Podstawa zakwalifikowania czynu jako prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień
Warunkiem ponoszenia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 180a KK jest istnienie w obiegu prawnym decyzji właściwego organu, mocą której sprawca zostaje pozbawiony uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Sprawa S.M. oskarżonej o prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami budzi kontrowersje. Po zaskarżeniu wyroku przez Prokuratora Generalnego, SN uchylił orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uzasadniając to błędną interpretacją prawa przez SR. Istotne jest podkreślenie, że zatrzymanie prawa jazdy nie równa się cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi, co stanowi kluczowy punkt w analizie kasacyjnej.
Tematyka: prawo karne, prowadzenie pojazdu, cofnięcie uprawnień, decyzja organu, zatrzymanie prawa jazdy, kasacja, SN, interpretacja prawa, kryminalizacja
Warunkiem ponoszenia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 180a KK jest istnienie w obiegu prawnym decyzji właściwego organu, mocą której sprawca zostaje pozbawiony uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Sprawa S.M. oskarżonej o prowadzenie pojazdu po cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami budzi kontrowersje. Po zaskarżeniu wyroku przez Prokuratora Generalnego, SN uchylił orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uzasadniając to błędną interpretacją prawa przez SR. Istotne jest podkreślenie, że zatrzymanie prawa jazdy nie równa się cofnięciu uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi, co stanowi kluczowy punkt w analizie kasacyjnej.
Warunkiem ponoszenia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 180a KK jest istnienie w obiegu prawnym decyzji właściwego organu, mocą której sprawca zostaje pozbawiony uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Opis stanu faktycznego S.M. została oskarżona o to, że 6.3.2021 r. w W. kierowała samochodem marki Skoda, poruszając się parkingiem przy Centrum Handlowym, mimo decyzji dotyczącej cofnięcia uprawnień do kierowania pojazdami wydanej 22.5.2017 r. przez Starostę Ś., to jest o czyn z art. 180a KK. SR w W. wyrokiem z 28.2.2022 r. uznał oskarżoną S.M. za winną popełnienia zarzucanego jej aktem oskarżenia czynu, tj. przestępstwa z art. 180a KK, i wymierzył jej karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, określając wysokość stawki dziennej na kwotę 20 złotych, a także orzekł środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 2 lat. Orzeczenie to zostało zaskarżone 10.6.2022 r. w całości kasacją Prokuratora Generalnego na korzyść S.M. Skarżący zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 7 KPK w zw. z art. 410 KPK, i wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku SR w W. oraz uniewinnienie S.M. od popełnienia przypisanego jej czynu. Po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść SN uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę SR w W. do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Zdaniem SN kasacja Prokuratora Generalnego była oczywiście zasadna, co uprawniało do jej uwzględnienia na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Na aprobatę zasługuje stanowisko skarżącego, że SR w niniejszej sprawie w sposób rażąco wadliwy ocenił zgromadzony materiał dowodowy. Uchybienie to implikowało dokonanie błędnych ustaleń faktycznych, które następnie skutkowały niezasadnym przypisaniem S.M. przestępstwa stypizowanego w art. 180a KK, bowiem nie doszło do realizacji wszystkich znamion tego czynu zabronionego. Dla uwypuklenia problematyki ujętej we wniesionej kasacji istotne jest podkreślenie, że warunkiem ponoszenia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 180a KK jest istnienie w obiegu prawnym decyzji właściwego organu, mocą której sprawca zostaje pozbawiony uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. Tymczasem w realiach przedmiotowej sprawy SR błędnie uznał, że taka decyzja względem S.M. została wydana i obowiązywała w czasie popełnienia zarzuconego jej czynu, tj. 6.3.2021 r. Analiza akt sprawy wskazuje bowiem, że przywołana w opisie czynu decyzja Starosty Ś. z 22.5.2017 r., wydana na podstawie art. 5 ust. 5 ustawy z 7.9.2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1205; dalej: PomocAlimU) stanowiła jedynie o zatrzymaniu prawa jazdy, jednak nie cofała uprawnień do kierowania pojazdami. Reasumując tę część kontroli kasacyjnej, należało stwierdzić, że samo zatrzymanie dokumentu prawa jazdy na podstawie art. 5 ust. 5 PomocAlimU, podobnie jak też zatrzymanie tego dokumentu na podstawie art. 135 ust. 1 ustawy z 20.6.