Spór o właściwość sądu

Sąd Najwyższy ustalił, że sąd z delegacji nie może wszcząć sporu z sądem wyższego rzędu dotyczącego właściwości. Sąd rozstrzygający sporu o właściwość wskazuje tylko sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Postanowienie sądu wydane po rozstrzygnięciu sporu nie podlega zażaleniu. Istota sporu o właściwość polega na sprzeczności stanowisk sądów co do kompetencji do rozpoznania sprawy.

Tematyka: Sąd Najwyższy, spór o właściwość, sąd z delegacji, postanowienie sądu, sąd odwoławczy, rozstrzygnięcie sporu, kompetencja sądu, zażalenie, KPK

Sąd Najwyższy uznał, że sąd, którego właściwość do rozpoznania sprawy została ustalona z delegacji nie
może wszcząć sporu w trybie art. 38 § 1 KPK z sądem wyższego rzędu, który zadecydował o tej właściwości.
Jednocześnie wyjaśniono, że sąd rozstrzygający spór o właściwość nie orzeka jako sąd odwoławczy, dlatego
jedynie wskazuje sąd, który jest właściwy do rozpoznania sprawy, bez wypowiadania się co do
postanowienia sądu pozostającego w sporze. Na postanowienie sądu wydane w następstwie rozstrzygnięcia
sporu o właściwość między sądami nie przysługuje zażalenie.
Pytanie prawne
Prezes Sądu Najwyższego kierujący pracą Izby Karnej wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów
SN następujących zagadnień:
1. Czy w wypadku sądu, którego właściwość została ustalona z delegacji (np. art. 36, art. 43 KPK) sąd ten
może wszcząć spór w trybie art. 38 § 1 KPK z sądem wyższego rzędu, który wskazał ten sąd jako
właściwy do rozpoznania sprawy?
2. Czy rozstrzygając spór o właściwość, sąd orzeka o postanowieniu drugiego z sądów pozostających
w sporze – poprzez jego utrzymanie w mocy albo uchylenie i przekazanie sprawy sądowi właściwemu,
czy też ogranicza się wyłącznie do wskazania sądu, który jest właściwy do rozpoznania sprawy?
3. Czy na postanowienie sądu wydane w następstwie rozstrzygnięcia sporu (art. 38 § 1 KPK) przysługuje
zażalenie?
Istota sporu o właściwość
Odnosząc się do pierwszego z pytań SN podkreślił, że z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP wynika, iż każdemu przysługuje
prawo do rozpoznania jego sprawy przez sąd nie tylko niezależny, bezstronny i niezawisły, ale również właściwy.
Pojęcie właściwości sądu obejmuje swoim zakresem zarówno właściwość rzeczową, miejscową, jak i funkcjonalną,
ale także właściwość z delegacji. Ostatnia z nich powstaje na skutek przekazania sprawy, innemu niż właściwy,
sądowi równorzędnemu przez sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym do rozpoznania sprawy. Do przekazania
sprawy dochodzi w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności określonych w ustawie: jeśli może to
przyczynić się do ograniczenia kosztów procesu i uciążliwości dojazdu na rozprawę dla jego uczestników - art. 36
KPK lub wówczas, gdy w wyniku wyłączenia sędziów danego sądu nie można utworzyć składu, który mógłby sprawę
rozpoznać - art. 43 KPK.
Istotą sporu o właściwość, o którym mowa w art. 38 § 1 KPK, jest sprzeczność stanowisk sądów tego samego, lub
różnego rzędu, co do tego, który z nich posiada umocowaną ustawowo kompetencję do rozpoznania konkretnej
sprawy. Powstaje więc gdy każdy z nich uzna się za niewłaściwy lub właściwy do rozpoznania sprawy.
W konsekwencji SN stwierdził, że nie może zaistnieć spór kompetencyjny pomiędzy sądem, którego
właściwość została ustalona z delegacji, na podstawie art. 36 KPK lub art. 43 KPK, i sądem wyższego rzędu,
który wskazał ten sąd jako właściwy do rozpoznania sprawy. Sąd wyższego rzędu nie wypowiada się bowiem
w przedmiocie własnej właściwości do rozpoznania sprawy, a jedynie dokonuje oceny okoliczności
warunkujących jej przekazanie, które dotyczą dwóch sądów niższego rzędu. W konsekwencji sąd, któremu sąd
wyższego rzędu nad sądem właściwym przekazał sprawę do rozpoznania, nie może kwestionować tej decyzji
poprzez inicjowanie sporu o właściwość w oparciu o art. 38 § 1 KPK.
Sąd rozstrzygający spór o właściwość nie orzeka jako sąd odwoławczy
Wyjaśniając drugie z zagadnień SN wskazał, że z art. 38 § 1 KPK wprost wynika, że sąd rozstrzygający spór
o właściwość orzeka jako sąd wyższego rzędu i nie rozpoznaje środka odwoławczego. Natomiast zgodnie z art. 437
§ 1 KPK sąd odwoławczy wydaje orzeczenie, które stanowi o utrzymaniu w mocy, zmianie lub uchyleniu orzeczenia,
ale musi to być orzeczenie zaskarżone środkiem odwoławczym. W rezultacie sąd rozstrzygający spór o właściwość
ogranicza się do wskazaniu sądu, który jest właściwy do rozpoznania sprawy, bez wypowiadania się co do
postanowienia sądu pozostającego w sporze utrzymując je lub w uchylając. SN zaznaczył jednak, że w przypadku
typowego sporu o właściwość, jeśli sąd rozstrzygający spór podzieli stanowisko sądu, który go wszczął, to w efekcie
wyda orzeczenie skutkujące dezaktualizacją postanowienia sądu, który jako pierwszy stwierdził swoją niewłaściwość
i przekazał sprawę innemu sądowi.
Orzeczenie rozstrzygające sporu o właściwość między sądami nie podlega zaskarżeniu

