzaju
przemawiała za rozpoznaniem środka zaskarżenia w trybie przewidzianym w art. 535 § 5 KPK na posiedzeniu bez
udziału stron i uwzględnienie go w całości.
W kasacji trafnie podniesiono, że w trakcie wydawania wyroku przez SO doszło do obrazy przepisów postępowania,
stanowiących bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK, gdyż Sąd rozpoznający sprawę
w postępowaniu odwoławczym był nienależycie obsadzony - w składzie jednoosobowym zamiast trzyosobowym.
Autor kasacji prawidłowo wskazał, że początkowo postępowanie przygotowawcze zostało wszczęte w formie
dochodzenia. Natomiast art. 13 pkt 2 ustawy z 31.3.2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach
związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczeniem COVID-19 i innych chorób zakaźnych oraz
wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2020 r. poz. 568), zmienił 31.3.2020 r.
treść art. 190a KK. W wyniku tej nowelizacji nastąpiło podwyższenie sankcji karnej do 8 lat pozbawienia wolności za
przestępstwo z art. 190a § 1 KK. W konsekwencji postanowieniem z 30.10.2020 r. w niniejszej sprawie wszczęto
śledztwo i w tej formie postępowanie przygotowawcze zostało zakończone. Akt oskarżenia wpłynął do Sądu
I instancji 30.11.2020 r. Sąd ten rozpoznał sprawę w postępowaniu zwyczajnym w składzie jednoosobowym,
a następnie 8.6.2021 r. wydał wyrok. 6.8.2021 r. akta sprawy wraz z apelacją oskarżyciela publicznego wpłynęły do
SO w P. Zarządzeniem Przewodniczącego IV Wydziału Karnego Odwoławczego SO w P. z 19.8.2021 r.
o wyznaczeniu rozprawy głównej do rozpoznania sprawy wyznaczono skład jednoosobowy.

W takim też składzie zapadł zaskarżony kasacją wyrok Sądu odwoławczego.
Autor kasacji słusznie wskazał, że w przedmiotowej sprawie powinna zostać zastosowana ogólna zasada ustalania
składu sądu odwoławczego, wyrażona w art. 29 § 1 KPK, który stanowi, że na rozprawie apelacyjnej sąd orzeka
w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Taki wyjątek stanowi art. 449 § 2 KPK, zgodnie
z którym, jeżeli postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie dochodzenia, w postępowaniu
prywatnoskargowym oraz w postępowaniu przyspieszonym skład sądu odwoławczego jest jednoosobowy, chyba że
zaskarżone orzeczenie sąd I instancji wydał w innym składzie niż w składzie jednego sędziego. A zatem w składzie
trzech sędziów sąd okręgowy jako sąd odwoławczy orzeka między innymi wówczas, gdy postępowanie
przygotowawcze zakończyło się w formie śledztwa. Dla ustalenia składu sądu na rozprawie apelacyjnej znaczenie
ma to, w jakiej formie postępowanie przygotowawcze zostało zakończone, a nie to, w jakiej było prowadzone. Ratio
legis regulacji zawartej w art. 449 § 2 KPK polega bowiem na umożliwieniu orzekania w instancji odwoławczej przez
jednego sędziego z uwagi na wagę i ciężar gatunkowy konkretnej sprawy. Nie ulega wątpliwości, że sąd odwoławczy
ze względów gwarancyjnych powinien każdorazowo dokonywać formalnej weryfikacji trybu postępowania
przygotowawczego oraz jego legalności, której wynik determinuje skład sądu odwoławczego. Wadliwość
proceduralna, polegająca na rozpoznaniu wniesionego środka odwoławczego przez sąd w składzie jednoosobowym,
czyli w składzie nieprzewidzianym przez obowiązujące przepisy dla danego rodzaju spraw (zakończonych
śledztwem), skutkuje zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej wymienionej w art. 439 § 1 pkt. 2 KPK.
Innymi słowy niedostrzeżenie faktu, że postępowanie przygotowawcze zakończyło się w formie śledztwa
i rozpoznanie apelacji oraz wydanie wyroku przez sąd w składzie jednoosobowym, stanowi rażącą obrazę art. 29 § 1
KPK i powoduje wystąpienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439 § 1 pkt. 2 KPK (por. wyroki
SN: z 30.12.2020 r., I KK 136/20,
; z 20.2.2019 r., III KK 624/17,
; z 14.3.2019 r., V KK 64/19,
;
z 12.4.2018 r., III KK 136/18; z 25.5.2017 r., V KK 115/17,
).
Wobec wystąpienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej obowiązkiem SN było uchylenie orzeczenia bez badania
związku przyczynowego między uchybieniem a treścią orzeczenia. W konsekwencji SN orzekł jak w części
dyspozytywnej wyroku. Rozpoznając ponownie sprawę, Sąd II instancji powinien ukształtować skład Sądu w zgodzie
z przepisami prawa (art. 449 § 2 KPK w zw. z art. 29 § 1 KPK).

Komentarz
Nie ma najmniejszych wątpliwości a contrario analiza zebranego materiału dowodowego zgodnie z regułami sztuki
prowadzi do kategorycznego twierdzenia, że w niniejszym postępowaniu nie miał zastosowania przepis art. 4 pkt. 1
ustawy z 20.4.2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny i niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1023), którą
znowelizowano ustawę z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem
i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz.
1842). Wyjątek polegający na procedowaniu w jednoosobowym składzie przez sąd odwoławczy dotyczy orzekania
w sprawach o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności, której górna granica nie przekracza 5 lat, co nie
miało miejsca w rozpoznawanej sprawie. W konkluzji godzi się podkreślić, że decyzja SN jest słuszna.

Wyrok SN z 14.7.2022 r., V KK 68/22

W konkluzji Prokurator Rejonowy wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SO w P. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN wskazuje na rażące naruszenie przepisów prawa, które stanowiło bezwzględną podstawę odwoławczą. Decyzja Sądu Najwyższego jest zgodna z obowiązującymi przepisami i słuszną interpretacją prawa.