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 988; dalej: PrDrog) lub art. 102 ust. 1 ustawy z 5.1.2011 r. o kierujących pojazdami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1212; dalej KierujPojU), nie stanowi realizacji znamienia określonego w art. 180a KK, ponieważ decyzja ta nie pociąga za sobą skutku w postaci cofnięcia uprawnienia do kierowania pojazdami mechanicznymi. Zasadną jest zatem konstatacja, że wyrok SR rzeczywiście dotknięty jest uchybieniem, o którym mowa w zarzucie kasacji. Konkluzja ta musiała skutkować wyeliminowaniem zaskarżonego wyroku z obiegu prawnego, jako orzeczenia wydanego z rażącym naruszeniem prawa. W realiach niniejszej sprawy, wskutek przeprowadzenia pobieżnej i dowolnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, SR doszedł do błędnego przekonania, że czyn S.M. realizował wszystkie znamiona przestępstwa z art. 180a KK. Prawidłowa ocena wykazuje bowiem, że w dacie czynu nie istniała w obiegu prawnym decyzja właściwego organu, mocą której S.M. zostałaby pozbawiona uprawnień do kierowania pojazdami mechanicznymi. W tym stanie rzeczy przy ponownym rozpoznaniu sprawy SR powinien rozważyć zachowanie S.M. w aspekcie wykroczenia z art. 94 § 1 KW. W orzecznictwie SN, pochodzącym jeszcze sprzed nowelizacji KierujPojU, która weszła w życie 5.12.2021 r., wskazano, że: „przez brak wymaganych uprawnień w rozumieniu art. 94 § 1 KW należy rozumieć zarówno sytuację, gdy dana osoba w ogóle nie uzyskała uprawnień do prowadzenia pojazdu określonej kategorii w sposób wskazany w przepisach PrDrogU, utraciła je w wyniku cofnięcia i musi ponownie ubiegać się o uzyskanie takich uprawnień, lub posiadając de facto takie uprawnienia nie może w danej chwili ich realizować i z nich korzystać z uwagi np. na ich czasowe «zawieszenie», niepowodujące jednak ich definitywnej utraty” (zob. wyrok SN z 19.3.2019 r., IV KK 59/19, ). W kontekście tego stanowisko orzeczniczego w doktrynie podniesiono, że znamiona wykroczenia z art. 94 § 1 KW będzie realizowała także osoba, której zatrzymano prawo jazdy z wyjątkiem sytuacji, gdy posiada ona ważne pokwitowanie zatrzymania prawa jazdy, o którym mowa w art. 135 ust. 4 i 5 PrDrog (zob. I. Kosierb [w:] Kodeks wykroczeń. Komentarz, red. J. Lachowski, Warszawa 2021). Jednocześnie SR powinien wziąć pod uwagę, że w dacie przedmiotowego czynu, tj. 6.3.2021 r., nie obowiązywał jeszcze – w brzmieniu aktualnym od 5.12.2021 r. – art. 104a ust. 1 pkt 2 KierujPojU, który stanowi, że zawieszeniu ulegają uprawnienia do kierowania pojazdami osoby, wobec której starosta wydał decyzję administracyjną o zatrzymaniu dokumentu stwierdzającego posiadanie uprawnienia do kierowania pojazdami m.in. na podstawie art. 5 ust. 5 PomocAlimU. Ponadto w dacie przedmiotowego czynu nie obowiązywał też art. 104a ust. 5 KierujPojU (obowiązujący od 5.12.2021 r.), w myśl którego „osoby, których uprawnienia do kierowania pojazdami zostały zawieszone, uznaje się za nieposiadające uprawnień do kierowania pojazdami w zakresie i w okresie, w których uprawnienia te są zawieszone”. Dopiero wyżej wymienione przepisy wprost przewidują, że osobę, wobec której starosta wydał decyzję o zatrzymaniu prawa jazdy (m.in. na podstawie art. 5 ust. 5 PomocAlimU), należy uznać za nieposiadającą uprawnień do kierowania pojazdami. Stąd też zadaniem SR będzie ocena, czy przed wskazaną nowelizacją możliwe było pociągnięcie S.M. do odpowiedzialności za wykroczenie zawarte w art. 94 § 1 KW (również zresztą znowelizowanym i obowiązującym w nowym brzmieniu od 1.1.2022 r.) i – w zależności od wyników analizy przeprowadzanej w tym zakresie – uwzględnienie przepisu art. 2 § 1 KW. Komentarz W orzecznictwie SN wyrażono słuszny pogląd, że kryminalizacji nie podlega prowadzenie pojazdu przez osobę nieposiadającą uprawnień do prowadzenia pojazdów z powodu zatrzymania dokumentu prawa jazdy, które samo w sobie nie powoduje utraty samych uprawnień. W tej sytuacji uprawnienia do kierowania pojazdami zostają jedynie czasowo zawieszone z racji braku dokumentu potwierdzającego ich posiadanie (zob. wyrok SN z 12.1.2022 r., II KK 145/20, ). Stąd też trafnie wskazuje się, że decyzja właściwego organu o cofnięciu zezwolenia na prowadzenie pojazdów mechanicznych może mieć miejsce bądź na podstawie art. 103 ust. 1 KierujPojU, czyli między innymi w sytuacji zdrowotnych lub psychologicznych przeciwskazań lub niezłożenia egzaminu państwowego, względnie na podstawie art. 182 § 2 KKW, kiedy to organ, do którego przesłano orzeczenie zawierające zakaz prowadzenia pojazdów, zobowiązany jest cofnąć uprawnienia do ich prowadzenia w orzeczonym zakresie oraz nie może wydać tych uprawnień w okresie obowiązywania zakazu (zob. wyrok SN z 27.4.2021 r., V KK 466/20, ). Wyrok SN z 13.9.2022 r., I KK 256/22
Orzecznictwo SN jasno wskazuje, że prowadzenie pojazdu przez osobę po zatrzymaniu prawa jazdy nie jest równoznaczne z brakiem uprawnień do kierowania. Decyzja o cofnięciu zezwolenia na prowadzenie pojazdów musi być wydana zgodnie z przepisami prawa, a samo zatrzymanie dokumentu prawa jazdy nie stanowi podstawy do kryminalizacji. W kontekście sprawy S.M. istotne jest brak decyzji o cofnięciu uprawnień w obiegu prawnym w momencie popełnienia zarzucanego czynu, co skutkowało uchybieniem w wyroku SR.