SN odmówił podjęcia uchwały w zakresie ostatniego z pytań wskazując, że orzeczenie w którym wyrażono pogląd
o dopuszczalności zaskarżenia postanowienia rozstrzygającego spór o właściwość, wydał jednoosobowo sędzia
powołany na urząd sędziego SN na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym
przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2018 r. poz. 3). W świetle zasady prawnej oznacza to nienależytą obsadę sądu w rozumieniu art. 439 § 1 pkt
2 KPK (zob. uchwała połączonych Izb SN: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 23.1.2020 r.,
BSA I-4110-1/20,
).
W utrwalonym orzecznictwie SN przyjęto natomiast, że wskazane postanowienie nie może zostać zaskarżone
przez stronę procesu. Z wykładni językowej art. 38 § 1 KPK wynika bowiem, że sąd wyższego rzędu
ostatecznie rozstrzyga spór o właściwość między sądami (zob. postanowienie SN z 12.10.2006 r., III KO 53/06,
). W rezultacie art. 35 § 3 KPK uprawnia strony postępowania do wniesienia zażalenia na postanowienie
w kwestii właściwości jedynie w zakresie uregulowanym art. 35 § 1 i § 2 KPK, czyli wówczas, gdy sąd stwierdzi swoją
niewłaściwość albo nie uwzględni wniosku o jej stwierdzenie (zob. postanowienie SN z 20.9.2007 r., I KZP 25/07,
). W ocenie SN taką interpretację wspiera również rezultat wykładni funkcjonalnej. Na skutek nowelizacji art.
38 § 1 KPK dopuszczono spory pomiędzy sądami różnego rzędu, rozstrzygnięcie co do właściwości jest
podejmowane przez sądy dwóch lub nawet trzech szczebli, czyli pozostające w sporze: sąd rejonowy i sąd okręgowy
oraz rozstrzygający spór - sąd apelacyjny. Zapobiega to pochopności i arbitralności rozstrzygnięcia, a kontrola tego
postanowienia przez kolejny sąd prowadziłaby do wydłużania postępowań i generowania zbędnych kosztów
postępowania o jedynie incydentalnym charakterze.
Dodatkowo SN zaznaczył, że nie ma możliwości inicjowania sporu o właściwość pomiędzy sądami, gdy o właściwości
tej rozstrzygnął sąd odwoławczy w następstwie rozpoznania wniesionego przez stronę zażalenia, o którym mowa
w art. 35 § 3 KPK, czyli na postanowienie w kwestii właściwości wydane na podstawie art. 35 § 1 KPK.
Uchwała SN (7) z 14.9.2022 r., I KZP 11/22,

Sąd rozstrzygający spor o właściwość nie orzeka jako sąd odwoławczy, jedynie wskazuje sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Orzeczenie w tej sprawie nie podlega zaskarżeniu. Sąd Najwyższy potwierdził, że sąd odwoławczy nie może inicjować sporu o właściwość.