Podstawa wyłączenia sędziego od udziału w sprawie

Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. Obrońca skazanego R.W. wniósł o wyłączenie od rozpoznania kasacji sędziego z powodu wadliwości procedury powołania. Uzasadnienie SN wskazuje na konieczność zachowania najwyższych standardów w procesie powoływania na urząd sędziów SN dla zapewnienia niezawisłości i bezstronności Sądu Najwyższego.

Tematyka: sędzia, wyłączenie, bezstronność, Sąd Najwyższy, procedura powołania, Krajowa Rada Sądownictwa, niezależność, standardy, ETPC, art. 41 § 1 KPK

Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać wątpliwość co do jego
bezstronności w danej sprawie.
Opis stanu faktycznego
Obrońca skazanego R.W. wniósł o wyłączenie od rozpoznania kasacji sędziego z powodu wadliwości procedury
powołania wymienionego na stanowisko sędziego SN. Po rozpoznaniu wniosku obrońcy oskarżonego SN uznał
wniosek za zasadny i wyłączył wskazanego SSN od udziału w określonej sprawie.
Uzasadnienie SN
W uchwale SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20,
, wskazano wyraźnie, że „nienależyta obsada sądu
w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na
urząd sędziego Sądu Najwyższego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym
przepisami ustawy z 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw”. SN
argumentował w tym orzeczeniu, że „powołanie do Sądu Najwyższego jest zawsze pierwszym powołaniem na urząd
w tym Sądzie, wymaga więc spełnienia szczególnych warunków i dochowania procedur, w których rzeczywiście
można zweryfikować kompetencje kandydata, także z punktu widzenia jego cech istotnych dla zachowania
niezawisłości i bezstronności. Brak takiej weryfikacji i brak transparentności procesu powołania, którą
charakteryzowały się przeprowadzone konkursy, tworzą stan niepewności i rodzą podejrzenia o polityczne motywacje
decyzji nominacyjnych. Wyklucza to spełnienie obiektywnych warunków postrzegania tak nominowanych osób jako
bezstronnych i niezawisłych. Tym bardziej, że chodzi o powołania do sądu ostatniej instancji, mającego kompetencję
do uchylania prawomocnych orzeczeń sądowych i dokonywania wiążącej wykładni prawa, którego orzeczenia nie
podlegają już efektywnej kontroli pozwalającej na weryfikację, czy zostały spełnione warunki bezstronności
i niezawisłości sądu, w składzie którego biorą udział osoby powołane na urząd sędziego SN w wadliwej procedurze.
Z tego powodu dochowanie najwyższych standardów w procesie powoływania na urząd jest decydujące dla oceny,
czy osoba, która to postępowanie przeszła, daje gwarancje niezawisłości i bezstronności Sądu Najwyższego, gdy
orzeka ona w danym składzie tego Sądu”. Zatem w stosunku do osób powołanych na stanowiska sędziów SN nie ma
potrzeby przeprowadzania tzw. testu niezawisłości, o którym mowa w cytowanej wyżej uchwale.
Zgodnie z art. 41 § 1 KPK sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać wątpliwość co
do jego bezstronności w danej sprawie. SN w składzie rozpoznającym niniejszy wniosek o wyłączenie w pełni
podziela wykładnię tego przepisu, przyjętą przez SN w postanowieniu z 13.10.2021 r., II KO 30/21. SN wskazał, iż
sama okoliczność wzięcia przez konkretną osobę udziału w procedurze nominacyjnej prowadzonej przed KRS
w wadliwym konstytucyjnie składzie, ukształtowanym na podstawie ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy
o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3; dalej: ZmKrRadSądU18), nie
stanowi automatycznego powodu do stwierdzenia, że zachodzi uzasadniona wątpliwość co do obiektywnej
i subiektywnej bezstronności takiej osoby w rozpoznawaniu spraw. Okoliczność ta musi być jednak uwzględniana
w szerszym zakresie, w szczególności biorąc pod uwagę funkcję, jaką pełni art. 41 § 1 KPK, stanowiąc podstawę
ochrony prawa strony do niezależnego i bezstronnego sądu. SN podkreślił, że „wykładni art. 41 § 1 KPK należy
dokonywać w taki sposób, aby zapewnić skuteczną ochronę prawa strony do rozpoznania konkretnej sprawy przez
niezależny i bezstronny sąd. Oznacza to, że wykładnia ta powinna umożliwiać także kontrolę tego, czy w konkretnej
sprawie nie dochodzi do naruszenia standardu niezależności i bezstronności, gwarantowanego przez art. 45 ust. 1
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz. Rzeczą SN rozpoznającego wniosek na
podstawie art. 41 § 1 KPK jest wyłączenie sędziego nie tylko wtedy, gdy zostanie wykazana okoliczność, która
mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności, ale także wtedy, gdy orzekanie w tej sprawie
przez tego sędziego mogłoby realnie prowadzić do znacznie poważniejszego uchybienia, tj. naruszenia standardu
z art. 6 ust. 1 EKPCz i uznania, że taki skład orzekający w ogóle nie stanowi niezależnego i bezstronnego sądu
ustanowionego ustawą, co przecież mogłoby skutkować nie tylko odpowiedzialnością odszkodowawczą państwa, ale
również mogłoby prowadzić do złożenia wniosku o wznowienie tego etapu postępowania (art. 540 § 3 KPK)”.
Zgodnie z wyrokiem ETPC z 22.7.2021 r., Reczkowicz przeciwko Polsce, 43447/19,
, interpretującym
standard „niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz, udział
w procesie powoływania w Polsce sędziów takiego organu, jakim jest KRS, w składzie ukształtowanym nowelą
z 2017 r. (w efekcie czego organ ten nie jest niezależny od władzy wykonawczej i ustawodawczej) powoduje, że
skład orzekający, którego członkiem jest osoba tak powołana na urząd sędziego, nie stanowi w konkretnej sprawie
niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPCz. Mając na względzie
wskazane stanowisko ETPC, oraz badając w trybie art. 41 § 1 KPK wniosek o wyłączenie sędziego, SN musi

