Standard decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania

Tematyka: tymczasowe aresztowanie, środki zapobiegawcze, postępowanie karne, SN, dozór policji, obawa, wolnościowe środki zapobiegawcze, art. 258 § 3 KPK, przestępstwo przeciwko życiu

Okoliczność kierowania przez oskarżonego gróźb karalnych, choć istotna w kontekście art. 258 § 3 in fine
KPK, nie może automatycznie przesądzać o konieczności zastosowania najsurowszego środka
zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.
Opis stanu faktycznego
M.Ż. został oskarżony o to, że dopuścił się kilku przestępstw polegających na kierowaniu pod adresem P.M. gróźb
o zamiarze pozbawienia jej życia, których forma uzasadniała przypuszczenie ich spełnienia, tj. o czyny art. 190 § 1
KK w zb. z art. 193 KK w zb. z art. 288 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK. Wyrokiem z 20.1.2021 r. SR w G. uznał M.Ż.
za winnego popełnienia wszystkich zarzucanych mu przestępstw i wymierzył mu karę łączną 2 lat pozbawienia
wolności.
Orzeczenie to zostało zaskarżone przez obrońcę oskarżonego. SO w S. utrzymał zaskarżony wyrok w mocy. Kasację
od powyższego orzeczenia wywiódł obrońca.
SO wyrokiem z 10.8.2022 r. uchylił zaskarżone rozstrzygnięcie i przekazał sprawę SO w S. do ponownego
rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Po ogłoszeniu wyroku na rozprawie kasacyjnej SN postanowił zastosować wobec M.Ż. środek zapobiegawczy
w postaci tymczasowego aresztowania na okres 3 miesięcy. W uzasadnieniu tej decyzji wskazano, że „oskarżonemu
zarzucono i nieprawomocnie przypisano umyślne występki, w ramach których groził popełnieniem przestępstw
przeciwko życiu i zdrowiu”.
M.Ż. skierował do SN 23.8.2022 r. zażalenie, domagając się uchylenia zastosowanego wobec niego tymczasowego
aresztowania. Po rozpoznaniu zażalenia oskarżonego SN uchylił tymczasowe aresztowanie i zastosował środek
zapobiegawczy w postaci dozoru policji.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN wywiedzione przez oskarżonego zażalenie okazało się zasadne i skutkowało uchyleniem
tymczasowego aresztowania oraz zastosowaniem wolnościowych środków zapobiegawczych. W niniejszej sprawie
okoliczność istnienia opisanej w art. 249 § 1 KPK ogólnej przesłanki stosowania środków zapobiegawczych należało
uznać za niebudzącą wątpliwości. Zachodziło bowiem wysokie prawdopodobieństwo popełnienia przez oskarżonego
zarzucanych mu przestępstw, które z chwilą wydania nieprawomocnego wyroku skazującego przekształciło się
w domniemanie prawidłowości poczynionych ustaleń faktycznych co do sprawstwa oskarżonego (postanowienie SN
z 10.6.2015 r., II KK 9/15,
). Skarżący nie kwestionował zresztą w zażaleniu tego domniemania.
SN orzekający w I instancji w przedmiocie tymczasowego aresztowania wywiódł potrzebę zastosowania
tymczasowego aresztowania z art. 258 § 3 KPK. Przepis ten stanowi szczególną podstawę stosowania środków
zapobiegawczych i – co zostało podkreślone w jego treści – ma charakter wyjątkowy. Stosowanie na tej podstawie
środka zapobiegawczego sprawia, że zastosowany środek będzie miał charakter prewencyjny, co stanowi
odstępstwo od procesowego charakteru środków zapobiegawczych. Żeby możliwe było zastosowanie środka
zapobiegawczego na podstawie przepisu art. 258 § 3 KPK, musi zachodzić uzasadniona obawa, że oskarżony
popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, a zwłaszcza gdy groził
popełnieniem takiego przestępstwa. Oznacza to, że obawa jego popełnienia nie musi wynikać jedynie z groźby, lecz
chociażby z okoliczności sprawy, np. gdy oskarżony podjął przygotowania do popełnienia nowego przestępstwa
wymienionego w art. 258 § 3 KPK, albo też oskarżony usiłował popełnić zaplanowane wcześniej zabójstwo, lecz
wskutek obezwładnienia go nie zdołał tego uczynić i następnie groził jego popełnieniem.
Pisemne motywy zaskarżonego postanowienia niezwykle lakonicznie wskazują, że kluczową i w istocie jedyną
przesłanką, w oparciu o którą orzekający w I instancji SN podjął decyzję o tymczasowym aresztowaniu był fakt, iż
oskarżonemu zarzucono i nieprawomocnie przypisano umyślne występki kierowania gróźb popełnienia przestępstw
przeciwko życiu i zdrowiu.
Skoro zatem przy decyzji o zastosowaniu określonego środka zapobiegawczego ustawodawca nałożył na sąd
obowiązek uwzględnienia rodzaju i charakteru obawy wskazanej m.in. w art. 258 § 3 KPK, przyjętej za podstawę
stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym
jego stadium, to trzeba przyjąć, że wybór właściwego środka zapobiegawczego nie może zostać dokonany
w oderwaniu od kompleksowego uwzględnienia całokształtu faktycznego sprawy oraz cech osobowościowych
oskarżonego. To zaś doprowadziło SN do wniosku, że w realiach analizowanego postępowania nie zachodzi

