Organ właściwy do wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego (END)
W fazie in rem postępowania przygotowawczego organem uprawnionym do wydania postanowienia w przedmiocie wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego dotyczącego informacji objętych tajemnicą bankową jest prokurator. Przedstawione zagadnienie prawne dotyczyło potrzeby uzyskania danych właściciela rachunku bankowego w kontekście europejskiego nakazu dochodzeniowego. Sprawa poruszała kwestie kompetencji prokuratora i sądu okręgowego oraz związane z nimi procedury i uprawnienia. Decyzja SN wykazała, że instytucja europejskiego nakazu dochodzeniowego nie ma zastosowania do Irlandii, co wpłynęło na rozstrzygnięcie dotyczące organu właściwego do uzyskania informacji stanowiących tajemnicę bankową w postępowaniu przygotowawczym.
Tematyka: prokurator, sąd okręgowy, europejski nakaz dochodzeniowy, tajemnica bankowa, postępowanie przygotowawcze, interpretacja prawa, kompetencje organów, współpraca międzynarodowa
W fazie in rem postępowania przygotowawczego organem uprawnionym do wydania postanowienia w przedmiocie wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego dotyczącego informacji objętych tajemnicą bankową jest prokurator. Przedstawione zagadnienie prawne dotyczyło potrzeby uzyskania danych właściciela rachunku bankowego w kontekście europejskiego nakazu dochodzeniowego. Sprawa poruszała kwestie kompetencji prokuratora i sądu okręgowego oraz związane z nimi procedury i uprawnienia. Decyzja SN wykazała, że instytucja europejskiego nakazu dochodzeniowego nie ma zastosowania do Irlandii, co wpłynęło na rozstrzygnięcie dotyczące organu właściwego do uzyskania informacji stanowiących tajemnicę bankową w postępowaniu przygotowawczym.
W fazie in rem postępowania przygotowawczego organem uprawnionym do wydania postanowienia w przedmiocie wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego dotyczącego informacji objętych tajemnicą bankową w odniesieniu do banku mającego siedzibę w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej jest prokurator (art. 589w § 1 KPK). Przed wydaniem tego postanowienia musi on uzyskać zgodę właściwego sądu okręgowego na dostęp do takich informacji (art. 106b ust. 1 i 3 PrBank stosowany odpowiednio w zw. z art. 589 § 5 zd. drugie KPK). Opis stanu faktycznego Przedstawione przez SA zagadnienie prawne wyłoniło się w następującej sytuacji procesowej. Pokrzywdzony T.S. złożył zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z art. 286 § 1 KK, polegającego na wyłudzeniu płatności za towar zamówiony przez Internet. 15.6.2021 r. wszczęto dochodzenie w sprawie doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 3.900 euro poprzez wprowadzenie w błąd co do zamiaru wywiązania się z transakcji sprzedaży pojazdu. Prokurator uznał za konieczne ustalenie w drodze europejskiego nakazu dochodzeniowego (dalej: END) danych właściciela rachunku bankowego, który mógł być potencjalnym podejrzanym. Wnioskiem z 9.9.2021 r. wystąpił do SO w K. o wydanie END w zakresie ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę bankową w związku z koniecznością przeprowadzenia i uzyskania dowodu, który znajduje się na terytorium Irlandii oraz może tam zostać przeprowadzony. SO w K. nie uwzględnił wniosku prokuratora. Na wydane postanowienie zażalenie wniósł prokurator, zarzucając obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na jego treść, a mianowicie art. 589w § 5 KPK i art. 106b ustawy z 29.8.1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2439; dalej: PrBank). Rozpoznając wniesiony środek odwoławczy, SA w K. powziął wątpliwości interpretacyjne, które sformułował w następującym pytaniu prawnym zawartym w postanowieniu z 29.10.2021 r.: „Czy w toku postępowania przygotowawczego w zakresie ujawnienia informacji stanowiących tajemnicę bankową dotyczącą banku mającego siedzibę poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do wydania w trybie art. 589w § 1 i 5 KPK Europejskiego Nakazu Dochodzeniowego właściwym jest prokurator czy sąd okręgowy?”