Właściwość sądu karnego z delegacji

Nie jest możliwe wszczęcie sporu w trybie art. 38 § 1 KPK przez sąd, którego właściwość do rozpoznania sprawy została ustalona z delegacji, z sądem wyższego rzędu. Sąd rozstrzygający spór o właściwość nie orzeka jako sąd odwoławczy, lecz jedynie wskazuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Uchwała SN z 14.9.2022 r. wyraźnie podkreśla, że spór o właściwość nie może powstać w przypadku delegacji sądu wyższej instancji.

Tematyka: właściwość sądu, delegacja, spór o właściwość, art. 38 KPK, sąd odwoławczy, uchwała SN

Nie jest możliwe wszczęcie sporu w trybie art. 38 § 1 KPK przez sąd, którego właściwość do rozpoznania
sprawy została ustalona z delegacji (art. 36, art. 43 KPK), z sądem wyższego rzędu, który zadecydował o tej
właściwości. Sąd rozstrzygający spór o właściwość nie orzeka jako sąd odwoławczy, zatem wskazuje sąd,
który jest właściwy do rozpoznania sprawy bez wypowiadania się odnośnie do postanowienia sądu
pozostającego w sporze.
Stan faktyczny
SN rozpoznał wniosek Prezesa SN o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów SN następującego zagadnienia
prawnego:
„W związku z instytucją rozstrzygania sporu o właściwość (art. 38 § 1 KPK w brzmieniu obowiązującym od 5.10.2019
r.):
1. Czy w wypadku sądu, którego właściwość została ustalona z delegacji (np. art. 36, art. 43 KPK), sąd ten może
wszcząć spór w trybie art. 38 § 1 KPK z sądem wyższego rzędu, który wskazał ten sąd jako właściwy do
rozpoznania sprawy?;
2. Czy rozstrzygając spór o właściwość, sąd orzeka o postanowieniu drugiego z sądów pozostających w sporze –
poprzez jego utrzymanie w mocy albo uchylenie i przekazanie sprawy sądowi właściwemu, czy też ogranicza się
wyłącznie do wskazania sądu, który jest właściwy do rozpoznania sprawy?;
3. Czy na postanowienie sądu wydane w następstwie rozstrzygnięcia sporu (art. 38 § 1 KPK) przysługuje
zażalenie?”.
SN odmówił odpowiedzi na pytanie nr 3, co wyjaśnił w uzasadnieniu omawianej uchwały.
Rozstrzygnięcie zagadnienia prawnego
Przedstawione zagadnienie prawne jest konsekwencją rozbieżności w wykładni prawa w orzecznictwie SN na
gruncie przepisów odnoszących się do kwestii dopuszczalności weryfikacji, w trybie rozstrzygania sporu
o właściwość, prawidłowości ustalenia właściwości z delegacji oraz sposobu rozstrzygania takich sporów.
Pojęcie właściwości sądu obejmuje swoim zakresem zarówno właściwość rzeczową, miejscową, jak i funkcjonalną,
