Uprawnienia Komisji w sprawach karnych dotyczących molestowania małoletnich

Tematyka: Komisja, postępowanie karny, molestowanie małoletnich, oskarżyciel posiłkowy, zgoda, uczestnictwo, prawo procesowe, SN

Państwowa Komisja do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności
seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15 może występować w postępowaniu karnym jako
strona, a jej pozycję procesową określają przepisy odnoszące się do oskarżyciela posiłkowego.
Stan faktyczny
M.U. został oskarżony o molestowanie seksualne dwóch małoletnich. Postępowanie zostało zainicjowane przez
pełnomocnika oskarżycieli posiłkowych subsydiarnych D.T. oraz M.T. W końcowej fazie postępowania sądowego
Komisja złożyła oświadczenie o wstąpieniu do procesu, wskazując, że dopiero wtedy otrzymała zgłoszenie. Zgodnie
z art. 25 pkt. 2 ustawy z 30.8.2019 r. o Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności
skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15 (t.j. Dz.U. z 2020 poz.
2219; dalej: PKSeksMałU), w przypadku wszczęcia postępowania sądowego Komisji przysługuje prawo uczestnictwa
w prowadzonym postępowaniu na prawach oskarżyciela posiłkowego za zgodą osoby poszkodowanej lub jej
opiekuna prawnego. Do akt sprawy załączono kopię oświadczenia opiekunów prawnych małoletniego M.T. oraz
pismo pełnomocnika o wyrażeniu zgody przez oskarżycieli posiłkowych. Sąd I instancji dopuścił Komisję do udziału
w postępowaniu, umożliwiając jej udział w postępowaniu dowodowym i udzielając głosu końcowego. Gdy SR w K.
wydał wyrok uniewinniający oskarżonego, zarówno pełnomocnik oskarżycieli subsydiarnych, jak i Komisja wnieśli
apelacje. Jednak SO w Ś. powziął wątpliwości co do dopuszczalności przystąpienia Komisji do postępowania
sądowego i ewentualnego zakresu jej uprawnień w procesie.
Komisja jako strona postępowania
SN odmówił podjęcia uchwały, wyjaśniając, że Sąd II instancji w istocie nie przedstawił zagadnień wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie, tylko zwrócił się o poradę, jak dokonać wykładni nowych przepisów prawa.
W uzasadnieniu postanowienia odniesiono się jednak do przedstawionych przez SO w Ś. wątpliwości. Pierwsza
z nich dotyczyła tego, czy przyznane Komisji w art. 25 pkt. 2 PKSeksMałU uprawnienie do uczestniczenia
w prowadzonym postępowaniu sądowym oznacza uprawnienie do działania jako samodzielna strona postępowania
karnego w postaci oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego w rozumieniu art. 55 § 1 KPK. SN stwierdził, że z braku
w KPK przepisów regulujących status Komisji w postępowaniu karnym oraz wobec treści art. 25 pkt. 2
PKSeksMałU Komisja może występować w postępowaniu karnym jako odrębna strona postępowania na
prawach oskarżyciela posiłkowego. Podkreślono, że Komisja nie reprezentuje oskarżyciela posiłkowego, nie
wstępuje w jego miejsce, dlatego nie mogą jej przysługiwać te uprawnienia materialnoprawne i procesowe, które są
związane ze statusem osoby pokrzywdzonej przestępstwem.
Kiedy Komisja może przystąpić do postępowania?
Druga wątpliwość dotyczyła tego, czy Komisja może przystąpić do postępowania sądowego przed sądem karnym
w następstwie zgłoszenia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 PKSeksMałU, dokonanego już po wniesieniu
subsydiarnego aktu oskarżenia, a jeśli tak, to czy dopuszczalne jest wstąpienie Komisji na dowolnym etapie
postępowania sądowego, w tym także do procesu wszczętego przed 26.9.2019 r., czyli przed wejściem
PKSeksMałU. SN wyjaśnił, że Komisja jest ograniczona przepisami dotyczącymi praw oskarżyciela
posiłkowego, również jeśli chodzi o etap postępowania karnego, na którym może ona zgłosić swój udział
w postępowaniu. Jeśli postępowanie się już toczy, to zarówno oskarżyciel posiłkowy uboczny, jak
i oskarżyciel posiłkowy subsydiarny mogą przyłączyć się najpóźniej w chwili rozpoczęcia przewodu
sądowego na rozprawie głównej. Termin ten ma charakter prekluzyjny i jest nieprzywracalny. W uzasadnieniu
postanowienia wyjaśniono, że konieczność określenia podmiotów uczestniczących w postępowaniu karnym po
stronie oskarżenia i po stronie obrony najpóźniej w chwili rozpoczęcia przewodu sądowego wynika z naczelnych
zasad procesu karnego: skargowości i kontradyktoryjności.
Jednocześnie SN uznał, że z uwagi na brak w PKSeksMałU regulacji, które określałyby uprawnienia Komisji
w postępowaniach toczących się w chwili jej wejścia w życie, należy zastosować zasadę stosowania nowego prawa
do postępowania toczącego się w chwili wejścia w życie ustawy (zob. uchwała SN z 29.11.2016 r., I KZP 10/16,
). Zaznaczono przy tym, że może ona dotyczyć tylko takich postępowań, w których nie rozpoczął się przewód
sądowy na rozprawie głównej.
Zgoda poszkodowanych na udział Komisji w postępowaniu sądowym