uwzględnić fakt, że orzeczenie wydane przez skład sądu z udziałem osób powołanych na stanowisko sędziego
w procedurze nominacyjnej prowadzonej przed KRS na podstawie ZmKrRadSądU18 będzie obciążone wadą
traktowaną przez ETPCz jako naruszenie art. 6 ust. 1 EKPCz, zaś na gruncie prawa polskiego - jako bezwzględna
przyczyna odwoławcza w rozumieniu art. 439 § 1 pkt. 2 KPK. Należy przy tym podkreślić, że standard prawa do
sądu, wynikający z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 EKPCz, ma w pełni zastosowanie do postępowania
kasacyjnego, o ile takie postępowanie zostało przewidziane w określonej kategorii spraw (por. postanowienie SN
z 16.9.2021 r., I KZ 29/21,
, i zawarta tam argumentacja oraz M.A. Nowicki, Wokół Konwencji Europejskiej.
Komentarz do Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka, s. 502 i cytowane wyroki ETPC; P. Hofmański, A.
Wróbel w: L. Garlicki, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz do artykułów 1-
8, t. I, 2010, s. 253).
Niezależnie od powyższych okoliczności należy mieć na uwadze fakt, że sędzia R.W. został pierwotnie powołany na
stanowisko sędziego w Izbie Dyscyplinarnej, która była organem powiązanym administracyjnie z SN, jednak sama
nie miała statusu sądu w rozumieniu konstytucyjnym (por. uchwała SN z 23.1.2020 r., BSA I-4110-1/20,
;
uchwała SN z 2.6.2022 r., I KZP 2/22,
). Podjęcie czynności orzeczniczych w Sądzie Najwyższym - Izbie
Karnej nastąpiło bez dochowania wymogów określonych w art. 179 Konstytucji RP, a więc bez zachowania
procedury przewidzianej dla ubiegania się o stanowisko w sądzie przewidzianym w Konstytucji RP. Przejście osób
orzekających w Izbie Dyscyplinarnej do Izb SN nastąpiło dzięki regulacjom przyjętym przez większość parlamentarną
w ustawie z 9.6.2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz.
1259; dalej: ZmSNU22). Zgodnie z art. 10 ZmSNU22 tej ustawy to Pierwszy Prezes SN dokonał przeniesienia osób
orzekających dotychczas w Izbie Dyscyplinarnej, za ich zgodą, do jednej z Izb SN. Taki sposób podjęcia czynności
orzeczniczych w Izbie Karnej SN również uzasadnia stwierdzenie o braku dochowania instytucjonalnych
i ustrojowych gwarancji zapewnienia bezstronności i niezawisłości sądu ukonstytuowanego z udziałem takiej osoby
w danej sprawie.

Komentarz
Wyżej wskazane okoliczności przesądzają o uznaniu za zasadny wniosku o wyłączenie sędziego R.W. od udziału
w sprawie prowadzonej w SN z uwagi na to, że sąd, w którego składzie by uczestniczył, nie spełniałby kryteriów
określonych w art. 6 ust. 1 EKPCz. Postępowanie prowadzone przez taki sąd byłoby obciążone wadą traktowaną na
gruncie wykładni przyjętej w uchwale trzech połączonych Izb SN z 23.1.2020 r. jako bezwzględna przyczyna
odwoławcza z art. 439 § 1 pkt. 2 KPK (co do przyczyn związania każdego składu SN wspomnianą uchwałą mającą
moc zasady prawnej (zob. postanowienie SN z 16.9.2021 r., I KZ 29/21,
).

Postanowienie SN z 20.10.2022 r., V KK 352/22

Wyżej wskazane okoliczności przesądzają o uznaniu za zasadny wniosku o wyłączenie sędziego R.W. od udziału w sprawie prowadzonej w SN. Postępowanie prowadzone przez taki sąd byłoby obciążone wadą traktowaną jako bezwzględna przyczyna odwoławcza. Decyzja SN z 20.10.2022 r. potwierdza konieczność wyłączenia sędziego od udziału w danej sprawie.