Przeszkoda procesowa uniemożliwiająca wymierzenie surowszej kary

W publikacji omawiającej przeszkodę procesową uniemożliwiającą wymierzenie surowszej kary w przypadku prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, analizowany jest przypadek J.K., któremu zarzucono przestępstwo z art. 178a § 4 KK. Przeszkodą do surowszej odpowiedzialności jest zatarcie wcześniejszego skazania z mocy prawa. W toku postępowania kasacyjnego SN uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, kwestionując brak dokonania poprawnej analizy prawnej.

Tematyka: przeszkoda procesowa, surowsza kara, prowadzenie pojazdu mechanicznego, nietrzeźwość, zatarcie skazania, postępowanie kasacyjne, Sąd Najwyższy

Wobec sprawcy, któremu zarzucono prowadzenie w stanie nietrzeźwości pojazdu mechanicznego w ruchu
lądowym, p rzeszkodą do przyjęcia surowszej odpowiedzialności karnej z art. 178a § 4 KK jest zaistniały
w dacie wyrokowania fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego skazania za przestępstwo określone w art.
178a § 1 KK lub wymienione w art. 178a § 4 KK.
Opis stanu faktycznego
SR w B. wyrokiem z 16.1.2017 r. uznał J.K. za winnego prowadzenia samochodu osobowego w stanie nietrzeźwości
na drodze publicznej w P., będąc wcześniej prawomocnie skazanym za prowadzenie pojazdu mechanicznego
w stanie nietrzeźwości wyrokiem SR w B. z 16.1.2007 r., tj. przestępstwa z art.178a § 4 KK, za co został skazany na
karę 4 miesięcy pozbawienia wolności. Na mocy tego wyroku orzeczono środek karny w postaci dożywotniego
zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych.
Wyrok ten uprawomocnił się 24.1.2017 r. bez postępowania odwoławczego.
Od wyroku kasację na korzyść oskarżonego wniósł Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny
wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego materialnego, a mianowicie art. 178a § 4 KK oraz art.
76 § 1 i 2 KK.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy SR w B. do ponownego
rozpoznania. Po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego, wniesionej na korzyść oskarżonego, SN uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w B. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja okazała się oczywiście zasadna, co umożliwiało jej rozpoznanie na posiedzeniu w trybie art.
535 § 5 KPK.
Przesłanką surowszej odpowiedzialności karnej sprawcy czynu z art. 178a § 4 KK jest m.in. stwierdzenie
wcześniejszego prawomocnego skazania za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości.
Przeszkodą do przyjęcia surowszej odpowiedzialności karnej z art. 178a § 4 KK wobec sprawcy, któremu zarzucono
prowadzenie w stanie nietrzeźwości pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, jest zaistniały w dacie wyrokowania
fakt zatarcia z mocy prawa wcześniejszego skazania za przestępstwo określone w art. 178a § 1 KK lub wymienione
w art. 178a § 4 KK (por. wyroki SN: z 21.3.2018 r., III KK 36/18,
; z 8.1.2019 r., III KK 699/18,
).
Zatem podstawową przesłanką przypisania J.K. odpowiedzialności karnej za zarzucony czyn było dokonanie
poprawnej analizy ziszczenia się warunków przewidzianych w treści art. 178a § 4 KK. Dla przyjęcia prawidłowej
kwalifikacji przypisanego czynu nieodzowne było przeprowadzenie oceny prawnej skutków skazania J.K. wyrokiem
SR w B. z 16.1.2007 r., VII K 3/07. W kasacji słusznie wskazano, że Sąd I instancji nie dokonał poprawnej analizy.
Nie dostrzeżono bowiem, że wyżej wymienione prawomocne skazanie w dacie wyrokowania w sprawie będącej
przedmiotem kasacji uległo już zatarciu z mocy prawa.
Zgodnie z treścią art. 106 KK z chwilą zatarcia skazanie uważa się za niebyłe. Zatem fakt uprzedniego skazania
z chwilą jego zatarcia nie może rodzić dla skazanego żadnych negatywnych konsekwencji, a więc nie może być
uwzględniany w rozważaniach nad zakresem odpowiedzialności karnej.
Sąd meriti dysponował informacją z Krajowego Rejestru Karnego, z której wynikało, że przed popełnieniem
zarzuconego czynu J.K. był trzykrotnie prawomocnie skazany przez SR w B.:
1. W sprawie VII K 84/03 wyrokiem z 3.4.2003 r., za czyn z art. 209 § 1 KK na karę 6 miesięcy ograniczenia
wolności;
2. W sprawie VII K 3/07 wyrokiem z 16.1.2007 r., za czyn z art. 178a 1 KK na karę roku pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 3 lata z orzeczeniem środków karnych: 5 lat zakazu
prowadzenia pojazdów, 200 złotych świadczenia pieniężnego oraz podanie wyroku do publicznej wiadomości;
3. W sprawie VII K 549/12 wyrokiem z 27.11.2012 r., za czyn z art. 27c ust. 1 pkt. 2 ustawy z 18.4.1985 r.
o rybactwie śródlądowym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 883) na karę roku ograniczenia wolności.
Orzekając w niniejszej sprawie, SR nie wyciągnął należytych wniosków z faktu, że orzeczenia te zapadły pod
rządami KK w kształcie obowiązującym przed nowelizacją, która weszła w życie 1.7.2015 r., co w połączeniu
z brakiem zarządzenia w odniesieniu do wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności w sprawie