Ostatnie z zagadnień związane jest z brakiem w PKSeksMałU przepisów regulujących formę i tryb udzielenia zgody
poszkodowanych na udział Komisji we wszczętym postępowaniu sądowym. W związku tym SO w Ś. powziął
wątpliwość, czy zgoda powinna zostać złożona przez pokrzywdzonego wyłącznie Komisji, czy też przed sądem
I instancji, oraz czy jej wyrażenie stanowi warunek dopuszczalności wniesienia przez Komisję apelacji od wyroku
sądu I instancji. SN uznał, że skoro zgoda dotyczy wstąpienia do postępowania karnego w charakterze strony,
to powinna być ona zakomunikowana organowi procesowemu prowadzącemu postępowanie w określonej
jego fazie. Jeśli więc zgoda taka dotyczy postępowania karnego toczącego się jako postępowanie sądowe,
tym organem powinien być sąd. Zgodnie z art. 116 KPK oświadczenie pokrzywdzonego może zostać złożone
w formie pisemnej albo ustnie do protokołu. Jeśli zaś złożone pismo zawierające zgodę zawiera braki, to sąd
powinien skorzystać z art. 120 KPK. Zatem w sytuacji, gdy do sądu zostanie złożona jedynie kserokopia zgody
pokrzywdzonego, a sąd nie wezwał ani Komisji ani pokrzywdzonego do uzupełnienia tego braku, to nie można
twierdzić, że zgody nie było. Czym innym jest bowiem zgoda rozumiana jako oświadczenie woli o określonej treści,
które zostało wyrażone w terminie i uprawniało Komisję do wstąpienia do postępowania, a czym innym należyte
udokumentowanie tego faktu. Jak podkreślono, takiej sytuacji nie można utożsamiać z tzw. zgodą następczą.
SN zaznaczył też, że w art. 25 pkt. 2 PKSeksMałU wskazano, że zgoda dotyczy uczestnictwa Komisji
w postępowaniu. Jeśli więc taka zgoda została wyrażona, to nie ma potrzeby uzyskiwania odrębnej zgody
pokrzywdzonego na konkretne czynności procesowe podejmowane przez przedstawicieli Komisji w toczącym się
postępowaniu, w tym na wniesienie apelacji.
Postanowienie SN z 21.9.2022 r., I KZP 1/22,

SN uznał, że skoro zgoda dotyczy wstąpienia do postępowania karnego w charakterze strony, to powinna być ona zakomunikowana organowi procesowemu prowadzącemu postępowanie w określonej jego fazie. Zgodnie z art. 25 pkt. 2 PKSeksMałU wskazano, że zgoda dotyczy uczestnictwa Komisji w postępowaniu. Jeśli więc taka zgoda została wyrażona, to nie ma potrzeby uzyskiwania odrębnej zgody pokrzywdzonego na konkretne czynności procesowe podejmowane przez przedstawicieli Komisji w toczącym się postępowaniu, w tym na wniesienie apelacji.