Nowe kary, środki karne oraz dyrektywy wymiaru kary w Kodeksie karnym

Nowa publikacja omawia wprowadzone zmiany w ustawie z dnia 7 lipca 2022 r. dotyczące Kodeksu karnego oraz innych ustaw. Nowelizacja ma na celu ograniczenie przestępczości, ochronę wartości społecznych i zabezpieczenie społeczeństwa przed niebezpiecznymi przestępcami. Zmiany dotyczą m.in. kar, środków karnych oraz dyrektyw wymiaru kary.

Tematyka: Kodeks karny, zmiany, kary, środki karne, dyrektywy, przestępczość, społeczeństwo, degradacja, zakaz zajmowania stanowisk, karanie, bezpieczeństwo

U stawa z 7.7.2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Druk 2024) została
podpisana przez Prezydenta RP 2.12.2022 r. Nowelizacja oczekuje na ogłoszenie w Dzienniku Ustaw -
w przeważającej części wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Jej celem jest
ograniczenie przestępczości oraz ochrona istotnych wartości społecznych (życie, zdrowie, wolność
seksualna), a także zabezpieczenie społeczeństwa przed sprawcami szczególnie niebezpiecznych
przestępstw. Zmiany dotyczą m.in. kar, środków karnych oraz dyrektyw wymiaru kary.
• Nowelizacja ustawy z 6.6.1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1138; dalej: KK) obejmuje
zagadnienia systemowe, wprowadzając głębokie zmiany zarówno w przepisach już istniejących, jak i dodając
nowe;
• Nowelizacja jest szeroko krytykowana; zarzuca się jej m.in.: niekonstytucyjność, nieracjonalność,
nieadekwatną surowość oraz bezrefleksyjnie odzwierciedlenie oczekiwań społecznych i założeń
politycznych;
• N iezależnie od zarzutów ustawa wejdzie w życie - wówczas z pomocą może przyjść m.in. prokonstytucyjna
wykładnia na korzyść oskarżonego, dokonywana przez sądy.
Kary
Kara grzywny. Dotychczas, wymierzając karę grzywny, sąd kierował się nie tylko ogólnymi dyrektywami wymiaru
kary, lecz także wskazówkami z art. 33 § 3 KK. Na wymiar stawki dziennej wpływały dochody sprawcy, warunki
osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Obecnie swoboda decyzyjna sądu została
ograniczona w przypadku wymierzenia kary za przestępstwa zagrożone zarówno grzywną, jak i karą pozbawienia
wolności, oraz wymierzenia kary grzywny obok kary pozbawienia wolności. Nowy przepis art. 33 § 1a KK wprowadza
minimalne wymiary stawek dziennych, uzależnionych od wymiaru kary pozbawienia wolności.
Kara ograniczenia wolności. Kara ograniczenia wolności również ma być wymierzana co najmniej w wymiarze
narzuconym przez ustawę. Zasada dotyczy przestępstw zagrożonych zarówno karą ograniczenia wolności, jak i karą
pozbawienia wolności.
Kara pozbawienia wolności. Z katalogu kar (art. 32 KK) zniknęła kara 25 lat pozbawienia wolności. Kara
pozbawienia wolności może być wymierzona od 1 miesiąca do 30 lat. Zaostrzono wymiary kary grzywny lub
ograniczenia wolności, orzekane zamiast pozbawienia wolności (art. 37a KK).
Środki karne
Degradacja. Do katalogu środków karnych dodano degradację (art. 39 pkt 9 KK). Dotychczas degradacja była
środkiem karnym stosowanym wobec żołnierzy (art. 324 § 1 pkt 3 KK).
Degradacja obejmuje utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego.Ten środek karny
sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo umyślne, jeżeli rodzaj czynu, sposób i okoliczności jego
popełnienia pozwalają przyjąć, że sprawca utracił właściwości wymagane do posiadania stopnia wojskowego. Sąd
może orzec degradację wobec osoby, która w czasie popełnienia czynu była żołnierzem, żołnierzem rezerwy lub
żołnierzem w stanie spoczynku.
Zakaz zajmowania stanowisk. Zmieniono przesłanki obligatoryjnego orzeczenia zakazu zajmowania wszelkich lub
określonych stanowisk, wykonywania wszelkich lub określonych zawodów albo działalności związanych
z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi. Orzeka się je na czas określony albo
dożywotnio w razie skazania:
1. Na karę pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu na szkodę małoletniego;
2. Za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego.
Zakaz orzekany obligatoryjnie na wniosek pokrzywdzonego przestępstwem przeciwko wolności seksualnej
lub obyczajowości. Zgodnie z wprowadzonym przepisem art. 41a § 1a KK, sąd na wniosek pokrzywdzonego orzeka
zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania
się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz
okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo
przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności.

Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu
w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do pokrzywdzonego – również kontrolowany w systemie
dozoru elektronicznego.
Taka redakcja wskazanego przepisu obliguje sąd do orzeczenia środka karnego wskazanego przez
pokrzywdzonego, nawet jeśli nie korespondowałby on z rodzajem i charakterem popełnionego przestępstwa. Dla
przykładu: pokrzywdzony przestępstwem z art. 197 KK może domagać się zakazu przebywania sprawcy w jego
miejscu pracy (co nie ma związku z czynem) i sąd ma obowiązek taki zakaz orzec, bowiem ustawodawca nie
pozostawił sądowi żadnego marginesu decyzyjnego.
Zgodnie z nowym przepisem art. 41a § 2 KK sąd orzeka zakaz przebywania w określonych środowiskach lub
miejscach, kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania
określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego
wspólnie z pokrzywdzonym, w razie skazania na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności.
W nowo dodanym przepisie art. 41a § 6 KK wskazano, że zakaz kontaktowania się z określoną osobą obejmuje
wszelkie czynności związane z próbą nawiązania kontaktu z osobą chronioną, w tym podejmowane przez skazanego
za pośrednictwem innej osoby lub z wykorzystaniem sieci teleinformatycznej.
Zakaz prowadzenia pojazdów. Obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo
pojazdów określonego rodzaju orzeka się na okres nie krótszy od 3 lat lub dożywotnio także w przypadku, w którym
sprawca po takim zdarzeniu, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości
alkoholu lub środka odurzającego w organizmie, spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający (art. 42 § 2 i 3 KK
w nowym brzmieniu).
Przewidziane jest więc obowiązkowe orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdu, pomimo iż zachowanie po
popełnieniu przestępstwa (o ile nie narusza innych przepisów karnych) nie stanowi odrębnego czynu zabronionego.
Ogólne dyrektywy wymiaru kary
Doniosłe zmiany wprowadzono także w przepisie art. 53 KK, który jest kluczowy na etapie wymiaru kary. Kierunek
zmian sugeruje, że sankcja karna ma być jak najsurowsza (co nie zawsze oznacza, że będzie sprawiedliwa), a sąd
ma mniejsze granice swobodnej decyzji.
Według przepisu art. 53 § 1 KK kara nie ma uwzględniać celów wychowawczych, a także potrzeb w zakresie
kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.
Wprowadzono otwarte katalogi okoliczności obciążających oraz łagodzących. Jako okoliczności obciążające
wskazano: uprzednia karalność, wykorzystanie bezradności, niepełnosprawności, choroby lub podeszłego wieku
pokrzywdzonego, popełnienie przestępstwa motywowanego nienawiścią z powodu przynależności narodowej,
etnicznej, rasowej, politycznej lub wyznaniowej ofiary albo z powodu jej bezwyznaniowości.
Okolicznością łagodzącą jest np. popełnienie przestępstwa w wyniku motywacji zasługującej na uwzględnienie,
pojednanie się z pokrzywdzonym, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienie za krzywdę
wynikłą z przestępstwa, popełnienie przestępstwa ze znacznym przyczynieniem się pokrzywdzonego.

Publikacja podsumowuje nowe kary, środki karne oraz dyrektywy wymiaru kary wprowadzone w Kodeksie karnym. Zmiany obejmują m.in. karę grzywny, ograniczenia wolności, pozbawienia wolności, środki karne takie jak degradacja czy zakaz zajmowania stanowisk, oraz ogólne dyrektywy wymiaru kary.