ale także właściwość szczególną – z delegacji, która stanowi wyjątek od właściwości miejscowej i wiąże się
z przekazaniem sprawy innemu niż właściwy sądowi równorzędnemu. Właściwość z delegacji dotyczy sądu
niewłaściwego miejscowo do rozpoznania sprawy według ogólnych zasad (tj. kryterium rzeczowego i miejsca). Po
przekazaniu sprawy w oparciu o kryteria szczególne (np. jeśli mogłoby to przyczynić się do ograniczenia kosztów
procesu i uciążliwości dojazdu na rozprawę dla jego uczestników – art. 36 KPK lub wówczas, gdy w wyniku
wyłączenia sędziów danego sądu nie można utworzyć składu, który mógłby sprawę rozpoznać – art. 43 KPK) sąd,
któremu przekazano sprawę, staje się sądem właściwym. Przekazanie sprawy na podstawie art. 36 i art. 43 KPK
podyktowane jest więc wystąpieniem szczególnych okoliczności określonych w ustawie, które zaistniały w sprawie
i upoważniają do przekazania sprawy, przy czym decyzja w tym przedmiocie jest zastrzeżona do wyłącznej
kompetencji sądu wyższego rzędu nad sądem właściwym do rozpoznania sprawy.
Chociaż nowelizacja z 2019 r. wprowadziła istotne novum, dopuszczając spór nie tylko pomiędzy sądami
równorzędnymi, lecz także spór pomiędzy sądami różnego rzędu, to nie zmieniła ukształtowanego na gruncie
poprzednio obowiązujących unormowań rozumienia pojęcia „spór o właściwość” (kompetencyjny) pomiędzy sądami.
Spór o właściwość to sytuacja, gdy więcej niż jeden sąd uważa się za właściwy do rozpoznania danej sprawy (spór
pozytywny) lub – co jest częstsze – żaden z sądów nie uznaje się za właściwy do jej rozpoznania (spór negatywny).
Tak więc istotą sporu o właściwość jest sprzeczność stanowisk sądów co do tego, który z nich posiada umocowaną
ustawowo kompetencję do rozpoznania konkretnej sprawy. Zatem należy stwierdzić, że spór o właściwość, o którym
mowa w art. 38 § 1 KPK, może zaistnieć pomiędzy sądami tego samego, względnie sądami różnego rzędu, o ile
każdy z nich uzna się za niewłaściwy, względnie – wyjątkowo – za właściwy do rozpoznania sprawy. Nie zachodzi
natomiast spór kompetencyjny pomiędzy sądem, którego właściwość została ustalona z delegacji na
podstawie art. 36, względnie art. 43 KPK i sądem wyższego rzędu, który wskazał ten sąd jako właściwy do
rozpoznania sprawy. Jest to zrozumiałe, skoro w takim wypadku sąd wyższego rzędu nie wypowiada się (negatywnie
lub pozytywnie) w przedmiocie własnej właściwości do rozpoznania sprawy (wydania orzeczenia w przedmiocie