konieczność stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego, zaś cel swój spełnią środki wolnościowe
zastosowane w niniejszym postanowieniu.
Należy zaznaczyć, że skonfrontowanie w tym zakresie oceny Sądu odwoławczego z poglądem SN orzekającego
w I instancji było niemożliwe, gdyż Sąd a quo nie wskazał, wbrew wymaganiom nakładanym przez art. 257 § 1 KPK,
dlaczego nie uznał za wystarczające zastosowania innych środków zapobiegawczych. Należało przypomnieć, że
„aby można było wydać postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, niezbędne jest wskazanie podstawy prawnej
z art. 258 § 1-3 KPK wraz z argumentacją oraz wyjaśnieniem, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie
innego środka zapobiegawczego, oraz wskazanie braku zakazu, o którym mowa w art. 259 § 1 KPK” (postanowienie
SN z 17.4.2007 r., WZ 12/07,
).
Z wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez kuratora wyłania się wniosek, że wolnościowe środki
zapobiegawcze oraz właściwe środki probacyjne determinują pozytywny impuls w życiu oskarżonego. Z informacji
kuratora wynika bowiem, że w latach 2017-2019 M.Ż. przebywał na warunkowym przedterminowym zwolnieniu
z oznaczonym okresem próby, w którym to oddany został pod dozór kuratora. Był to czas pozytywnych zmian w jego
życiu. W jego życiu osobistym nastąpiła stabilizacja, podjął zatrudnienie, zaś jego zachowanie nie nosiło żadnych
poważnych zaburzeń ani dysfunkcji - czy to w relacjach rodzinnych, czy też społecznych. Niewątpliwie należy
dostrzec, że także w niniejszym postępowaniu wolnościowe środki zapobiegawcze wpłynęły na M.Ż. mobilizująco,
zapewniając prawidłowy tok postępowania i chroniąc bezpieczeństwo pokrzywdzonej. Przez półtoraroczny okres nie
ujawniono naruszenia przez niego porządku prawnego czy też złamania zakazów i obowiązków wynikających
z zastosowanych środków. Należy zatem stwierdzić, że środki te spełniły swój cel.
Konkluzja ta niewątpliwie musi mieć wpływ na wybór środka zapobiegawczego, bowiem w sposób istotny świadczy
o stopniu nasilenia obawy, o której mowa w art. 258 § 3 KPK, i pozwala na uznanie, że dla osiągnięcia zakładanych
celów wystarczające będą środki o charakterze wolnościowym. Skoro wskazane powyżej środki okazały się
efektywne, to brak jest podstaw do przyjęcia, że w zdecydowanie bardziej zaawansowanej fazie postępowania
jedynie tymczasowe aresztowanie spełni swój cel. Zdaniem SN zastosowanie środków zapobiegawczych
o charakterze wolnościowym, analogicznych do stosowanych od 14.10.2020 r., które okazały się skuteczne, będzie
w niniejszej sprawie wystarczające. Należy zaznaczyć, że gdyby oskarżony złamał któryś z nałożonych środków
zapobiegawczych, to sąd w każdym czasie będzie mógł ponownie zastosować środek zapobiegawczy o charakterze
izolacyjnym.
Stąd też, uznając za zasadną argumentację skarżącego, oraz nie stwierdzając zachodzenia negatywnych przesłanek
zastosowania tymczasowego aresztowania, określonych w art. 259 KPK, SN postanowił jak na wstępie.

Komentarz
W uzupełnieniu tezy orzeczenia warto wskazać, że podstawową przesłanką zastosowania tymczasowego
aresztowania na podstawie art. 258 § 4 KPK jest istnienie uzasadnionej obawy, że oskarżony, któremu zarzucono
popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu
powszechnemu. Obawa ta musi przy tym być na tyle silna, aby tymczasowe aresztowanie mogło jawić się jako
jedyny środek ją niwelujący. Inna ocena pozostawałaby w opozycji względem art. 258 § 4 KPK, który stanowi
dyrektywę adekwatności związaną z wyborem proporcjonalnego środka zapobiegawczego. Aby jednak sprostać
dyrektywie adekwatności, wymaganej przy wyborze właściwego środka zapobiegawczego, nie można pominąć
postawy oskarżonego na przestrzeni prowadzonego postępowania. W aktach sprawy brak jest dowodów mogących
wskazywać, by oskarżony nie wywiązywał się z nałożonych nań obowiązków lub zakazów.

Postanowienie SN z 30.8.2022 r., III KZ 45/22

Podstawową przesłanką zastosowania tymczasowego aresztowania jest istnienie uzasadnionej obawy, że oskarżony popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu. W niniejszej sprawie środki wolnościowe okazały się skuteczne, stąd decyzja SN o zastosowaniu tych środków. Uzasadnienie wyboru środka zapobiegawczego uwzględniało kompleksową analizę faktycznego stanu sprawy i cech osobowości oskarżonego.