. Po rozpoznaniu zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy SN postanowił odmówić podjęcia uchwały. Uzasadnienie SN Zdaniem SN na gruncie art. 441 KPK wskazuje się, że przedstawienie SN zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy uzależnione jest od spełnienia kilku warunków. Po pierwsze musi wyłonić się ono przy rozpoznawaniu środka odwoławczego przez sąd. Po drugie w zagadnieniu takim musi wystąpić istotny problem interpretacyjny związany z wykładnią przepisu, który w praktyce sądowej jest rozbieżnie interpretowany, albo też przepisu, który sformułowany jest wadliwie lub niejasno. Po trzecie w takiej sprawie musi zachodzić konieczność dokonania „zasadniczej wykładni ustawy”, czyli sytuacja, w której taki przepis umożliwia rozbieżne interpretacje, co byłoby niekorzystne dla funkcjonowania prawa w praktyce. Po czwarte między przedstawionym zagadnieniem prawnym a dokonanymi w sprawie ustaleniami faktycznymi ma zachodzić związek, który oznacza, że wyjaśnienie wątpliwości interpretacyjnych musi być niezbędne dla rozstrzygnięcia sprawy (zob. R.A. Stefański, Instytucja pytań prawnych do SN w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 254-261, 352-371). Przekazanie zagadnienia prawnego, jako stanowiące wyjątek od określonej w art. 8 § 1 KPK zasady samodzielności jurysdykcyjnej sądu karnego, musi być przy tym poprzedzone przez sąd pytający dokonaniem próby usunięcia podniesionych wątpliwości interpretacyjnych w drodze wykładni operatywnej (R.A. Stefański, op. cit., s. 357). Przedmiotem pytania prawnego nie mogą być kwestie związane z ustaleniami faktycznymi, oceną dowodów czy też dotyczące możliwości zastosowania określonej normy do ustalonego w sprawie stanu faktycznego. Tryb wskazany w art. 441 § 1 KPK nie służy także temu, by sądy odwoławcze przy pomocy SN upewniały się co do prawidłowości przyjmowanego przez nie stanowiska interpretacyjnego (por. postanowienia SN z: 30.9.2010 r., I KZP 17/10, ; z 29.3.2006 r., I KZP 58/05, ; z 29.9.2004 r., I KZP 22/04, ; z 7.9.2000 r., I KZP 27/00, ). Pytanie prawne SA w K. nie spełnia tak rozumianych przesłanek przekazania SN zagadnienia prawnego, a w konsekwencji podjęcia przez ten Sąd uchwały. Co prawda powstało ono w toku postępowania odwoławczego (zażaleniowego), nie ma jednak znaczenia dla rozpoznania sprawy i to z dwojakiego powodu. Przede wszystkim wskazać należało, że prowadzone w tej sprawie postępowanie incydentalne przed Sądami od samego początku pozostaje bezprzedmiotowe, albowiem instytucja europejskiego nakazu dochodzeniowego (END), wprowadzona do polskiego systemu prawa w związku z dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/41/UE z 3.4.2014 r. w sprawie europejskiego nakazu dochodzeniowego, w sprawach karnych (Dz.Urz. UE L z 2014 r. Nr 130, s.1) nie ma zastosowania do Irlandii. Jak wynika bowiem z pkt 44 preambuły tej dyrektywy, zgodnie z art. 1 i 2 oraz art. 4a ust. 1 Protokołu nr 21 w sprawie stanowiska Zjednoczonego Królestwa i Irlandii w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, który jest dołączony do Traktatu Unii Europejskiej (TUE) oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), oraz bez uszczerbku dla art. 4 tego protokołu, Irlandia nie uczestniczy w przyjęciu dyrektywy 2014/41/UE, nie jest nią związana, ani jej nie stosuje. Oznacza to, że współpraca międzynarodowa w sprawach karnych w tym zakresie odbywa się przy wykorzystaniu klasycznych instrumentów z zakresu tej współpracy, a mianowicie umów międzynarodowych: Konwencji Rady Europy o pomocy prawnej w sprawach karnych sporządzonej w Strasburgu 20.4.1959 