procesu), a dokonuje oceny okoliczności warunkujących jej przekazanie (czy to z art. 36, czy też z art. 43 KPK), które
dotyczą dwóch sądów niższego rzędu (równorzędnych). W konsekwencji sąd, któremu sąd wyższego rzędu nad
sądem właściwym przekazał sprawę do rozpoznania, nie może kwestionować tej decyzji poprzez inicjowanie sporu
o właściwość w oparciu o art. 38 § 1 KPK.
Rozstrzygnięcie zagadnienia ujętego w punkcie 2. wniosku zależy od ustalenia, czy sąd rozstrzygający spór
o właściwość orzeka jako sąd odwoławczy. Zgodnie z art. 437 § 1 KPK ten sąd wydaje orzeczenie, które stanowi
o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu orzeczenia. Chodzi przy tym o orzeczenie zaskarżone środkiem
odwoławczym. Uwzględniając te uwarunkowania, trzeba przyjąć, że skoro sąd rozstrzygający spór o właściwość
nie rozpoznaje środka odwoławczego, to nie orzeka jako sąd odwoławczy. Znajduje to wyraz w treści art. 38 § 1
KPK, w której jest mowa o sądzie wyższego rzędu, a nie o sądzie odwoławczym. W takim razie tenże sąd wyższego
rzędu wydając rozstrzygnięcie, nie nawiązuje do treści art. 437 § 1 KPK, natomiast poprzestaje na wskazaniu sądu,
który jest właściwy do rozpoznania sprawy, bez wypowiadania się odnośnie do postanowienia sądu pozostającego
w sporze, w formule jego utrzymania w mocy, względnie uchylenia. Pozostając na gruncie typowego w praktyce
sporu negatywnego o właściwość, można jednak zauważyć, że podzielenie przez sąd rozstrzygający spór racji sądu,
który wszczął spór, prowadzi do wydania orzeczenia skutkującego dezaktualizacją postanowienia sądu, który jako
pierwszy stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę innemu sądowi. W przeciwnym wypadku dochodzi do
pozostawienia tego postanowienia w obrocie prawnym.
Co do zagadnienia ujętego w punkcie 3. wniosku wskazano m.in., że o ile nie budzi zastrzeżeń stwierdzenie, że
postanowienie wydane przez sąd wyższego rzędu, rozstrzygający w trybie art. 38 § 1 KPK spór o właściwość, nie jest
postanowieniem wydanym przez sąd odwoławczy, od którego orzeczenia co do zasady nie przysługuje odwołanie
(art. 426 § 1 KPK), to nie zasługuje na aprobatę pogląd, że skoro jest to postanowienie w kwestii właściwości, to
może zostać zaskarżone na podstawie art. 35 § 3 KPK. Wynikające z treści art. 35 § 3 KPK uprawnienie do
wniesienia zażalenia na postanowienie w kwestii właściwości daje stronom postępowania podstawę do zaskarżenia
postanowienia sądu jedynie w zakresie uregulowanym treścią art. 35 § 1 i 2 KPK, tj. wtedy, gdy sąd stwierdzi swoją
niewłaściwość albo nie uwzględni wniosku o jej stwierdzenie. Powołując bogate stanowisko doktryny, SN wskazał, że
na szczególną uwagę zasługuje wypowiedź B. Łukowiaka, obszerniej odnosząca się do przedmiotowego zagadnienia
(Zaskarżalność postanowienia o rozstrzygnięciu sporu kompetencyjnego oraz konkurencyjność trybów
przekazywania sprawy, OSP 2021, z. 10, poz. 81). Autor ten przedstawił wcześniej prezentowane w licznych
opracowaniach argumenty podważające pogląd o możliwości zaskarżenia postanowienia wydanego przez sąd
wyższego rzędu w trybie art. 38 KPK oraz uzupełnił je własnymi. Zwrócił uwagę, że przeciwko temu poglądowi
przemawia rezultat wykładni systemowej (argumentum a rubrica), która musi uwzględniać, iż norma mówiąca
o zaskarżalności postanowienia została umieszczona w obrębie art. 35 KPK, po przepisach nakazujących sądowi
badanie swojej właściwości i – gdy wynik badania za tym przemawia – przekazanie sprawy sądowi (organowi)
właściwemu. Gdyby przepis ten miał dotyczyć sytuacji spoza art. 35 KPK, zostałby wyodrębniony jako samodzielny
artykuł (można dodać, że i odpowiednio umiejscowiony, w końcowej części Rozdziału 1. KPK), nadto konsekwentnie
należałoby przyznać stronom uprawnienie do wnoszenia zażaleń także na inne postanowienia „w kwestii
właściwości”, w tym na rozstrzygnięcia, o których mowa w art. 25 § 2 i art. 36 KPK.
Także rezultat wykładni funkcjonalnej przemawia przeciwko poglądowi o zaskarżalności postanowienia
rozstrzygającego spór kompetencyjny.

Komentarz
W omawianej uchwale SN wyraźnie wskazał, że nie może być mowy o sporze o właściwość sądu w sytuacji, gdy ta
powstała z delegacji sądu wyższej instancji, np. w sytuacji opisanej w art. 36 KPK (gdy sąd wyższego rzędu nad
sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy
wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego). Właściwość z delegacji jest
bowiem sytuacją, w której spór o właściwość został już rozstrzygnięty. Ten sąd, który wyznaczył sąd właściwy do
rozpoznania sprawy, nie orzekał przy tym jako sąd odwoławczy.

Uchwała SN z 14.9.2022 r., I KZP 11/22,

W omawianej uchwale SN wyrażono stanowisko, że spór o właściwość sądu nie występuje w sytuacji delegacji sądu wyższej instancji. Właściwość z delegacji oznacza, że spór o właściwość został już rozstrzygnięty, a sąd wyższej instancji nie orzekał jako sąd odwoławczy. Uchwała SN z 14.9.2022 r. jednoznacznie potwierdza tę interpretację.