VII K 3/07 powinno doprowadzić Sąd meriti do wnikliwej oceny sytuacji procesowej oskarżonego w płaszczyźnie
instytucji zatarcia skazania.
Analizowane orzeczenie wydane w sprawie VII K 3/07 uprawomocniło się 24.1.2007 r. i zgodnie z treścią przepisu
art. 76 § 1 KK (w brzmieniu obowiązującym do 1.7.2015 r.) co do zasady powinno ulec zatarciu z upływem 6
miesięcy od zakończenia okresu próby, czyli z upływem 24.7.2010 r. – skoro, jak już wskazano, nie zarządzono
wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności. Z zatarciem skazania w tymże terminie nie
kolidowały orzeczone środki karne, gdyż 2.3.2007 r. wykonano środek karny w postaci podania wyroku do publicznej
wiadomości, a 7.12.2009 r. wykonano środek karny w postaci świadczenia pieniężnego. Uwzględniając natomiast, że
w sprawie VII K 3/07 orzeczono środek karny 5 lat zakazu prowadzenia pojazdów, stosownie do treści art. 76 § 2 KK
(w brzmieniu obowiązującym do 1.7.2015 r.) okres zatarcia skazania tego orzeczenia uległ wydłużeniu do momentu
wykonania tego środka, jego darowania albo przedawnienia jego wykonania. Okres zakazu prowadzenia pojazdów
liczony jest od daty uprawomocnienia się orzeczenia, przy czym na jego poczet zalicza się także ten dzień, co
uzasadnione jest materialnym charakterem terminu określonego w art. 43 § 1 KK, obliczanym „od dnia do dnia” (dies
a quo), według zasady computatio civilis, czego wyrazem jest w szczególności dyspozycja art. 43 § 2 KK (zob. R.A.
Stefański, Glosa do postanowienia SN z 12.3.1992 r., II KRN 20/92; wyrok SN z 30.9.2020 r., III KK 278/20,
).
In concreto, przy przyjęciu rozpoczęcia biegu okresu trwania orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów od
uprawomocnienia się orzeczenia, tj. 24.1.2007 r., okres ten upłynął z końcem 24.1.2012 r. Ta ostatnia data wyznacza
ostateczną granicę czasową, w której doszło do zatarcia skazania J.K., wynikającego z prawomocnego wyroku SR
w B. z 16.1.2007 r., VII K 3/07.
Rozważając moment zatarcia skazania, wynikającego ze wskazanego wyroku, w kasacji słusznie podniesiono, że
w stanie prawnym obowiązującym przed 1.7.2015 r. przepis art. 76 § 1 KK wyłączał stosowanie art. 108 KK (por.
wyrok SN z 15.3.2018 r., IV KK 239/17,
). Ponadto należało podnieść, że z art. 21 ustawy z 20.2.2015 r.
o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 396; dalej: ZmKK15) wynika, iż
do skazań prawomocnymi wyrokami wydanymi przed dniem jej wejścia w życie, w przedmiocie zatarcia skazania
stosuje się przepisy KK w brzmieniu nadanym nowelą, chyba że okres zatarcia skazania upłynął przed dniem wejścia
w życie ZmKK15. Jeżeli jednak według przepisów KK w brzmieniu nadanym nowelą okres zatarcia skazania
upłynąłby przed dniem wejścia w życie noweli, zatarcie skazania następuje z dniem wejścia w życie ZmKK15.
Przenosząc powyższe w realia niniejszej sprawy, ponieważ w postępowaniu zakończonej wyrokiem SR w B.
z 16.1.2007 r. zatarcie skazania nastąpiło przed 1.7.2015 r., do oceny zatarcia skazania w tej sprawie nie miały
znaczenia inne prawomocne orzeczenia wskazane w informacji z Krajowego Rejestru Karnego, a to z uwagi na fakt,
że przepis art. 76 KK stanowił lex specialis w stosunku do regulacji z art. 108 KK.
Podsumowując, oskarżony J.K., w dacie wyrokowania przez SR w B. w sprawie VII K 493/16, tj. 16.1.2017 r., nie był
osobą prawomocnie skazaną za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości. Wobec tego
przypisanie mu przestępstwa określonego w art. 178a § 4 KK nastąpiło z rażącą obrazą tego przepisu.
Mając na uwadze przedstawione wywody, należało uchylić zaskarżony wyrok i sprawę przekazać SR w Białogardzie
VII Zamiejscowemu Wydziałowi Karnemu w Świdwinie do ponownego rozpoznania, w toku którego dokonana
zostanie prawidłowa subsumpcja zachowania oskarżonego.

Komentarz
Wskazane uchybienia miały istotny wpływ na treść wyroku, gdyż zastosowanie surowszej odpowiedzialności z art.
178a § 4 KK wiązało się z wymierzeniem oskarżonemu wyłącznie kary pozbawienia wolności, bez możliwości
alternatywnego wymierzenia na podstawie tego przepisu kary grzywny lub ograniczenia wolności, tak jak to
przewiduje przepis art. 178a § 1 KK. Dokonanie prawidłowej oceny prawnej zachowania oskarżonego skutkowałoby
również wymierzeniem czasowego, a nie dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów (art. 42 § 2 KK i art. 43 § 1
KK) oraz możliwością orzeczenia świadczenia pieniężnego, którego dolna granica została ustanowiona w niższej
wysokości niż w przypadku sprawcy czynu z art. 178a § 4 KK ( vide art. 43a § 2 KK). Słuszna decyzja SN uchroniła
oskarżonego przed dotkliwymi, a w rzeczy samej bezzasadnymi skutkami.

Wyrok SN z 11.7.2022 r., III KK 301/22

Decyzja SN miała istotny wpływ na treść wyroku, unikając surowszej kary dla oskarżonego. Uchybienia w ocenie prawnej skutkowały dożywotnim zakazem prowadzenia pojazdów, który mógłby być ograniczony w czasie oraz brakiem możliwości orzeczenia kary alternatywnej. W rezultacie oskarżony uniknął niesłusznych konsekwencji.