r. (Dz.U. z 1999 r. poz. 854) wraz z dodatkowymi jej protokołami oraz uzupełniającej Konwencji o pomocy prawnej w sprawach karnych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej, sporządzonej w Brukseli 29.5.2000 r., oraz Protokołu do Konwencji o pomocy prawnej w sprawach karnych między państwami członkowskimi Unii Europejskiej z 29.5.2000 r., sporządzonego w Luksemburgu 16.10.2001 r. (Dz.U. z 2007 r. poz. 950). Te regulacje prawne obowiązują w stosunku do Irlandii od 23.8.2020 r. z uwagi na wieloletni proces przyjmowania tych dokumentów do porządku prawnego w tym państwie. Zaznaczyć należało, że polski ustawodawca wprost wyłącza możliwość inicjowania procedury wydania END w sytuacji, gdy miałby zostać skierowany do wykonania do państwa, w którym przedmiotowy nakaz nie ma zastosowania (art. 589w § 1 in fine KPK). Nie jest też wykluczone zwrócenie się do danego banku przez prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze bezpośrednio o udzielenie stosownych informacji. Wobec powyższego należało ustalić, na podstawie decyzji którego organu (prokuratora czy sądu) w postępowaniu przygotowawczym uzyskuje się i przeprowadza dowód dotyczący informacji stanowiących tajemnicę bankową. W tej mierze istotny jest art. 106b ust. 1 i 5 w zw. z ust. 3 PrBank. Stosownie do jego treści organem uprawnionym w fazie in rem postępowania przygotowawczego do żądania od banku, osób w nim zatrudnionych oraz osób, za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe, udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową jest wyłącznie prokurator. Ustawa zastrzega jednak, że żądanie takie może nastąpić jedynie na podstawie postanowienia sądu okręgowego wydanego na wniosek prokuratora, w którym sąd, wyrażając zgodę na udostępnienie informacji, określa ich rodzaj i zakres, osobę lub jednostkę organizacyjną, których dotyczą, oraz podmiot zobowiązany do ich udostępnienia. Do właściwości sądu nie zaliczono ani kompetencji do podjęcia decyzji o dopuszczeniu dowodu, ani też uprawnienia do jego przeprowadzenia, a powierzono jedynie prawo ustalenia, czy może on zostać przeprowadzony przez prokuratora. Prokurator decyduje więc o tym, czy po uzyskaniu zgody sądu wystąpić z określonym żądaniem do banku, a także o zakresie żądanych informacji (choć ewentualnie jedynie w kierunku ich zawężenia w stosunku do zakresu ustalonego w postanowieniu sądu). Pozytywne postanowienie sądu ma więc wymiar zezwalający na przeprowadzenie czynności, jak i ustalający jej zakres, jednak decyzja o przeprowadzeniu dowodu (nawet po wydaniu postanowienia przez sąd) należy do wyłącznej kompetencji prokuratora. Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy jawi się twierdzenie, że z podobną sytuacją mamy do czynienia w wypadku potrzeby przeprowadzenia w postępowaniu przygotowawczym dowodu wymagającego uprzedniego zwolnienia z zachowania kwalifikowanej tajemnicy zawodowej (art. 180 § 2 KPK, także w zw. z art. 226 KPK). W takich wypadkach organem uprawnionym do dopuszczenia, jak i przeprowadzenia dowodu, jest wyłącznie organ postępowania przygotowawczego, a sąd ma w tej mierze wyłączną kompetencję jedynie w odniesieniu do zwolnienia osoby z tajemnicy zawodowej. Postanowienie SN z 2.6.2022 r., I KZP 17/21,
Decyzja SN z 2.6.2022 r. (I KZP 17/21) dotycząca organu właściwego do wydania europejskiego nakazu dochodzeniowego w postępowaniu przygotowawczym wprowadziła klarowność w zakresie kompetencji prokuratora i sądu okręgowego. Kwestia interpretacyjna związana z przepisami prawa bankowego oraz postępowania karnego została rozstrzygnięta, podkreślając jednoznaczne uprawnienia prokuratora w żądaniu i uzyskiwaniu informacji tajemnic bankowych. Sprawa ta stanowi istotne wyjaśnienie procedury europejskiego nakazu dochodzeniowego w kontekście współpracy międzynarodowej w sprawach karnych.